جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهم فقه سیاسی، مسئله اشتراط رضایت اکثریت در تصدی منصب ولایت عامه برای فقیه جامع‌الشرایط است. تحقیق حاضر با رجوع به بیانات و مکتوبات امام خمینی به‌عنوان نظریه‌پرداز و بنیان‌گذار حکومت دینی در ایران، این مسئله مهم را موردبررسی قرار داده است. پرسش اصلی این است که از دیدگاه امام خمینی رضایت اکثریت مردم چه نقشی در مشروعیت‌بخشی به حکومت فقیه جامع‌الشرایط و استمرار آن دارد؟ مفاد برخی نظریات این است که اگر فقیه عادل با حمایت و همکاری گروه‌هایی از مردم که در اقلیت هستند بتواند تشکیل حکومت دهد، موظف به اقدام عملی است؛ اما تحلیل داده‌های گردآوری‌شده در این تحقیق نشان داد که از دیدگاه امام خمینی رضایت اکثریت مردم اگرچه در ثبوت ولایت عامه تأثیری ندارد، لکن شرط شرعی و عقلی برای تولّی منصب ولایت است و فقیه عادل، اگرچه واجد شرایط حکمرانی باشد، نمی‌تواند بدون کسب رضایت اکثریت مطلق بر آنان حکومت کند. «اتکای حکومت به آرای عمومی»، «حق تعیین سرنوشت مردم»، «توجه به رأی اکثریت» و «نفی حکومت مبتنی بر زور» چهار محور مهم در بیانات امام خمینی دربارۀ نقش مردم است که آشکارا حکمرانی ولی فقیه را مقید و مشروط به کسب رضایت اکثریت می‌نماید. داده‌های این تحقیق به شیوه کتابخانه‌ای و با محوریت متن صحیفه امام گرداوری شده و به شیوه تحلیل محتوا موردبررسی قرارگرفته است.

یکی از مهم­ ترین مفاهیم در اندیشۀ سیاسی امام خمینی، استقلال فرهنگی است. نوشتار پیش­ رو درصدد پاسخ بدین پرسش است که در آرا و اندیشه­ های امام خمینی استقلال فرهنگی چگونه تبیین شده و چه جایگاهی دارد؟ فرضیه پژوهش حاضر عبارت است از اینکه: «در اندیشۀ امام خمینی استقلال فرهنگی در راستای تمایز سازی برجستۀ فرهنگ خودی (با دو محتوای ایرانی- اسلامی) با فرهنگ غرب تعریف می ­گردد؛ اما این تمایز سازی به معنای نفی کلیت فرهنگی غرب به شکلی مطلق و کورکورانه نیست». برای اثبات فرضیۀ موردنظر از روش توصیفی - تحلیلی بهره برده­ و با استفاده از رویکرد جامعه ­شناختی هویت­ محور به بازشناسی مفهوم استقلال فرهنگی با تأکید بر بُعد ملی- هویتی آن (هویت ملی - فرهنگی) که در خود ویژگی تجانس فرهنگی معطوف به تمایز با فرهنگِ غیر به همراه دارد، پرداخته شده است. دراین‌راستا، سه شاخصۀ هویت ملی - فرهنگی (حفظ میراث فرهنگی، ارزش­ گذاری نسبت به آن و ارزش­ گذاری نسبت به زبان فارسی) در اندیشۀ امام انطباق داده شده است. این انطباق گویای پذیرش شاخصه ­های مورد اشاره نه به شکل مطلق و کورکورانه، بلکه در جهت ایجاد یک ساخت هویتی مستقل و دارای استقلال از فرهنگ بیرونی و نفی نگرش غرب­ گرایی مطلق حکومت پهلوی است. امری که نتیجه ­اش نه طرد مطلق و نه پذیرش مطلق فرهنگ غرب بوده، بلکه ضمن شناسایی دستاوردهای مثبتش با ایجاد مرزبندی هویتی با آن، استقلال فرهنگی را در این اندیشه به ثمر می­ نشاند.

در سیره اولیای دین، «تقیه ­­سیاسی» به معنای کتمان سر و مدارا با سایر فرق‌ اسلامی، با هدف حفظ جان، مال و دین از قتل و غارت، امری ضروری است. اجرای کامل احکام الهی، اظهار و دفاع از جبهه حق از یک سو، و حفظ جان، مال و دین در اعصار گوناگون از سوی دیگر، تحقیق در خصوص گسترة زمانی امکان تقیه سیاسی را ضروری جلوه می‌دهد. با تحقیق در موضوع «تقیه سیاسی»، به این نتایج می‌رسیم که مطابق ادله کتاب، سنت و عقل، تقیه سیاسی مختص زمان حضور ذوات مقدس معصومان علیهم السلام نیست، بلکه در عصر غیبت هم جاری است. تحقیق پیش‌رو، بر اساس روش کتابخانه‌ای، «تحلیلی - توصیفی» است که مطابق آن، با ادله عقل و نقل، گسترة زمانی تقیه سیاسی در همه زمان‌ها، حتی در عصر غیبت استنباط می‌شود. شواهد موجود در آیات (مثل «رابطه با کفار از روی تقیه برای دفع ضرر آنان در هر زمان، مجاز می‌شود»؛ و مثل «مؤمن مکره از روی تقیه کافر به خدا می‌شود») و شواهد موجود در روایات (مثل «زمان و مدت تقیه تا قیام قائم - علیه السلام - است»؛ و مثل «هر کس تقیه را قبل از خروج قائم ما ترک کند از ما نیست») بر گسترة زمانی تقیه سیاسی در عصر غیبت دلالت دارد. در نظرات امام خمینی;، همین رأی مشهود است.

مسئله زنان از مناقشه برانگیز‌ترین مسائل اعتقادی در ایران از زمان مشروطه به این طرف بوده است. علامه طباطبائی از نخستین افرادی است که با هدف دفاع از آموزه‌های دینی به نظریه­­پردازی درباره جنست، زنان و خانواده پرداخته است. این مقاله رویکرد علامه طباطبائی در توضیح تفاوت‌های حقوقی به­مثابه یک رویکرد طبیعت‌گرایانه را نقد و ارزیابی کرده است. ابتکار ایشان در استفاده از رویکرد طبیعت‌گرایانه در دفاع از آموزهای اسلامی و از جمله تفاوت‌های حقوقی میان زن و مرد، مد نظر شاگردان و شارحان دیدگاه‌های ایشان قرار گرفته است. توجه به دو ویژگی «غلبه حیات احساسی» و «نقش بارداری» در زنان در کنار غلبه نوعی حیات تعقلی در مردان، موجب گردیده است تا شارع مقدس نوعی از نظام حقوقی متفاوت میان زن و مرد اعتبار کند که این اعتبار ریشه در طبیعت متفاوت زن و مرد دارد. این نوشتار توضیح داده است که این دیدگاه فاقد انسجام درونی است و با سایر دیدگاهای علامه طباطبائی نیز سازگاری ندارد و از همه مهم‌تر اینکه با وجود تببین‌های الاهیاتی به تبیین‌های طبیعت‌گرایانه نیازی نیست. اشکال به ذات‌گرایانه بودن تبیین‌های طبیعت‌گرایانه نیز به قوت خود باقی است.

پژوهش‌های متعددی جایگاه ویژۀ حسین بن حمدان خَصیبی (م 346ق یا 358ق) را در شکل‌گیری فرقۀ غالی نصیریه نمایانده‌اند. بااین‌حال، کم‌تر پژوهشی به روش استفاده خصیبی از منابع و مشایخ روایی پرداخته است. این مسأله به‌ویژه به خاطر ناشناختگی بیشتر مشایخ صدر اسانیدش اهمیت زیادی دارد. نوشته پیش رو با بررسی‌ تطبیقی میان اسانید الهدایة با دیگر منابع در پی رسیدن به پاسخ‌هایی برای این پرسش است که خصیبی در الهدایة چگونه از منابع بهره برده است؟ و برای نمونه به اشتراکات گسترده روایات الهدایة با روایات متهمان به غلو مانند ابن‌مهران، اسحاق بصری و به‌ویژه شلمغانی (در اثبات الوصیة) دست یافته است. بنا بر قرائن زیادی خصیبی با وجود استفاده از روایات بسیار از کتاب الاوصیاء شلمغانی یا دفاتر ابن‌مهران، نامی از ایشان نبرده، بلکه عموماً با ارائۀ واسطه‌ای ساختگی تا مشایخ ایشان، اسنادشان را سرقت کرده، و یا مرسلاتشان را با اسنادی ساختگی کامل کرده، و در مواردی در متونشان نیز دست برده است. خصیبی با وجود تأخر و اتکا به چند منبع وجاده‌ای، مدعی سماع گسترده از اصحاب امامین عسکریین ع بوده، و این در تثبیت جایگاهش به عنوان رهبر نصیریه مؤثر بوده است.

قرآن در جعل اولیة انسان، سه نوع ادراک (قلبی، سمعی، بصری) بیان می‌کند، اما در مرحلة فعل و انفعالات ادراکی ثانویة انسانی، فاعلیت استقلالی ادراکی و فاعلیت واسطه‌ای ادراکی را مطرح می‌کند. در‌ این ساختار ادراکی، قلب انسان به عنوان فاعل استقلالی ادراکی انسان تعریف شده است و سایر قوای ادراکی انسان من جمله ادراکات سمعی، بصری، تعقلی، تفقهی و تدبری انسان، تحت حاکمیت و فاعلیت بالتسخیر ادراکی قلب قرار می‌گیرد. در نظام ادراکی انسان در قرآن، سایر ادراکات مصطلح در علم النفس فلسفی من جمله ادراکات قوای لامسه، چشایی، خیالی، وهمی، ذاکره، حافظه و فاکره به قلب انسان به صورت مستقیم نسبت داده نشده است، اما استنباط غیر مستقیم از مدلول و مفهوم آیات بر اساس تعیین مصداق در موضوعات عام ادراکی تعریف شده در قرآن، قابلیت عمومیت بخشی را در قلمرو ادراکات قلب دارد. در‌ این مقاله همة آیات قلب بررسی شده و روش استنتاج مسئله بر اساس تفسیر موضوعی‌‌آیه به آیه‌ صورت گرفته است. از مهم‌ترین نتایج‌ این مسئله در نظام ادراکی قلب در قرآن، تأثیرگذاری مستقیم و فراگیر نوع گرایشات‌ایمانی و کفری قلب بر فعالیت‌های ادرکات قلب است که در صورت اتصاف قلب به صفاتی از قبیل طبع و ختم و کنان، بخشی وسیعی از ادراکات قلب انسان مسدود و غیر فعال می‌شود.

تفکر متافیزیکی تفکری است که از موجود بماهو موجود سخن می‌گوید و با کاوش‌های مفهومی‌سعی در جستجوی حقیقت دارد.‌ این تفکر ، تفکر اصیلِ انسان نزد فیلسوفان دانسته می‌شود، اما نمی‌‌توان "تفکر" را منحصر به آن کرد؛ بلکه می‌‌توان از تفکری وجودی سخن گفت که ماهیت متافیزیکی- مفهومی ‌ندارد و به‌جای موجود، پروای "حقیقت وجود" را دارد و از آن پرسش می‌کند.‌ این تفکر که تفکر وجودی خوانده می‌شود در فضای سنت فکری-عرفانی اسلامی‌ قابل طرح است. از‌ این‌رو، مسئلة اصلی‌ این مقاله «بررسی امکانات آموزه‌های ابن‌عربی در بسط نوعی تفکر وجودی- نامتافیزیکی است. ما به روش، کتابخانه‌ای- تحلیلی و با به‌کارگیری روش اصل موضوعی سعی در ارائه تحلیلی نو از تفکر وجودی براساس مبانی عرفانی ابن عربی داریم. از‌ این‌رو، با بررسی آموزه‌های وی از قبیل: محوریت حقیقت وجود در عرفان،تمایز وجود و موجود، کشف المحجوب، تجلی،آیینه‌گی موجودات نسبت به وجود، گشودگی و معرفت حضوری به وجود، ظرفیت‌اندیشة وی برای بسط نوعی تفکر وجودی روشن می‌‌شود که از طریق مواجهه‌ و انسی حضوری(پیشامفهومی) با وجود و روشی غیر از تعقل مألوف متافیزیکی، مدعی فهم هستی است. بر‌ این اساس، «تفکر وجودی» با محوریت حقیقت وجود و از گشودگی به آن آغاز می‌‌شود. در ادامه با التفات و تذکر به فقر وجودی و وقوف بر آن، انسان حیثیت‌ایویت و نسبت بی‌واسطة خود به وجود را درمی‌یابد، و با کشف حجاب‌ها از تجلیات وجود، به تجلی و ظهور حقیقت وجود در عرصة نفس انسانی سیر می‌کند.

در حوزۀ حقوق ثبت، ثبت الکترونیکی وکالت در ایران، در اجرا، متفاوت با گذشته و در ساختاری نوین، از قوانین و آیین‌نامه‌های جدید تبعیت کرده در دستورالعمل نحوۀ استفاده از سامانه ثبت الکترونیک اسناد، الزامی برای آگاهی موکل و وکیل به عزل و استعفا گذاشته نشده است. در حقوق آمریکا نیز اگرچه قانون نمونۀ سردفتران، قواعدی را پیرامون ثبت الکترونیک تبیین نموده؛ اما موضوع مهم ثبت الکترونیکی نمایندگی و انحلال آن، مسکوت مانده و صرفاً قواعد عام قانونی حاکم است. قول مشهور فقهای امامیه و امام خمینی با دستورالعمل نحوۀ استفادۀ دفاتر اسناد رسمی بر لزوم آگاهی وکیل همسو است. در این پژوهش با روش کتابخانه‌ای، ماهیت انحلال ارادی وکالت از دیدگاه فقه و حقوق، مورد واکاوی تطبیقی- ‌تحلیلی قرارگرفته و این نتیجه حاصل شده است که با استقرار نظام ثبت الکترونیکی و اهمیت موضوع اعلام و اطلاع صریح ارادۀ موکل و وکیل از عزل یا استعفا یا انجام مورد وکالت به منظور حفظ امنیت روابط حقوقی اشخاص و کاهش تنازعات حقوقی و رفع کاستی‌های نظام حقوقی ایران بافراهم ساختن سازوکار قانونی می‌بایست از طریق سامانه عدل ایران ( ثنا) با ارسال ابلاغ‌ الکترونیکی واقعی و در فوریت، موکل و وکیل از عزل و استعفا و مرتفع گشتن و یا هر حکایت دیگری در وکالت مطلع گردیده و اشخاص ثالث نیز با بررسی و تصدیق اصالت سند از درگاه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ازمراتب حکایات عارض بر سند وکالت آگاه گردند و با این عملکرد، معاملاتی که به سبب عدم اطلاع وکیل از عزل خود در انجام مورد وکالت، ناشی می‌شود کاسته شده و بی گمان چشم انداز مثبتی در کاهش دعاوی قضایی در این موضوع خواهیم داشت.

اصطلاح صقع ربوبی در مکتب ابن‌عربی نقش بسیارحساسی در شکل دهی به کل ساختار هستی شناختی عرفانی دارد و فهم دقیق جایگاه و ویژگی آن، مبنایی برای فهم دیگر مراتب هستی است. صدرالمتالهین برای نخستین بار این سازه مفهومی را به‌کار برد و در ادامه، دیگر مفسران به پیروی از او، از این واژه استفاده کردند تا اینکه این واژه از زمان ملاصدرا تا حال حاضر از اصطلاحات مستقر در عرفان اسلامی قرار گرفته است. این مقاله بر آن است تا با دو روش توشیهیکو ایزوتسو به بررسی و تحلیل معنایی این اصطلاح در مکتب ابن‌عربی بپردازد. روش نخست، یافتن اصطلاحات مترادف یا معادل با صقع ربوبی است و روش دوم، بهره گیری از شیوة شبکة معنایی که ترکیب و تقارن الفاظی است که در شبکة معنایی صقع ربوبی قرار می‌گیرند. علم الهی، عماء و اسماء از جمله واژه‌های مترادف با صقع ربوبی هستند و واژگان نفس رحمانی، عماء، تعین نخست و احدیت از جمله مفاهیمی هستندکه ترکیب آنها یک شبکة معنایی صقع ربوبی را پدید می‌آورند. از دیگر یافته‌های این مقاله ترسیم صیرورت اندیشة ابن‌عربی در ساحت اندیشه‌های فکری دیگر عالمان اسلام است.

معجزه، مهم‌ترین و مشهورترین راه تشخیص همگانی شناخت پیامبران به شمار می‌رود؛ در عین حال، راه تشخیص آن برای بشر عادی و غیرمعصوم چنان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد که اصل آن را زیر سوال ببرد. از آنجا که متکلمان در تعریف معجزه بر ویژگی «نقض‌ناپذیری» تأکید می‌کنند، این مسئله مطرح است که چون علم بشر به آینده محدود است، او نمی‌تواند تشخیص دهد که آیا در آینده ادعای نقض‌ناپذیری معجزه از سوی پیامبر نقض می‌شود یا نه؛ ازاین‌رو، نمی‌تواند به معجزه بودن کار خارق العادۀ مدعی پیامبری یقین پیدا کند. رسالت نویسنده در این مقاله، پاسخ به این پرسش با روش تحلیلی ـ انتقادی است. بر اساس مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش، هرچند معجزه باید برای اثبات خود، روشن و بیّن باشد، بشر عادی می‌تواند با بررسی پیشینۀ مدعی پیامبری و نیز بررسی ادعاهای وی و عرضۀ آن‌ها بر عقل و فطرت و با ملاحظۀ حکمت الهی به معجزه‌بودن کار مدعی پیامبری پی ببرد.