جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علایق نظری بوردیو در جامعه شناسی معاصر که دامنة وسیعی از موضوعات در حوزه های مختلف علوم انسانی را پوشش می دهد، نشان از تلفیق و ترکیب رهیافت های نظری متنوع در آثار این جامعه شناس فرانسوی و همچنین اثرپذیری فکری وی از آرای دیگر اندیشمندان پیش از خود دارد. موضوع عقل و تاریخ و ارتباط بین این دو مفهوم، یکی از چالش برانگیزترین مباحثی است که پی یر بوردیو در بطن نظریات و مباحث خویش بدان پرداخته؛ لیکن کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. براین اساس، این مقاله در نظر دارد تا با بررسی آرا و اندیشه های نظری بوردیو دربارة ارتباط میان عقل و تاریخ، با اتخاذ روش پژوهش هرمنوتیک متن محور، ضمن دستیابی به تقریری نو از اندیشة بوردیو، به واکاوی خصیصه های فکری وی در این زمینه بپردازد. در این راستا متناسب با سؤالات پژوهش، ضمن مرور منابع متعدد از بوردیو و شارحان او و بازاندیشی مفاهیم متعلق به وی، ابتدا به بیان برخی از اصلی ترین ریشه های فکری بوردیو که در قرابت با چشم انداز او به موضوع تحقیق قرار دارند، پرداخته شد؛ سپس وجوه بارز اندیشة بوردیو دربارة موضوع تحقیق واکاوی شد و چهار وجه اساسی در نظریات وی دربارة رابطة میان عقل و تاریخ به دست آمد که عبارت اند از: رد انگاره های ذات باورانه دربارة تاریخ و عقل؛ رد انگاره های عام و جهان شمول؛ رد نظریه های تکامل تاریخی؛ و مرکزیت زدایی از سوژة شناسا در بستر تاریخ.

در جامعة اسلامی، تبلیغ دین از وظایف اصلی نهاد دینی است و حوزة علمیه به‌عنوان یک نهاد علمی ـ دینی از بدو تأسیس بر اهمیت تبلیغ تأکید ورزیده است. از سویی، امر تبلیغ متأثر از خواست‌ها و نیازهای اجتماعی مردم است و با توجه به حاکمان به‌عنوان عوامل بیرونی و ساختار حوزه به‌عنوان عوامل درونی تحول می‌یابد، که این امر نیازمند بررسی تاریخی است. حوزة علمیة قم از بدو تأسیس تا کنون دو دورة پیش و پس از انقلاب را تجربه کرده است. دردورة پیشاانقلاب عوامل بیرونی‌ای همچون رویکردهای پهلوی که سبب مدرن شدن زندگی اجتماعی مردم شد و ازاین‌رو نیازهای جدید مردم درخواست‌های جدیدی را به‌سمت حوزة علمیه در دوران حاج‌شیخ عبدالکریم حائری و آیت‌الله بروجردی روانه کرد، سبب احساس نیاز به تحول در بخش‌های مختلف حوزة علمیه، از جمله تبلیغ، شد. پس از انقلاب نیز با توجه به تحول ساختار حکومت و توجه به نیازهای اجتماعی مردم در نسبت با دین (عامل بیرونی) ازیک‌سو و به‌تبع آن، تحول در ساختار حوزه (عامل دورنی) ازسوی‌دیگر، امر تبلیغ دین دچار تحول شگرفی شد، که از نتایج آن تأسیس نهادهای تبلیغی، به‌روزرسانی و تلاش برای کارآمدی امر تبلیغ و پاسخ‌گویی به نیازهای مردم بوده است. افزودنی است که شناخت شرایط سیاسی ـ اجتماعی جامعه به‌منظور تحول در بخش‌های حوزه توسط دانش اجتماعی که با شناخت شرایط اجتماعی، فعالیت‌های تحول‌گرایانه صورت پذیرفت. در این پژوهش با استفاده از روش بررسی اسناد تاریخی مربوط به پیش و پس از انقلاب و به‌کارگیری روش تحلیل متحوای کیفی برای بررسی محتوای شرح وظایف نهادهای تبلیغی، به تحلیل نسبت یادشده پرداخته‌ایم.