جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

از یک جزء یک پایدار نگردد و یک جزء از یک برنیاید. این، مفاد قاعده‌الواحد به کوتاه سخن است . اینکه از یک ، جزء یک ، در هستی نیاید، تعبیری است که از آنکه علت یگانه از هر سوء، جز یک معلول ندارد و یک جزء از یک بر نیاید، ترجمان عکس اصل است یعنی معلول واحد هستی نمی‌یابد مگر از یک علت . قاعده‌الواحد یکی از قواعد بسیار مهم فلسفه اسلامی است که از آن در مواضعی بهره برده‌اند. واژه‌های مهم و فلسفه اسلامی نیازند توضیحند. وجه اهمیت قاعده در آن است که چگونگی ظهور کثرت را بیان می‌کند. تبیین نظام جهان که دلمشغولی بیشتر فیلسوفان است بمدد این قاعده میسر می‌گردد و هر که هر پاسخی برگزیند نمی‌تواند بی‌دیدار الواحد از طریق بگذرد. نفی یا اثبات ، باید با قانون الواحد اتخاذ وضع کند. ربط الواحد به سنخیت و الواحد را سنخ واحد می‌دانند و قومی گر چه به دوگانگی دو قانون معرفند اما به ربطی وثیق میان آنها باور دارند و می‌دانیم که قانون علیت و قوانین بر آمده از آن، که سنخیت یکی از آنهاست ، سرمایه‌های اندیشه بشری‌اند. بدون آنها نه علمی خواهد بود و نه تحقیقی. در این مقام سخن محقق داماد بسنده است که الواحد را از امهات اصول عقلی و از فطریات عقلی و از فطریات عقل صریح دانسته است . مراد از ایضاح "فلسفه اسلامی" بحث در این باب نیست که آیا چنین فلسفه‌ای اصلا وجود دارد و یا خیر و آیا آنچه بدین نام می‌شناسیم تراث اسلامی است یا میراث یونانی و آیا وحی را با فلسفه اخوتی است یا بیگانگانند به اجبار دست در دست هم نهاده، دین می‌تواند فلسفه داشته باشد و اگر می‌تواند شرع مصطفی نیز همچنان است ؟ پرسشهائی از این دست ، مطلوب ما نیست ولی مراد از این توضیح فلسفه اسلامی آن است که مجموعه شناخته شده به این نام و فیلسوفانی که آنها را به اسم حکیمان مسلمان می‌شناسیم، در تدوین و استدلال برای اثبات قاعده‌الواحد بسیار کوشیده‌اند بنابراین اضافه قاعده‌الواحد به فلسفه اسلامی امری مجاز است . راست است که این اصل را نخست بار یونانیان طرح کردند اما شرح و بسط آن بواقع مرهون مسلمانان بود. میان طرح ابتدایی که یک اصل فلسفی یا علمی و گسترش و تنظیم آن باید تفاوت گزارد. گویا در انتساب قاعده به دانایان یونان نباید تردید داشت . واژه گویا می‌آموزد که به تاریخ فلسفه میراث گذشتگان در اسلام، نمی‌توان چندان اعتماد کرد. پیشینان ما تاریخ فلسفه را بجد نمی‌گرفتند و تصویر ایشان از فیلسوفان یونان به پیامبران ماننده‌تر است تا دانشمندان و فلاسفه آزاده خدا داند که افلاطون الهی اصلا الهی می‌شناخته است یا نه و فرزانگانی که حکمت ایشان را مقتبس از مشکوه نبوت می‌دانند و معاشران انبیاء می‌شمارندشان آیا پیام‌آوری را دیده و از او سخنی شنیده بودند یا آنچه گفته شده افسانه واهی افواهی بوده که از سر آرام ساختن غوغا و گریز از تکفرساز شده است . به هر روی اگر منابع ما درخور اعتماد باشند از آنها برمی‌آید که مبتکر قاعده یکی از این دانشمندان بوده است : ارسطو، افلاطون، دموکریتوس و تامسطیوس . اسلوب کار در این رساله آن است که ابتدا صورت منطقی و مفردات قاعده را بقدر ضرورت معلوم کنیم. و سپس به قانون علیت و سنخیت که بسیار مرتبط با الواحد است بپردازیم. استدلالها و اعتراضات بخش دیگری از نوشتارند و سرانجام عکس قاعده و ثمرات آن را بازگو می‌سازیم.

رساله حاضر مشتمل است بر ترجمه و تفسیر متن و شرح خواجه نصیرالدین طوسی بر کتاب اشارات و تنبیهات شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینا که هر دو از استوانه‌های حکمت مشا و از نوابغ روزگار خود بوده‌اند ابن‌سینا شارح بزرگ سخنان و آرا ارسطو و رئیس حکمای مشا است او موسس بسیاری از اصول و قوانین محکم و متقن فلسفه و مرجع مطلق علم طب و فلسفه و حکمت است خواجه‌نصیر را نیز استاد بشر و عقل حادی عشر نام نهاده‌اند او در تمام علوم و بخصوص فلسفه، کلام، ریاضیات ، هیات و نجوم ملجا و مرجع علما و دانشمندان معاصر خود بوده است .

از آنجا که هر کدام از این دو حکیم مسلمان، در آثار متعددی، درباره نفس ، به بحث پرداخته‌اند، (خصوصا ابن سینا که رساله‌های متعددی درباره نفس نگاشته است) و درباره برخی از مسائل مهم، اختلاف نظر کلی بین آنها وجود دارد، ما را برآن داشت تا آراء آنها را در یک مجموعه گردآوری و تبیین نمائیم، همانطور که از موضوع این رساله، پیداست ما از میان مسائل گوناگونی که درباره نفس مطرح است تنها دو مساله مهم را مطمح نظر قرارداده‌ایم: -1نحوه تجرد نفس : آیا نفس از ابتدای حدوث خود دارای تجرد بالفعل است یا در ابتدا تجرد بالقوه دارد و تنها با گذراندن و طی مراحلی، فعلیت می‌یابد؟ دیدگاه شیخ‌الرئیس و صدرالمتالهین در این مساله کاملا با هم متفاوت است . -2تحلیل برهانهای تجرد نفس ، با بررسی برهانهای ارائه شده از سوی این دو حکیم، آشکار می‌شود که آنها تا چه حد، در اثبات مدعای خود موفق بوده‌اند، و آیا صدرالمتالهین توانسته است گام جدیدی در این زمینه بردارد یا خیر؟

این رساله در وهله اول به تبیین و تفسیر اخلاق کانت که یکی از نگرشهای عمده در حوزه اخلاق است ، می‌پردازد. و سپس آن را نقادی می‌کند. انسانها همواره با این سوالات اساسی مواجه بوده‌اند: چه چیزی خیر و چه چیزی شر و بد است ؟ آیا انسانها می‌توانند اعمال خوب را از بد تشخیص دهند یا اینکه خدا باید آنها را آشکار سازد؟ از انجام این اعمال چه هدفی داریم؟ در این زمینه به طور کلی دو گرایش اساسی در حوزه اخلاق وجود دارد یعنی گرایش غایت گرایانه و وظیفه‌گرایانه. اخلاق کانت یک نوع اخلاق وظیفه‌گرایانهاست که بر آن است که ما می‌توانیم بدی و خوبی یک عمل را از طریق خود عمل و معیارهای آن وراء آن تشخیص دهیم. در حالی که اخلاق غایت‌گرایانه بر آن است که خوبی و بدی عمل را بر حسب نتایج آن تعیین می‌کنیم. بنابراین کانت معتقد است که اخلاق مستقل از هر علمی حتی مابعدالطبیه و دین است . او با قاطعیت و روشنی می‌گوید: "اخلاق نه نیازمند تصور وجود دیگری بالای سر آدمی است تا او وظیفه خویش را بشناسد و نه محتاج انگیزه‌ای غیر از قانون اخلاقی به وظیفه خود عمل کند. بنابراین اخلاق به هیچ روی به خاطر خودش به دین نیاز ندارد بلکه به برکت عقل محض عملی خود بسنده و بی‌نیاز است ." این نوع نگرش به اخلاق بی سابقه بوده است . از این رو می‌توان گفت که او انقلاب مهمی را در اخلاق پدید آورده است . کانت با تحلیل اعتقادات اخلاقی متعارف تلاش می‌کند که پیش فرضها و اصول پیشینی آنها را به دست آورد. او در این راستا به امر مطلق یا معیار عمل اخلاقی می‌رسد و صورت‌بندیهای متعددی از آن ترسیم می‌کند. اگر عملی با این صورت‌بندیها سازگار بود اخلاقی و الا غیراخلاقی است . آنها عبارتند از: 1) صورت‌بندی قانونی کلی یا قانونی طبیعت . 2) صورت‌بندی غایت فی‌نفسه 3) صورت‌بندی خودمختاری اراده و کشور غایات . اشکالات متعدی بر آنها وارد است . به نظر او صورت‌بندی خودمختاری، مهمترین است . او با تحلیل اخلاقی وجود خدا و جاودانگی نفس و آزادی را اثبات می‌کند در حالی که به عقیده او عقل نظری ناتوان از اثبات آنها بود. از این رو اخلاق به دین منتهی می‌گردد نه برعکس . به نظر ما، هر چند تلاش کانت برای به دست آوردن معیارها و ضوابط اخلاقی، ستودنی است ولی فلسفه اخلاق او فاقد استحکام منطقی است و اشکالات متعددی بر آن وارد است . فی‌المثل استدلال او بر وجود خدا مستلزم نفی آزادی انسان است . و در پایان ما اخلاقی را تایید می‌کنیم که ترکیبی از احکام عقل و دستورات . یعنی با اصول عقلی خود را به دین می‌سپاریم و بدین وسیله خود را رستگار می‌کنیم.

بحث در این رساله بدین صورت است که ابتدا بحث از عقل در قوس نزول مطرح شده است ، بدین معنی که فلاسفه در بحث صدور کثرت از واحد قائل هستند که عقل اول "اول ماخلق الله" می‌باشد و براساس همین صدور کثرت از واحد را در قوس نزول به سبکهای مختلف توجیه کرده تا نوبت به خلق عالم ماده می‌رسد. وجود در سیر استکمالی و صعودی خویش از عالم ماده به عالم ماوراء به مرحله‌ای می‌رسد که مظهر آن نفس ناطقه انسانی می‌گردد، باز خود نفس با حرکت جوهری و استکمالی و اشتدادی خویش و فعلیت بخشیدن به قوای ظاهره و باطنه‌اش که از جمله آنها مراتب مختلفه عقل نظری و عقل عملی می‌باشد به مرحله‌ای می‌رسد که باب‌الابواب برای صعود وجوه از نشاه مادی به عوالم بالا و در نهایت بازگشت به اصل خویش اعنی حقتعالی می‌شود "انالله و انالیه راجعون" بدین نحو که نفس ناطقه از طریق اتحاد با مدرکات علمیه و عملیه خویش به مرحله عقد مستفاد و اتحاد با عقل فعال و حتی از آن بالاتر، به نحوی که مقام بالاتر از مقام عقل اول در قوس نزول، را در قوس صعود تحصیل می‌کند.

آنچه که از قواعد فلسفی مثل قاعده الواحد و قاعده علیت و ... در تفسیر و تحلیل ارتباط مظاهر هستی و چگونگی بوجود آمدن کثرت در عالم هستی می‌توان استنباط کرد و نصوص دینی هم آن را تایید می‌کند اینست که عالم هستی دارای یک نظام قطعی و ذاتی است و بین مراتب و درجات هستی توسط بعضی دیگر از ذرات باری‌تعالی ایجاد و تدبیر می‌شوند. بر اساس قواعد فوق الذکر ثابت شده است که اولین صادر از خداوند یک موجود واحد است که در عین حال بساطت خالی از جهات کثرت نیست و به همین دلیل واسطه در صدور مراتب بعدی هستی می‌باشد و بطور کلی عالم هستی منحصر در سه مرتبه می‌باشد اولین و برترین آن عالم عقول یا جبروت می‌باشد که واسطه در صدور عوالم طبیعت یا عالم طبیعت یا عالم کون و فساد می‌باشد. همین معانی از طریق نصوص دینی نیز مورد تایید قرار گرفته است . در این رساله مطالب فوق در ضمن پنج فصل بشرح ذیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . فصل اول پیرامون تعاریف هستی، دین، فلسفه و وسائط می‌باشد در فصول دوم اصول و قواعد فلسفی مثل قاعده‌الواحد و علیت و ... مورد بررسی قرار گرفته است و در فصل سوم به اثبات عقل اول و چگونگی صدور عالم پرداخته شده است و فصل چهارم به وسائط دینی مثل فرشتگان و انبیاء اختصاص داده شده است و در فصل پنجم نقش معصومین علیهم السلام در قوس نزول و سعود هستی مورد تبیین قرار گرفته است .

رساله حاضر در صدد پاسخ گویی به این سوال است که آیا عقیده شیعه در فلسفه فارابی موثر بوده یا خیر؟ در صورت پاسخ مثبت این تاثیر چگونه بوده و در آثار وی عقاید خاص شیعه چگونه تجلی کرده و فارابی با تاثر از آنها چگونه آنها را در قالب و صورت های فلسفه نمودار کرده است؟ البته عام شیعه نیز در این رساله مذکور شده است. مباحث این رساله در چهار فصل گنجانده شده است: در فصل اول کلیات تحقیق شامل مسأله و فرضیه تحقیق و شرح حال و آثار فارابی و تأثیر فضای اجتماعی و فرهنگی بر افکار و اندیشه های وی است. فصل دوم شامل نظریات فارابی درباره اثبات خداوند و وحدانیت او و شرح اقسام توحید به خصوص نظر فارابی در توحید صفاتی و افعالی بیان شده است. در ادامه این بحث در مسائلی چون حسن و قبح، عدل،‌ رویت، قضاء و قدر و جبر و اختیار به مقایسه نظریات فارابی و فرق مختلف اسلامی پرداخته شده است. فصل سوم شامل وحی و نبوت و امامت است. در این قسمت نظریات فرق مختلف اسلامی و نیز نظر فارابی راجع به این مساله بیان شده است. در ادامه ویژگی های امام و مدینه فاضله و اقسام مدن غیرفاضله ذکر شده است. در فصل چهارم معاد و تناسخ طبق نظر فارابی شرح داده شده است. نتیجه هر فصل که در پاسخ به سوالات همان فصل به دست آمده بار دیگر طور خلاصه در بخش نتیجه گیری بیان شده است.

این رساله در دو فصل تنظیم شده است. پس از پیشگفتار، مقدمه، شرح زندگی و آثار لایب نیتش و جهان شناسی او X فصل اول به اصل هماهنگی پیشین بنیاد تاریخچه آن تعریف و رابطه اش با اصول دیگر فلسفه لایب نیتس میپردازد. تفاوت آن تعریف و رابطه اش با اصول دیگر فلسفه لایب نیتس میپردازد. تفاوت آن با علیت اعدادی مالبرانش مورد بررسی قرار میگیرد. این تعابیر که جهان ساعت خداست، هر چیزی جایگاه خاص خود را دارد نظام عالم همان است که باید باشد و فعالیت درونی هر مناد آن را به واحدی مکتفی بالذات تبدیل میکند تاثیر و تاثر علی و علیت اعدادی مالبرانش را زیر سوال میبرد و پس از آن دینامیسم لایب نیتس و مساله منادها تشریح میگردد. است برای گریز از اصالت ماده و بینش کمی دکارت. منادها طوری تعریف میشوند که اوصاف واقعیت و تجربه ناپذیری را واجدند. با توجه به تعریف منادها میتوان آنها را جواهری واقعی که خارج از مقوله کمیت اند تلقی نمود. در فصل دوم معضلاتی که اصل هماهنگی پاسخگوی آنهاست مورد بررسی قرار میگیرد این معضلات عبارتند از: 1- مساله جوهر، 2- علیت، 3- ارتباط نفس و بدن،‌ 4-ماده، 5- خلقت و اختیار.