جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هوش مصنوعی از زمان معرفی رسمی در سال 1956، پیشرفت‌های چشمگیری داشته و توانسته است در حوزه‌های خاصی از توانایی‌های شناختی انسان پیشی بگیرد. با این حال، مسئله خودآگاهی و احساسات در ماشین‌ها همچنان موضوعی بحث‌برانگیز در فلسفه و علوم شناختی است. از یک سو، دیدگاه‌هایی وجود دارند که با استناد به پیشرفت‌های فناوری، امکان ظهور خودآگاهی در ماشین‌ها را پیش‌بینی می‌کنند. از سوی دیگر، مخالفان با تأکید بر ماهیت غیرمحاسباتی آگاهی انسان، امکان تقلید آن توسط ماشین‌ها را ناممکن می‌دانند. ملاصدرا، فیلسوف اسلامی، خودآگاهی را مرتبه‌ای از وجود می‌داند که در سیر تکاملی نفس از طریق حرکت جوهری تحقق می‌یابد. این پژوهش با اتکا به چارچوب حکمت متعالیه، به بررسی این پرسش می‌پردازد که این پژوهش با اتکا به مبانی حکمت متعالیه، به بررسی امکان تحقق خودآگاهی برای هوش مصنوعی می‌پردازد و نیز امکان تعمیم مفاهیم و تعابیر فلسفیِ علم حضوری، تکوّن هویت وجودی انفسی و حرکت جوهری و درنهایت امکان شکل‌گیری خودآگاهی برای هوش مصنوعی را بررسی و تحلیل می‌نماید. اهمیت موضوع خودآگاهی در هوش مصنوعی از جنبه‌های فنی، علوم شناختی و فلسفی مورد تاکید قرار می‌گیرد. چالش‌های فنی در شبیه‌سازی خودآگاهی، امکان تحقق آن، تأثیرش بر توسعه فناوری‌های آینده و نقش آن در تعامل انسان و ماشین، همگی نشان‌دهنده ضرورت بررسی این موضوع هستند. این پژوهش با بررسی مبانی حکمت متعالیه (مانند اصالت وجود، حرکت جوهری، اتحاد عاقل و معقول و تجرد نفس) و مقایسه آن‌ها با ساختار و قابلیت‌های هوش مصنوعی، به این نتیجه می‌رسد که هوش مصنوعی فعلی فاقد حالات ذهنی واقعی و علم حضوری است و تنها قادر به تقلید رفتاری از انسان می‌باشد. مبانی حکمت متعالیه می‌توانند الهام‌بخش طراحی سیستم‌های هوش مصنوعی بیولوژیک شوند، اما انطباق کامل آن‌ها با ساختار مادی-الگوریتمیک ماشین با چالش‌های جدی مواجه است. دستیابی هوش مصنوعی به خودآگاهی، به رغم دشواری عقلی و عملی، ناممکن مطلق تلقی نمی‌شود، اما وقوع آن منوط به شرایطی فراتر از صرف توان تکنولوژیک است.

مفهوم «عالم مُثُل» در فلسفه افلاطونی، یکی از بنیادی‌ترین نظریه‌های هستی‌شناختی است که به وجود جهانی برتر، ثابت و جاودانه اشاره دارد؛ جهانی که عالم محسوس تنها انعکاسی ناقص و سایه‌ای از آن است. این اندیشه، تأثیری ژرف بر سنت‌های فکری و عرفانی اسلامی نهاده است. در میان متفکران مسلمان، مولانا جلال‌الدین محمد بلخی جایگاهی برجسته دارد، به‌گونه‌ای که آثار وی، به‌ویژه مثنوی معنوی، سرشار از اشاراتی است که می‌توان آن‌ها را با آموزه‌های افلاطونی مرتبط دانست. مولانا، همچون افلاطون، به وجود حقیقتی ماورای این جهان باور دارد؛ با این تفاوت که دستیابی به آن حقیقت را نه از طریق استدلال فلسفی، بلکه از مسیر شهود، عشق و سلوک عرفانی ممکن می‌داند. در این پژوهش، با تحلیل ابیاتی از مثنوی ـ نظیر تشبیه عالم محسوس به سیبی برآمده از درخت قدرت حق ـ نشان داده می‌شود که جهان‌بینی مولانا واجد پیوندی مفهومی با نظریه مُثُل افلاطونی است. بدین‌سان، هستی‌شناسی عرفانی مولانا را می‌توان در گفت‌وگویی تطبیقی با فلسفه افلاطون قرار داد. نوآوری این مطالعه در آن است که به جای بررسی کلی تأثیر فلسفه یونان بر عرفان اسلامی، به‌طور خاص به تطبیق نظریه عالم مُثُل با اندیشه‌های مولانا می‌پردازد و از این رهگذر، افق تازه‌ای برای فهم نظام فکری او فراهم می‌سازد.

مسئله ی نفس و بدن که به عنوان نمادی آشکار از ارتباط عالم ماده ومجرد است، از جمله مسائل مورد قبول در تمامی مکاتب دینی محسوب و منشاء شکل گیری مباحث متعددی در فلسفه و عرفان شده است. عرفان یک جریان معرفتی مبتنی بر شهود و برخاسته از تهذیب نفس است که مبانی نظری آن در متون دینی و آثارعرفانی و ادبی تجلی یافته است.مسئله طی الارض در عرفان به عنوان یکی از اقتضائات برخاسته از مراتب کشف صوری در راستای تجلی اسماء و صفات الهی تحلیل و ارزیابی شده است.(درویش پور،1401،ص161) براین اساس نفس آدمی ذاتـا‌ از‌ سـنخ‌ مجـردات‌ اسـت و پیوند نفس با بدن و علائـق مادی واشتغالات ‌نفسانی حجاب‌ و مانع‌ او‌ از اتـصال بـه عالم مجردات می گردد‌ و هرگاه کـه‌ حجـاب‌ مادیات‌ از‌ نفس و عالم ‌مجردات بـرداشته شـود و بـه مبـادی عالیـه متصل گردد، صوری که در عالم مجردات موجود اند ، در نفس ‌انـسانی نـقش مـی بنـدد و بـه‌ هـر نسبت که حجاب ها مرتفع تر گردد، نقش هـا روشـن تـر و صاف تر خواهد ‌بود( همایی ،1367: ص92-91)یکی از فروعات پذیرش این دیدگاه که در ذیل کیفیت ارتباط نفس و بدن ‌آمده، مسئله ی طی الارض است که در تفکرات عرفانی بسیاری از عرفاء جلوه گری می کند. (امینی نژاد،1394:ص234) تلاش فلاسفه در تبیین کار های خارق العاده ای ‌همچون طی الارض ، بیشتر به ‌بررسی کارکرد قـوای نفس معطوف شده وبا این رویکرد به اثبات ارتباط میان معجزات انبیاء با قانون علیت ‌پرداخته اند.(همایی‌، همان:ص 104) در این میان، عرفاء و محققان عرفان نظری به این مسئله عمیق تر نگریسته و ‌بـر اساس آموزه های عرفان اسلامی، -که‌ برگرفته‌ از متون دینی و شهودات آنهاست- به تبیین کیفیت تحقق ‌طی الارض پرداخته اند. (جوادی آملی،1389:ص 313)‌ مراحل کمال آدمی از نگاه مولوی براساس تحول و تبدیل وجود انسان از نقص به سوی کمال نامنتاهی شکل می گیرد. این تبدیل و تحول، افزون بر تاثیر باطنی ، در کالبد جسم مادی او نیز اثر گذار است. ازاین رو از دید مولوی کیفیت طی الارض در این حوزه قابل تبیین می باشد. وی اتحاد و یگانگی نفس و بدن را پیش فرض بسیاری از مسائل کلیدی در انسان شناسی عرفانی دانسته است و این امر به عنوان یکی از ضروریات تبیین کیفیت طی الارض در نگاه مولوی به شمار می آید. بر این اساس، باطن انبیاء و اولیاء الهی دارای صفات و قابلیت های خاصی است که جسم آنان را از دیگر افراد متمایز می کند و با توجه به تکامل و تعالی جسم در اثر سیر و سلوک، زمینه لازم برای پذیرش کراماتی همچون طی الارض را فراهم می کند. در این پایان نامه پس از بررسی مفهوم طی الارض و مبانی عرفانی آن ، نویسنده در نظر دارد با تحلیلی توصیفی عرفانی به تشریح و تبیین رابطه نفس و بدن پرداخته و سپس با این نگرش به کیفیت تحقق طی الارض براسا س این رابطه در نگاه مولوی بپردازد.

قرآن کریم کتاب دینی ماست، معانی و مفاهیم آن در طول چهارده قرن از جهات مختلف در حیات فردی و اجتماعی ما تأثیر پنهان و آشکار داشته است، چنانکه امروزه نمی توان جنبه ای از جنبه های گوناگون زندگی مسلمانان را یاد کرد که قرآن مجید و معانی والای آن، به نحوی مستقیم یا غیر مستقیم در آن تأثیر نگذاشته باشد و هر کس در این باره تأملی شایسته کرده باشد و عناد نورزد به درستی تأثیر قرآن در زندگی خویش اقرار می دهد. یکی از بارزترین موارد این تأثیر، سروده های شاعران و نوشته های نویسندگان است. شاعرانی چون رودکی، فردوسی، ناصرخسرو، خاتونی، سنائی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ، جامی و صدها شاعر دیگر و آثار غزالی، عنصرالمعالی زیاری، نصرالله منشی و بسیاری دیگر تأثیر فراوانی از قرآن گرفته اند که بدون فهم آن و تأمل در احادیث درکشان ممکن نیست.

معتزله، یک مذهب عقل گرا در جهان اسلام می باشد. هدف این پژوهش، شناخت فرقه های این مکتب و تفاوت های آن ها با یکدیگر و بررسی تفاوت مکتب های بصره و بغداد و ارزیابی معتزله ی ری است. در این پژوهش، از روش کتاب خانه ای استفاده شده است. یافته های تحقیق، نشان می دهد که فرقه های معتزله، در کلام جلیل (خداشناسی و...) و کلام دقیق (جهان شناسی و انسان شناسی) تفاوت های اساسی دارند. و عمده وجه تمایز مکتب بغداد با مکتب بصره، افضل دانستن حضرت علی(ع) از سایر خلفای راشدین، تمایل به تشیّع و کافر دانستن قائلان به قدیم بودن قرآن است. در دوره ی آل بویه، با توجّه به حمایت های صاحب بن عبّاد، وزیر این دودمان، از معتزله و شخص قاضی عبدالجبّار، آن ها جانی دوباره یافتند. ولی با مرگ صاحب بن عبّاد و به خصوص با حملات محمود غزنوی به ری، معتزله دوباره رو به افول نهادند. با این وجود، این آئین از بین نرفت و به ولایات کناره ی دریای خزر، بیهق، یمن و ... انتقال پیدا کرد.

آنگلیکا نویورت از قرآن‌پژوهان مهم عصر ماست که با انتقاد از غرض‌ورزی‌های معهود در قرآن‌پژوهی خاورشناسان، بر آن شده تا با رویکردی تاریخی مبتنی بر روش تاریخی-انتقادی مطالعات عهدین، فهمی نوین از قرآن ارایه کند. وی در کتاب «قرآن و باستان متاخر»، که در حکم مقدمه تفسیر چند جلدی وی از قرآن نیز هست، به تشریح رویکرد خود پرداخته است. در این رساله، برای پاسخ به این مساله که قرآن‌پژوهی نویورت و مبانی و/یا نتایج آن چه تاثیری بر باور اصالت وحی نزد شیعه دارد، ابتدا به تبیین پیش‌فرض‌ها و مبانی مستقیم و غیر مستقیم نویورت، که اساساً تاریخی نیستند و ماهیتی هستی‌شناسانه و/یا کلامی دارند، پرداخته شده‌ و سپس این پیش‌فرض‌ها در بوته نقد قرار گرفته است. نویورت عملاً منکر نبوت پیامبر اسلام -صلی الله علیه و آله- است و قرآن را برگرفته از متون عهدینی می‌داند که در تعامل اعلان‌کننده و مخاطبش به صورت تدریجی شکل گرفته است. سایر مبانی هسی‌شناسانه وی به طور خلاصه عبارتند از: برخی آیات قرآن مطابق با واقع نیستند، برخی سور جزء قرآن نیستند، برخی آیات بعداً به سوره‌ها اضافه شده‌اند، مناسک اسلامی مبتنی بر مناسک مشرکان و اهل کتاب است، آثار مسلمانان فاقد ارزش علمی هستند و اینکه وحی نوعی تجربه عرفانی است و محتوای لفظی ندارد. پس از نقد و بررسی این مبانی، نتیجه آن است که نویورت از حد یک مطالعه پدیدارشناسانه فراتر رفته و اظهار نظرهای الهیاتی و کلامی داشته است. به علاوه، او در این مسیر دچار خطاهای منطقی شده است، من جمله عدم ارایه دلایل کافی برای ادعاهایش، عدم پایبندی همیشگی به مبانی خود، گزینشی عمل کردن در رجوع به آیات قرآن و ترجمه و تفسیر آنها و گزینشی عمل کردن در مورد شواهد تاریخی. از سوی دیگر با مراجعه به نظرات علامه طباطبایی و تبیین دیدگاه او در باب حقیقت قرآن و وحی الهی، معلوم شد که در باور شیعه، قرآن کلام خداست که با الفاظ بر پیامبر اسلام -صلی الله علیه و آله- نازل شده است و حضرتش مطابق با اراده الهی آن را بر مردم تلاوت کرده است. در نهایت نشان داده شد که مطالعات و رویکرد نویورت از اساس با باور شیعه در تعارض است و به جهت آمیخته بودن با پیش‌فرض‌های غیرموجه و غرض‌ورزانه ، نمی‌تواند به فهم درستی از قرآن منجر شود.

قرآن کریم به عنوان معجزه ادبی و هنری بی همتا، از شیوه های تصویرپردازی هنری برای انتقال مفاهیم عمیق اعتقادی استفاده میکند. در میان مضامین قرآنی، توصیف صحنه های قیامت و جهنم از جایگاه ویژه ای برخوردار است، به ویژه در سوره های مکی که به دلیل شرایط نزول و مخاطبان خاص، از سبک بیانی متفاوتی بهره میبرند. این پژوهش به دنبال بررسی ویژگی های تصویرسازی هنری آیات جهنمی در سوره های مکی و تحلیل نقش این تصاویر در تأثیرگذاری بر مخاطبان عصر نزول و اثبات اعجاز بلاغی قرآن است.برای مثال . سوره همزه (104) - آیات 4-9 - تصویر آتش فروزان و زبانه‌کش جهنم را تداعی میکند و یا سوره تکویر (81) - آیات 12-13 - تصویر برافروختن جهنم. تصویر در لغت عبارت است از نماد بصری هر چیز و آنچه که حاصل خیال است راغب نیز در تبیین صورت می‌آورد صورت آن چیزی است که اجسام و اعیان با آن نقش‌بندی و شکل‌بندی می‌شوند و با آن از غیرش متمایز می‌شوند تصویر آفرینی در متن نیز به هنری گفته میشود که بتواند در قالب جملات و کلمات مفاهیم مورد نظر را انتقال دهد. ضرورت پژوهش: تفاوت سبکی سوره های مکی و مدنی: سوره های مکی با تمرکز بر مفاهیم بنیادین توحید، معاد، و انذار، از تصاویر کوبنده، کوتاه، و آهنگین برای ایجاد ترس و تهییج وجدان مخاطب استفاده میکنند. برای مثال - تصویرسازی در هاویه (جهنم): (فَأُمُّهُ هَاوِیَهٌ * وَمَا أَدْرَاکَ مَا هِیَهْ * نَارٌ حَامِیَهٌ) در مقابل، سوره های مدنی با محوریت تشریع احکام، از تصاویر آرامشبخش و طولانی تر بهره میبرند. در این تفاوت سبکی، نیاز به بررسی جداگانه تصویرسازی جهنم در سورههای مکی را توجیه میکند. 2. کارکرد هنری تصویرپردازی: تصویرسازی جهنم در سوره های مکی، تنها به توصیف عذاب محدود نمیشود، بلکه از عناصر بلاغی مانند تشبیه، استعاره، و تجسم پذیری صحنه ها برای ایجاد تأثیر عاطفی عمیق استفاده میکند. برای مثال، توصیف «ناراً حامیه» (قیامت: 11) با ترکیب آوایی خاص، همزمان معنای سوزش و شدت عذاب را منتقل مینماید . 3. هماهنگی با شرایط مخاطب: مخاطبان سوره های مکی، غالباً مشرکانی بودند که با مفاهیم انتزاعی بیگانه بودند. قرآن با استفاده از تصاویر ملموس و هولناک جهنم (مانند زنجیرها، آتش فروزان، و زقوم) در آیاتی مثل تصویر زنجیر و آتش: (إِنَّ لَدَیْنَا أَنکَالًا وَجَحِیمًا * وَطَعَامًا ذَا غُصَّهٍ وَعَذَابًا أَلِیمًا) (نزد ما زنجیرها و دوزخ است! و غذایی که در گلو گیر می‌کند و عذابی دردناک!) تلاش کرد تا پیامدهای کفر را به شکلی عینی نمایش دهد. این رویکرد، علاوه بر جنبه هشداردهنده، نشان دهنده تطابق قرآن با ذائقه ادبی و فرهنگی جامعه عرب است انسان از طریق قوه خیال و تصویرپدیده ها در ذهن خود، با مسائل مختلف ارتباط گیری میکند . خداوند متعال هر مسئله ای را به زیبایی در اوج بلاغت و فصاحت و زیبایی از هر بعد آن در قرآن به تصویر کشیده است . شاهد هستیم که با گذشت زمان ، غریضه هنری انسان او را به سمت سینما و فیلم و تصویر سازی برده است و از آنجا که قرآن کریم برای انسان ها نارل شده است و انسان ها برای فهم مسائل نیاز به محسوس شدن پدیده ها دارند قرآن از تصویر سازی در بسیاری از آیات خود استفاده کرده است و در عین بیان پدیده ها و اتفاقات پیش روی انسان ها ، احساسات مستمع و قاری قرآن را برانگیخته و ذهن او را به فضای مورد بحث خود درگیر کرده و از این طریق پیام خود را انتقال میدهد و این تصویر سازی فقط از طریق ابزاری چون کلمات انجام شده است که در تمامی زمان ها کاربرد داشته باشد وجنبه اعجازی آن را برساند. - مطالعاتی مانند پژوهش سید قطب در قاعده «تصویرپردازی هنری» نشان میدهد که آیات مکی با تکیه بر تصاویر کوتاه و ضرب آهنگ تند، به دنبال نفوذ به لایه های عمیق روانشناختی مخاطب هستند . - پایان نامه لیلا باقرزاده با عنوان «تصویر عاطفه در صحنه های قیامت» تأکید میکند که بیشتر آیات مربوط به جهنم در سوره های مکی متمرکز شده و از تصویرسازی برای تقریب مفاهیم انتزاعی به ذهن استفاده شده است . - پژوهش تطبیقی آیات الجنه نیز تفاوت محتوایی سوره های مکی و مدنی را تأیید میکند؛ به طوری که در سوره های مکی، توصیف نعمات مادی و عذابهای جهنم با تکرار و شدت بیشتری همراه است . اهداف پژوهش 1. شناسایی عناصر تصویرپردازی جهنم در سوره های مکی (واژگان، تشبیهات، و ساختارهای آوایی). 2. تحلیل رابطه بین سبک تصویرسازی و اهداف تربیتی-اعتقادی سوره های مکی. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع علوم بلاغت و تفسیر، درصدد است تا گوشه ای از اعجاز هنری قرآن را در حیطه تصویرپردازی جهنم آشکار سازد. با توجه به تعداد زیاد تر آیات انذارمخصوصا در سور مکی و اهمیت پژوهش در این حوزه و نیز کم بودن پژوهش در حوزه انذار وعذاب های وعده داده شده الهی وتصویر سازی های خاص و ویژه در این آیات در این پژوهش انواع مختلف انذارهای خداوند متعال در ابتدای نزول قرآن در سور مکی به وسیله ی عناصر تصویر سازی تحلیل و بررسی میشود. روش تحقیق کتابخوانه ای بوده و فرضیه اصلی پژوهش بر این است که به نظر می‌رسد در قرآن کریم در خصوص آیات عذاب و انذار وآیات جهنم تصویر سازی های خاصی وجود دارد.

کرکگور از متفکران مکتب اگزیستانسیالیسم الهی است. وی تعالی و تکامل فرد را در گرو جهش ایمانی و تسلیم در برابر اراده خداوند یاد می‌کند و انسان متعالی با شورمندی به آن می‌رسد. دقت در مفاهیم قرآن کریم حاکی از آن است که تسلیم از مراتب عالی یک انسان متعالی است که درجاتی بر آن مترتب است. در آخرین مرتبه از تسلیم، بنده یقین پیدا می‌کند که هیچ سببی جز به اذن خدا تاثیر سببیت ندارد، این مرتبه همانند تسلیم برده در برابر مالک خود است. به سبب اهمیت جایگاه مفهوم تسلیم در قرآن کریم و نگاه تطبیقی- تحلیلی آن با مفاهیمی به مانند شورمندی، نویسنده به نگارش پژوهش حاضر همت گمارده است. لذا سؤال اصلی پژوهش حاضر، تبیین تسلیم وشورمندی، مبانی و آثار آن، در دیدگاه قرآن کریم و نگاه اگزیستانسیالیستی کرکگور است که به روش تطبیقی- تحلیلی به آن پاسخ خواهد داد. یافته‌ها حاکی از آن است که هر دو بر پذیرش کامل اراده الهی و اطاعت بی‌قید و شرط از دستورات خداوند تأکید دارند و تفاوت مهم فلسفه کرکگور و مکتب قرآن کریم آن است شورمندی در ایمان از منظر کرکگور ، تجربه‌ای عمیق فردی و فرا اخلاقی است که تعارض میان عقل و ایمان را برجسته می‌کند و اغلب با تنش درونی همراه است. در مقابل، تسلیم در قرآن علاوه بر داشتن جنبه فردی، به بعد اجتماعی و عقلانی ایمان توجه کرده و آن را عامل دستیابی به سکینه، آرامش و پاییندی اخلاقی می‌داند. این تفاوت‌ها نشان‌دهنده دو رویکرد بنیادین به ماهیت ایمان، یکی از منظر اگزیستانسیالیستی و دیگری از منظر وحیانی است. این رساله بر این موضوع تاکید دارد که ایمان عقلانی هم قابل انتقال و هم قابل دفاع عقلی منطقی است و حال آنکه ایمان ضد عقلی فقط در محدوده تجربه شخصی صاحب آن کارکرد دارد و قابل انتقال و قابل دفاع عقلی و منطقی نمی‌باشد.

بدعت در دین از خطرناک‌ترین پدیده‌هایی است که در طول تاریخ وجود داشته است. از زمان پیدایش دین تا کنون، برخی جریان‌های فکری با ایجاد انواع بدعت موجب انحراف مردم از خط مستقیم هدایت شده‌اند. «بدعت» نه تنها در اسلام که در سایر ادیان ابراهیمی نیز مسأله‌ای حائز اهمیت است و از آن با اصطلاح «هرطقه» نیز یاد می‌شود و عبارت است از تغییر در باورهای اعتقادی یک آیین. بدعت یهودی به آن دسته از باورهایی اطلاق می‌شود که با آموزه‌های سنتی یهودیت خاخام، از جمله عقاید الهیاتی و عقاید در مورد عمل به قانون دینی یهود در تضاد است. با توجه به این که در قرآن کریم و عهد قدیم، مصادیقی از بدعت های یهود مشاهده می‌شود، به نظر می‌رسد با بررسی و تحلیل عملکرد یهود در جریان این بدعت‌گذاری‌ها، می‌توان به شیوه رفتاری آنها در بدعت‌گذاری دست یافت.