جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بی‌تردید احادیث گنجینه گرانسنگ در میان منابع معرفتی اندیشه اسلامی است. استفاده از این گنجینه پربها، نیازمند طی مقدماتی است که یکی از آنها شناسایی آسیب هاست تا حدیث پژوه بتواند نسبت به زدودن پیامدهای نامطلوب آن در حوزه فهم حدیث اقدام نماید. «تصحیف» به معنای تغییر یافتن بخشی از حدیث به کلمه یا عبارت دیگر، یکی از آفت های راه یافته در احادیث است که تشخیص و رفع پیامدهای آن پژوهشی را می طلبد. از آنجا که اندک تغییر در حروف و کلمات، فهم ما را از مقصود اصلی معصوم (ع) با مشکل مواجه خواهد کرد و ما را در رسیدن به معنایی درست و مقبول ناکام می گذارد، توجه به پدیده تصحیف از اهمیت بسزایی برخوردار است. «تحریف» به معنای تغيير يافتن حديث در لفظ يا معنا، يکي از اين آفتهای راه يافته در احاديث است که تشخيص آن و توجّه به پيامدهای نامطلوبي که دارد پژوهشي دقيق را مي طلبد. تحريف متون ديني سابقة ديرينه ای داشته و از ديرباز مورد توجّه و دغدغة متفکّران اسلامي بويژه حديث پژوهان بوده است. اين نوشتار، با روش توصيفي - تحليلي با هدف بيان عوامل و پيامدهای تحريف در احاديث، شکل گرفته است. از آنجا که اندک تغيير در حروف و کلمات، ما را در رسيدن به مقصود اصلي معصوم (ع) ناکام مي گذارد، توجّه به آسيب «تحریف» از اهمیت بسزايي برخوردار است.

مفهوم «کودک بد سرپرست» از مفاهیم نوپا در عرصۀ حقوق خصوصی است. ازآنجاکه «بد سرپرستی» آثار حقوقی و کیفری‌ای مانند سلب صلاحیت یا مجازات کیفری سرپرست را به دنبال دارد، بررسی این مفهوم ضروری است. مفهوم بد سرپرستی در فقه به‌صورت مجزا موردبررسی قرار نگرفته است؛ اما از خلال مباحث فقها می ­توان این مفهوم را استنتاج نمود. این مفهوم، در ضمن کلمات امام خمینی در مباحثی مانند سلب ولایت ولی، سقوط حضانت و عدالت در ارتباط با سرپرست طفل بیان شده است. همچنین این مفهوم در حقوق با کاستی­ها و نقایصی همراه است. قانون‌گذار تنها در یک مورد این اصطلاح را تبیین نموده است. گستردگی مفهوم بد سرپرستی و رد پای آن در جای‌جای حقوق، ضرورت بحث از مفهوم بد سرپرستی را با توجه به نیازهای روزافزون جامعه در این زمینه بیش‌ازپیش نمایان می ­سازد. سؤال اصلی آن است که ضابطۀ اطلاق بد سرپرستی بر سرپرستان شرعی و قانونی کودک چیست؟ اگرچه ضابطۀ تعیین‌شده در فقه بسیار کلی است، با تطبیق این مسئله با حقوق می ­توان به تعیین برخی از مصادیق غیر حصری آن دست‌یافت؛ بنابراین ضابطۀ کلی در فقه آن است که عمل حرام مرتبط با وظایف والدین، موجب اطلاق بد سرپرستی بر او می ­گردد. اطلاق بد سرپرست لزوماً به معنای سلب ولایت از کودک نیست؛ اما به دادرس در مقام صدور حکم عادلانه، کمک شایانی می­ نماید.

از جمله مباحث مطروحه در حوزه مسئولیت مبانی فکری و اندیشه‌ای مطرح در این زمینه می‌باشد. این نظریه از سوی فقهای امامیه مطرح شده است که در صورت توجه مسئولیت و تعهد به افراد مختلف چه میزان پایبندی به اعتقادات در انجام تعهد و مسئولیت پذیری دخیل است که جهت انجام صحیح تعهد و پایبندی به مسئولیت بر اساس نگاه اعتقادی می‌توان مسئله را به سامان رساند. آنان معتقد بودند که هرگاه عوامل متعدد به طور مشترک صدمه یا خسارتی را ایجاد کنند، مسئولیت جبران آن بدون توجه به میزان تقصیر یا تأثیر طرفین، به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود. لکن میزان دخالت اعتقاد و مبانی اندیشه‌ای در پایبندی به انجام وظیفه و مسئولیت پذیری امری است که دارای ابهامات بسیار بوده و سوالات متعدد در این زمینه ایجاد نموده است. در پژوهش حاضر به مسئله تعهد و مسئولیت پذیری از این نگاه پرداخته شده و دستاوردهای مهمی را در پی داشته است.

استنباط مبانی اصولی موردپذیرش فقها با استفاده از کتاب­ های فقهی ایشان، روشی کارا و ارزشمند به شمار می ­آید؛ به‌ویژه در مورد فقهای صاحب­ نظری که کتابی مستقل در اصول فقه ننگاشته ­اند یا به دست ما نرسیده است. یکی از این فقها نجفی است که در کتاب خویش از مبانی اصولی فراوانی بهره برده است. امام خمینی این کتاب را نمونۀ پایبندی به شیوۀ سلف صالح و از مؤثرترین کتاب­ ها برای خود برشمرده ­اند؛ نوشتار حاضر تلاش دارد مبانی اصولی موردقبول صاحب جواهر پیرامون دلیل عقل را -با تمرکز بر مسئلۀ حسن و قبح و استفاده از مناط احکام در استنباط -بیابد و آن­ها را با دیدگاه­ های امام خمینی مقایسه و تطبیق نماید. «امکان بهره­ گیری از دلیل عقل در استنباط احکام شرعی»، «امکان تأویل ادلۀ لفظی به کمک عقل»، «عدم تلازم قطعی میان حکم عقل به حسن و قبح و حکم شرع به وجوب و حرمت» و «بایستگی پایبندی سخت­ گیرانه به ضوابطِ کشف مناط» را می ­توان از موارد برجستۀ موردپذیرش هر دو فقیه به شمار آورد.

هدف پژوهش حاضر، پی¬بردن به ماهیت عقل و سرنوشت و سرانجام آن در معاد و ارائه معانی و تفاسیر مختلف درباره اثبات بقای عقل است که از گذشته موضوع بحث بوده است. بر همین اساس، این پژوهش با بررسی آیات قرآن به¬خصوص آیات مربوط به آفرینش و سرنوشت قطعی انسان و بررسی اقوال علما و فلاسفه به¬نگارش درآمده است. در جریان بررسی¬ منابع، حتمی بودن عقل در وجود انسان در زندگی دوم (روز قیامت) با دلایل عقلی و نقلی با استناد به آیات قرآن کریم و الهام از شرح فلاسفه و علما اثبات شد. از دلایل نقلی آیه27 سوره ص و از ادله عقلی قانع کننده این است که خداوند انسان و جهان را بیهود نیافریده و عقل و منطق نمی¬پذیرد که ظالم و مظلوم در داوری مساوی باشند، پس قیامت و حساب برای هر انسان مکلفی حتمی است؛ بدین-ترتیب ثابت می¬شود که عقل در روز رستاخیز همراه انسان است، چرا که عدم وجود آن تکلیف و حساب را از او ساقط می¬کند و با از دست دادن آن، انسانیت و هویت شخص از بین¬رفته که اگر اینگونه باشد، قیامت و حسابرسی نخواهد بود و این بر اساس فرموده حق¬تعالی و عقل و منطق غیرممکن است. این پاسخ بازدارنده به سخنان منکرانی است که می¬گویند معادی وجود ندارد و انسان با مرگ از بین می¬رود و دچار فنای ابدی می¬شود. پس بر اساس نتایج کلی، عقل و معاد وجود دارد و عقل با مرگ از بین نمی¬رود و معاد برای تحقق عدالت در پاداش نیکوکاران و عقوبت ستمکاران است.

در میان فیلسوفان غربی بونانتوره، در خداشناسی خود فراوان تاکید کرده که برای شناخت ذات و صفات خدا باید از شناخت انسان بهره گرفت. او برای تکمیل فلسفه خود و حل مشکل الهیات سلبی و تشبیهی معتقد است، که شناخت مخلوقات بهترین راه شناخت خدا است، چون همگی بازتاب فعل و اراده او هستند اما شناخت انسان که برترین مخلوق خداوند است بیشترین نقش را در مسیر شناخت خدا ایفا می‌کند و با شناخت بسیاری از صفات انسان می توان صفات خداوند را شناخت. او خداشناسی انفسی انسان برای خدا را در قالب معرفت در نفس و از نفس ارائه کرده. در این نوشتار به منظور یافتن وجوه اشتراک و افتراق جنبه عقلی و برهانی مثل اعلی بودن انسان، با روشی توصیفی ـ تحلیلی، پس از تبیین مثالیت نفس در اندیشه ملاصدرا و ارائه آن به صورتی سازمان‌یافته و بررسی اشکالات آن، به تبیین الهیات تمثیلی فرانسیسکنی به صورتی منسجم و توضیح شناخت خدا از طریق نفس در آثار او می‌پردازیم و در ادامه نظریه طریقیت نفس را با تأکید بر جنبه‌های هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و زبان‌شناختی به صورتی تطببیقی میان حکمت صدرائی و فلسفه اشراقی ایتالیایی بررسی می‌کنیم. و وجوه اشتراک و افتراق این نظریه در دو مکتب را بیان می‌کنیم که از جمله مهمترین آنها می توان به استفاده هر دو از قانون علیت و فروع آن و نیز ارائه راه حل میانه اشتراک لفظی و اشتراک معنوی به تواطی در خصوص صفات کمالی مشترک بین خلق و حق توسط هر دو فیلسوف اشاره کرد.

از نیمه دوم قرن اول هجری، فرق و مذاهب مختلف کلامی شروع به نشو و نما کردند. فرقه معتزله توسط واصل بن عطا پایه گذاری شد. این فرقه در ایام خلافت مامون، معتصم، واثق به صورت جدی مورد حمایت قرار گرفت. زمانیکه متوکل به خلافت رسید معتزله را مورد آزارو اذیت قرار داد. مکتب اشعری در چهل سالگی ازاین مکتب جدا شد و مذهب جدیدی به نام اشاعره را بنیان نهاد. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق تاریخی که مبتنی بر توصیف و تحلیل است، به این پرسش پاسخ می دهد، که با توجه به چنین فضایی آیا این مکتب توانست به سیره فکری خود ادامه دهد ؟ هدف از پرداختن به این موضوع چگونگی تداوم جریان اعتزالی در قرن چهارم هجری است و روند تقابل معتزله و اشاعره را مورد بررسی قرارمی دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که ظهور ابوالحسن اشعری یکی از عوامل سقوط معتزله می باشد. هرچند عده ای معتقدند آیین معتزله در آن عصر در خطر انحلال قرار گرفته بود. اشعری برای زنده نگهداشتن آیین معتزلی سیاستی به کار گرفت که با هوشیاری تمام تغییر روش داد و معتزله را نجات داد. اما باید گفت که اشعری مناظرات مختلفی با ابوعلی جبائی، استاد خود داشتو از نظر فقهی پیرو اهل حدیث بود. اما از زمان متوکل تا زمان خلافت القادر بالله، معتزله دیگر در دستگاه خلافت عباسی جایگاهی نداشتند.

رخدادهای آخرالزمانی و ظهور برخی پدیده‌ها در دوره پایانی تاریخ بشر، از جمله دغدغه‌ها و باورهای مشترک ادیان است. با توجه به اعتقاد غالب مسلمانان به این‌گونه اتفاقات و به‌ویژه ظهور منجی در آخرالزمان؛ برخی مستشرقان به مصدریابی این باورها پرداخته و به طور خاص در مورد حضور یا عدم آن اعتقادات در قرآن اظهارنظر کرده‌اند. نوشتار پیش‌رو، تلاش کرده است دیدگاه خاورپژوهان در این زمینه را احصا و دسته‌بندی کند. در گام نخستین با روش انکشافی و توصیفی، آرای غربیان در موضوع احصا گردیده و سپس با روش‌های تطبیقی، این دیدگاه‌ها در گونه‌های چندگانه‌ای دسته‌بندی شده و در انتها این دیدگاه‌ها مورد تحلیل و نقد کلی قرار گرفته است. مطابق یافته‌های این تحقیق، می‌توان آرای محققان غربی در این موضوع را در چهار قالب دسته‌بندی کرد: نفی هرگونه اشاره به این موضوعات، اشاره به برخی موضوعات به غیر از منجی، اشاره به موضوع منجی ولی غیر از امام مهدی؟عج؟ و در نهایت، اشاره به مهدویت. برخی مستشرقان نیز به انعکاس دیدگاه عالمان و مفسران مسلمان در این زمینه اقدام کرده‌اند که گزارشی از آن نیز ارائه شده است.

ضرورت وجود امام از اساسی‌‌ترین مسائل امامت به شمار می‌‌رود. اندیشمندان اسلامی، به ویژه عالمان شیعی با رویکردهای مختلف در صدد اثبات آن برآمده‌‌اند. برخی، وجود امام را با رویکرد هستی شناسانه، مورد بررسی قرار داده و بر جایگاه تکوینی و تأثیر او بر نظام آفرینش تأکید دارند. محتوای این رویکرد در روایات اهل‌‌بیت؟عهم؟ تحت عناوین «لولا الحجة لساخت الارض» و «احادیث امان» ذکر شده است. در مقاله حاضر تلاش شده است با تبیین‌‌هایی عقلی از روایات مذکور، جایگاه تکوینی امام در نظام آفرینش اثبات شود و ضرورت وجود حجت (امام) برای برقراری و استمرار هستی روشن گردد. این تبیین‌‌ها به سه گونه فلسفی، عرفانی و کلامی بیان شده است. رویکرد هستی‌‌شناسانه به وجود امام در نظام هستی، فاعلیت امام در آفرینش و غایت بودن او در خلقت را نتیجه می‌‌دهد. ثمره دیگر این رویکرد، ‌بدیهی بودن ضرورت وجود امام در نظام هستی است. به عبارت دیگر، «تصور» درست جایگاه امام در نظام تکوین، «تصدیق» به وجود او را به دنبال خواهد داشت.

«امنیت و انسجام اجتماعی» از جمله مولفه‌‌هایی است که موجب توسعه و رشد مادی و معنوی جامعه و تضمین کننده زندگی و حیات جمعی است. باورها و آموزه‌‌های دینی، به‌‌ویژه مهدویت، می‌‌توانند در صورت تبیین صحیح، با محکم کردن روحیه دینی و امید به آینده روشن، موجب همگرایی مردم شود و در نتیجه به امنیت بخشی در جوامع مبتنی بر ایدئولوژی توحیدی، به ویژه جامعه ایران با اکثریت شیعی و باورمند به مهدویت، کمک کند. از سوی دیگر این اندیشه در صورت تحریف و تنزل جایگاه آن توسط فرقه‌‌ها و جریان‌‌های انحرافی و با گرایش اعضای جامعه به سوی آن‌ها، می‌‌تواند در جهت عکس عمل کند و موجب واگرایی در جامعه شود و در نتیجه موجب تهدیدهای امنیتی و اجتماعی گردد. این جستار که به روش «توصیفی_تحلیلی» و گردآوری اطلاعات به شیوه «کتابخانه‌‌ای» و با استفاده از فضای اینترنت سامان یافته، به بررسی تهدیدهای امنیتی و اجتماعی گرایش به جریان منصورهاشمی خراسانی پرداخته است. یافته‌‌های پژوهش حکایت از آن دارد که آسیب‌‌های گرایش به جریان هاشمی خراسانی، در حوزه اجتماعی عبارت است از: تضعیف باورهای دینی، گسیختگی نظم اجتماعی، تخریب نهاد خانواده و ترویج خشونت در جامعه.