جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم به عنوان معجزه ادبی و هنری بی همتا، از شیوه های تصویرپردازی هنری برای انتقال مفاهیم عمیق اعتقادی استفاده میکند. در میان مضامین قرآنی، توصیف صحنه های قیامت و جهنم از جایگاه ویژه ای برخوردار است، به ویژه در سوره های مکی که به دلیل شرایط نزول و مخاطبان خاص، از سبک بیانی متفاوتی بهره میبرند. این پژوهش به دنبال بررسی ویژگی های تصویرسازی هنری آیات جهنمی در سوره های مکی و تحلیل نقش این تصاویر در تأثیرگذاری بر مخاطبان عصر نزول و اثبات اعجاز بلاغی قرآن است.برای مثال . سوره همزه (104) - آیات 4-9 - تصویر آتش فروزان و زبانه‌کش جهنم را تداعی میکند و یا سوره تکویر (81) - آیات 12-13 - تصویر برافروختن جهنم. تصویر در لغت عبارت است از نماد بصری هر چیز و آنچه که حاصل خیال است راغب نیز در تبیین صورت می‌آورد صورت آن چیزی است که اجسام و اعیان با آن نقش‌بندی و شکل‌بندی می‌شوند و با آن از غیرش متمایز می‌شوند تصویر آفرینی در متن نیز به هنری گفته میشود که بتواند در قالب جملات و کلمات مفاهیم مورد نظر را انتقال دهد. ضرورت پژوهش: تفاوت سبکی سوره های مکی و مدنی: سوره های مکی با تمرکز بر مفاهیم بنیادین توحید، معاد، و انذار، از تصاویر کوبنده، کوتاه، و آهنگین برای ایجاد ترس و تهییج وجدان مخاطب استفاده میکنند. برای مثال - تصویرسازی در هاویه (جهنم): (فَأُمُّهُ هَاوِیَهٌ * وَمَا أَدْرَاکَ مَا هِیَهْ * نَارٌ حَامِیَهٌ) در مقابل، سوره های مدنی با محوریت تشریع احکام، از تصاویر آرامشبخش و طولانی تر بهره میبرند. در این تفاوت سبکی، نیاز به بررسی جداگانه تصویرسازی جهنم در سورههای مکی را توجیه میکند. 2. کارکرد هنری تصویرپردازی: تصویرسازی جهنم در سوره های مکی، تنها به توصیف عذاب محدود نمیشود، بلکه از عناصر بلاغی مانند تشبیه، استعاره، و تجسم پذیری صحنه ها برای ایجاد تأثیر عاطفی عمیق استفاده میکند. برای مثال، توصیف «ناراً حامیه» (قیامت: 11) با ترکیب آوایی خاص، همزمان معنای سوزش و شدت عذاب را منتقل مینماید . 3. هماهنگی با شرایط مخاطب: مخاطبان سوره های مکی، غالباً مشرکانی بودند که با مفاهیم انتزاعی بیگانه بودند. قرآن با استفاده از تصاویر ملموس و هولناک جهنم (مانند زنجیرها، آتش فروزان، و زقوم) در آیاتی مثل تصویر زنجیر و آتش: (إِنَّ لَدَیْنَا أَنکَالًا وَجَحِیمًا * وَطَعَامًا ذَا غُصَّهٍ وَعَذَابًا أَلِیمًا) (نزد ما زنجیرها و دوزخ است! و غذایی که در گلو گیر می‌کند و عذابی دردناک!) تلاش کرد تا پیامدهای کفر را به شکلی عینی نمایش دهد. این رویکرد، علاوه بر جنبه هشداردهنده، نشان دهنده تطابق قرآن با ذائقه ادبی و فرهنگی جامعه عرب است انسان از طریق قوه خیال و تصویرپدیده ها در ذهن خود، با مسائل مختلف ارتباط گیری میکند . خداوند متعال هر مسئله ای را به زیبایی در اوج بلاغت و فصاحت و زیبایی از هر بعد آن در قرآن به تصویر کشیده است . شاهد هستیم که با گذشت زمان ، غریضه هنری انسان او را به سمت سینما و فیلم و تصویر سازی برده است و از آنجا که قرآن کریم برای انسان ها نارل شده است و انسان ها برای فهم مسائل نیاز به محسوس شدن پدیده ها دارند قرآن از تصویر سازی در بسیاری از آیات خود استفاده کرده است و در عین بیان پدیده ها و اتفاقات پیش روی انسان ها ، احساسات مستمع و قاری قرآن را برانگیخته و ذهن او را به فضای مورد بحث خود درگیر کرده و از این طریق پیام خود را انتقال میدهد و این تصویر سازی فقط از طریق ابزاری چون کلمات انجام شده است که در تمامی زمان ها کاربرد داشته باشد وجنبه اعجازی آن را برساند. - مطالعاتی مانند پژوهش سید قطب در قاعده «تصویرپردازی هنری» نشان میدهد که آیات مکی با تکیه بر تصاویر کوتاه و ضرب آهنگ تند، به دنبال نفوذ به لایه های عمیق روانشناختی مخاطب هستند . - پایان نامه لیلا باقرزاده با عنوان «تصویر عاطفه در صحنه های قیامت» تأکید میکند که بیشتر آیات مربوط به جهنم در سوره های مکی متمرکز شده و از تصویرسازی برای تقریب مفاهیم انتزاعی به ذهن استفاده شده است . - پژوهش تطبیقی آیات الجنه نیز تفاوت محتوایی سوره های مکی و مدنی را تأیید میکند؛ به طوری که در سوره های مکی، توصیف نعمات مادی و عذابهای جهنم با تکرار و شدت بیشتری همراه است . اهداف پژوهش 1. شناسایی عناصر تصویرپردازی جهنم در سوره های مکی (واژگان، تشبیهات، و ساختارهای آوایی). 2. تحلیل رابطه بین سبک تصویرسازی و اهداف تربیتی-اعتقادی سوره های مکی. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع علوم بلاغت و تفسیر، درصدد است تا گوشه ای از اعجاز هنری قرآن را در حیطه تصویرپردازی جهنم آشکار سازد. با توجه به تعداد زیاد تر آیات انذارمخصوصا در سور مکی و اهمیت پژوهش در این حوزه و نیز کم بودن پژوهش در حوزه انذار وعذاب های وعده داده شده الهی وتصویر سازی های خاص و ویژه در این آیات در این پژوهش انواع مختلف انذارهای خداوند متعال در ابتدای نزول قرآن در سور مکی به وسیله ی عناصر تصویر سازی تحلیل و بررسی میشود. روش تحقیق کتابخوانه ای بوده و فرضیه اصلی پژوهش بر این است که به نظر می‌رسد در قرآن کریم در خصوص آیات عذاب و انذار وآیات جهنم تصویر سازی های خاصی وجود دارد.

شناخت عقاید فرقه‌های اسلامی از منابع اصلی آن‌ها یک وظیفه‌ی ضروری برای امت اسلامی است، به‌ویژه فرقه‌هایی که خود را مسلمان می‌دانند اما به دلیل برخی رویدادهای تاریخی، مسلمانان پذیرش کاملی از اسلام آنان ندارند. یکی از مهم‌ترین این فرقه‌ها، خوارج هستند. آن‌ها دارای نشانه‌ها و آثار ویژه‌ای هستند که لازم است ما آن‌ها را به‌طور دقیق و واقعی بشناسیم، نه صرفاً از دیدگاه دیگران. بررسی کتاب «همیان الزاد إلی دار المعاد» و تحقیق در مورد آن نشان می‌دهد که دیدگاه‌های فرقه اباضیه تا حد زیادی بر اساس آموزه‌های قرآن کریم شکل گرفته است. محمد بن یوسف اطفیّش (1820 - 20 مارس 1914)، یکی از دانشمندان مسلمان الجزایری و از رهبران فرقه‌ی اباضیه و فعالان جنبش اصلاحات در الجزایر بود. وی در فقه، ادبیات، زبان‌شناسی و تفسیر قرآن تخصص داشت و به خاطر مخالفت شدید با استعمار فرانسه و علاقه‌ی فراوانش به جهان اسلام شناخته می‌شد. او تأثیر بسزایی در مسائل سیاسی کشورش و حرکت‌های اصلاح‌طلبانه داشت و تا پایان عمر خود در تدریس، نگارش و هدایت مردم فعال بود. وی در زادگاه خود در سن 96 سالگی درگذشت. این پژوهش با هدف بررسی عقاید فرقه‌ی اباضیه و مطالعه‌ی روش‌های تفسیری آن‌ها انجام شده است. همچنین، به‌طور خاص بر روش تفسیری کتاب «همیان الزاد» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تفاسیر اباضیه تمرکز دارد. این تحقیق مبتنی بر گردآوری مطالب مورد نیاز از منابع اصلی شامل کتاب‌ها، مقالات، پژوهش‌ها و نشریات است. همچنین، استخراج آیات مرتبط با عقاید و نحوه‌ی تفسیر آن‌ها از «تفسیر همیان الزاد» از روش‌های اصلی تحقیق بوده است. سپس، این تفاسیر مورد نقد و تحلیل قرار گرفته تا شیوه‌ی استدلال و روش‌های استخراج احکام بررسی شود. پژوهش به چندین نتیجه مهم دست یافته است، از جمله: - دیدگاه اباضیه در مورد صفت ",وجه", به دیدگاه اشاعره نزدیک‌تر است. - دیدگاه اباضیه در مورد صفت ",عین", مشابه دیدگاه امامیه و معتزله است. - نظر اباضیه درباره‌ی صفات ",عرش", و ",استواء", به دیدگاه معتزله نزدیک‌تر است. - شباهت‌هایی میان دیدگاه اباضیه و امامیه در رابطه با صفت ",دست", مشاهده می‌شود. - دیدگاه اباضیه درباره‌ی صفات ",آمدن", و ",نزدیک شدن", نیز به دیدگاه امامیه نزدیک است. پژوهش پیشنهاداتی را در این زمینه ارائه می دهد. یکی؛ مطالعه‌ی تفاسیر مختلف قرآن از مذاهب گوناگون و مقایسه‌ی آن‌ها برای انتخاب دیدگاه‌های صحیح‌تر و دیگری؛ بررسی دیدگاه‌های اباضیه در زمینه‌ی صفات الهی و آیات مربوط به معاد در هنگام مطالعه‌ی این مباحث.

پژوهش حاضر به تحلیل و بررسی آسیب‌های معارف دینی از منظر شهید مطهری می‌پردازد. در این پژوهش تلاش شده است تا زمینه‌ها و عواملی که موجب ایجاد آسیب به دین و معرفت دینی شده‌اند، شناسایی و تحلیل شوند. روش تحقیق به‌صورت توصیفی بوده و اطلاعات لازم از طریق منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است. موضوع آسیب‌های دینی همواره یکی از مسائل مهم و تأمل‌برانگیز برای اندیشمندان بوده است و نظریه‌ها و تحلیل‌های گوناگونی درباره آن مطرح شده است. شهید مطهری در آثار خود، عوامل اصلی آسیب به دین و معارف دینی را در برداشت‌های نادرست از مفاهیم دینی، مشکلات موجود در نهادهای دینی، عملکرد نامطلوب عالمان و مبلغان دینی، وقوع تحریف در تعالیم دینی و تأثیر محیط‌های اخلاقی، اجتماعی و تربیتی نامساعد می‌داند. برای مقابله با این آسیب‌ها و پیشگیری از گسترش آن‌ها، استاد مطهری بر ضرورت بازسازی اندیشه‌های دینی و اصلاح معرفت دینی تأکید دارد. وی پیشنهاد می‌کند که با اصلاح نهضت‌های دینی، انجام تحقیقات علمی در حوزه‌های تخصصی، به‌کارگیری شیوه‌های صحیح در ارائه تعالیم الهی و مقابله با تحریف‌های دینی، می‌توان از آسیب‌های دینی پیشگیری کرد و معارف دینی را تقویت نمود. این پایان‌نامه با بررسی این موضوع، به دنبال ارائه راهکارهایی عملی برای اصلاح و ارتقای معارف دینی است.

تقیه که به معنای در امان قرار دادن خویشتن به وسیله موافق نشان دادن خود با اهل خلاف می باشد, برخلاف نفاق که به منظور جلب منفعت, تظاهر به همانندی با دیگران می شود برای حفظ دین انجام می گیرد, به گونه ای که گاهی شخص در اثر اکراه, عمل به تقیه می کند و گاهی برای حفظ حتی امت اسلامی؛ در حالی که در همه مذاهب اسلامی به مشروعیت تقیه تصریح شده است. از آنجا که در تاریخ اسلام، شیعیان همواره با حکومت‌های جائر، که به نام اسلام بر مسلمانان حکومت می‌کرده‌اند، درگیر بوده و به ناچار، بیش از سایر فرقه‌های اسلامی از تقیه استفاده کرده‌اند، چنین تصور شده که تقیه اعتقادی ویژه شیعیان بوده و برخی از نویسندگان آگاهانه یا ناآگاهانه از آن به عنوان وسیله‌ای برای کوبیدن تشیع استفاده کرده‌اند گویا تقیه ملاکی در قرآن‌، حدیث و سیره پیشوایان دینی ندارد. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی تطبیقی جایگاه تقیه در فقه امامیه و اهل سنت به روش توصیفی -تحلیلی می باشد. یافته های این پژوهش نشان می دهد؛ بزرگان فقه مـذاهب اربعه اهل سنت، مشروعیت آن را مسلم تلقی کرده اند تا جایی که حتی‌ تقیه‌ مسلمان نسبت به مسلمان دیگر تجویز شده است؛ البته در مذاهب اربعه اهل‌ سنت‌، تحمل اکراه و صبر بر جفاء و قتل ظالمانه را از تقیه کردن أفضل دانسته اند که در فقه امامیه نیز به أفضلیت فی الجمله تصریح گردیده اسـت؛ ولی در بـعضی‌ موارد‌، تقیه را واجب و در بعضی موارد تقیه را حرام دانسته اند به ویژه در مواردی که اساس اسلام در خطر قرار گیرد، تصریح به حرمت تقیه شده است؛ لذا‌ اختلاف‌ مذاهب‌ فقهی امامیه و اهل سـنت در‌ فـروعات‌ احکام‌ تقیه است اما نسبت به مشروعیت اصل تقیه، اتفاق نظر دارند. «تقیه» راه‌کاری مشروع در شرایط استثنایی است و در منابع روایی و تفسیری، فریقین بر آن تأکید کرده‌اند و از ابداعات شیعه نیست، گرچه برخی از ناآگاهان یا مغرضان تلاش کرده‌اند تقیه را از مختصات و جعلیات شیعه معرفی کنند.

بررسی قیامت و معاد در نظام دینی یکی از مباحث مهم و محوری به شمار می رود و قرآن کریم به عنوان منبع اصلی برای مطالعه اینجانب و به عنوان منبع اولیه برای معارف اسلامی به شمار می رود. معاد و قیامت عامل مهمی در معرفت اسلامی و بخصوص رویکردهای اعتقادی و تفسیری است. در اینجا به بررسی موضوع معاد و قیامت می پردازیم و اهداف و مقاصد و پیامدهای معاد را در قرآن بیان می کنیم و نظرات آیت الله شیخ ناصر مکارم شیرازی و محقق آیت الله جعفر سبحانی را بیان می کنیم و نیز به مقایسه رویکردهای دو محقق در تفسیر موضوعی از قرآن کریم می پردازیم. بر این اساس هدف این پایان نامه شناخت روش تفسیری نفحات القرآن و کتاب مفاهیم القرآن در موضوع قیامت و معاد بصورت مقایسه ای است. روش تحقیق، رویکرد ترکیبی (ترکیبی از توصیفی و تحلیلی) است و در گردآوری مطالب از کتب احادیث، تفاسیر قرآن کریم و. استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که دو مفسر روش موضوعی را به عنوان رویکردی در کتب خود اتخاذ کرده و ساختار تحقیق را در آثار خود بر اساس بررسی موضوعی و پرداختن به موضوع و مسائل ناشی از آن از طریق آیات قرآن تنظیم کرده اند در این تلاش، این دو روش تفسیر را بر اساس شواهد مربوط به معاد بررسی کردیم و متوجه شدیم که چندین محور مشترک بین این دو اثر و رویکردهای دو مفسر در آثارشان وجود دارد. اما هنگام مطالعه تفسیر در مفاهیم قرآن متوجه می شویم که شیخ السبحانی در این تفسیر موضوعی، رویکرد کلامی و فلسفی را سرلوحه تحقیق خود قرار داده و هدف آن این است که در حل مسائل مطرح شده در مورد موضوع رویکردهای فلسفی و کلامی را ستون فقرات قرار دهد. در مطالعه کتاب «نفحات القرآن» متوجه شدیم که شیخ مکارم شیرازی، اگرچه رویکردی موضوعی در تفسیر خود داشته است، اما سعی کرده است با مطالعه ای دقیق و عینی، قرآن را مطالعه کند. و از این اصل، مضامین مشترکی را بین دو کتاب «نفحات القرآن» و «مفاهیم قرآن» مشاهده می کنیم، اما در سطح فرآیند تفسیر، تفاوت هایی بین این دو تفسیر می بینیم. مکارم الشیرازی در تفسیر خود ابتدا آیات مربوط به موضوع را جمع آوری می کند و مراقب است که متن قرآن را با پیش فرض های قبلی مواجه نکند و معتقد است که مفسر باید بدون پیش داوری و فرضیه های تعیین شده با متن قرآن مقابله کند. این دیدگاه این مفسر در نحوه برداشت وی از آیات قرآن است. شیخ مکارم علاوه بر روش تفسیر آیه به آیه، در شیوه تفسیری خود از مؤلفه های دیگری مانند لغت نامه های زبانی و تحقیقات اعتقادی و نیز تحولات دانشمندان علوم طبیعی و علوم جدید بهره می گیرد.

اسلام‌ناب محمدی اسلامی همه‌جانبه با اهداف الهی، برنامه‌های جهت‌دار و منافع فردی و اجتماعی مبتنی بر ایمان و عدالت اجتماعی است که در تقابل با اسلام آمریکایی قرار دارد. آگاهی از ویژگی‌های این دو نوع اسلام و نحوه مواجهه با آن‌ها، نقش بسزایی در پیشرفت، امنیت و آرامش روانی جامعه ایفا می‌کند. امام خمینی همواره در طول دوران مسئولیت خود، به تبیین و تفکیک ابعاد اسلام‌ناب از اسلام آمریکایی اهتمام ورزیدند. با توجه به جایگاه رهبریِ دینی رهبر انقلاب اسلامی، بیانات ایشان می‌بایست همسو با تعالیم قرآنی و اهل بیت(ع) باشد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل مضمون، به بررسی مبانی قرآنی اسلام‌ناب محمدی و اسلام آمریکایی در بیانات امام خمینی در بازه زمانی سال‌های 1358 تا خرداد ماه 1368 می‌پردازد و به این سوال پاسخ می‌دهد که بن‌مایه‌های قرآنی مضامین مرتبط با اسلام‌ناب محمدی و اسلام آمریکایی در بیانات امام خمینی کدام است. منظور از مبانی قرآنی، اصول و آموزه‌هایی از قرآن کریم است که به عنوان زیر بنای تفکرات و بیانات امام در مورد اسلام‌ناب و اسلام آمریکایی مورد استفاده قرار گرفته است. بدین منظور، با به‌کارگیری روش تحلیل مضمون -که روشی مناسب برای شناسایی مضامین پراکنده در متون و اطلاعات فراوان است- ابعاد مختلف اسلام‌ناب و اسلام آمریکایی در بیانات امام به صورت نظام‌مند بررسی و مبانی قرآنی آن‌ها تبیین می‌شود. در این راستا، ابتدا با جمع‌آوری بیانات امام خمینی با کلیدواژه‌های «اسلام‌ناب محمدی» و «اسلام آمریکایی» به کمک نرم‌افزار اکسل، و با استفاده از اسلوب تحلیل مضمون، شبکه مضامینی از بیانات ایشان ترسیم شده و سپس شبکه مضامین و مبانی قرآنی آن تبیین می‌گردد. مضامین کلان «اسلام‌ناب محمدی» و «اسلام آمریکایی» از چهار مضمون فراگیر شامل ویژگی‌ها و راهکارهای اسلام‌ناب محمدی، و ویژگی‌ها و راهکارهای اسلام آمریکایی تشکیل شده‌اند. پس از تحلیل و بررسی بیانات امام و ذکر مبانی قرآنی آن‌ها، مشخص شد که بیشترین تاکید ایشان، بر ارائه راهکارها و اقدامات اسلام‌ناب در جهت مقابله با اسلام آمریکایی بوده است. دشمنی اسلام آمریکایی غالبا متوجه فرهنگ اسلامی است و ایشان راهکارهای مبارزه با اسلام آمریکایی را مورد توجه ویژه قرار داده‌اند. با بهره‌گیری از این راهکارها، که همسو با آموزه‌های قرآنی است، می‌توان در برابر دشمنان اسلام‌ناب مقاومت نمود.

اصل توحید و خداشناسی، مبنایی‌ترین اصل در معارف دینی است که معارف دینی دیگر، با واسطه یا بدون واسطه بر روی آن بنا شده است. توحید به منزله‌ی ریشه‌ای است که سایر اصول دین و فروع آن ساقه و شاخه‌ها و میوه‌های این ریشه می‌باشند و از سوی دیگر غایت و مقصدی است که معارف دین، راهنمای رسیدن به قله‌ی آن هستند و می‌توان گفت توحید حرف اول و آخر دین است و این توحید و خداشناسی رکن و محور اصلی و اساسی منظومه فکری مقام معظم رهبری است که پس از تبیین منطق اسلام به‌عنوان سنگ بنای منظومه فکری ایشان بیان می‌گردد؛ لذا دغدغه اصلی رساله پیش رو شناخت دقیق توحید و کارکردهای آن در ابعاد (فردی، اجتماعی)، اصول توحید (اصل نفی عبادت غیرخدا، نفی طبقات اجتماعی، امور مالی) و آثار روانی توحید در منظومه فکری مقام معظم رهبری است و درصدد پاسخگویی به این سؤال اساسی است که مهم‌ترین کارکردهای توحید در منظومه فکری مقام معظم رهبری چیست؟ در تحقیق حاضر روش توصیفی - تحلیلی مبتنی بر داده‌های اسنادی- کتابخانه‌ای استفاده شده است.