جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم «عالم مُثُل» در فلسفه افلاطونی، یکی از بنیادی‌ترین نظریه‌های هستی‌شناختی است که به وجود جهانی برتر، ثابت و جاودانه اشاره دارد؛ جهانی که عالم محسوس تنها انعکاسی ناقص و سایه‌ای از آن است. این اندیشه، تأثیری ژرف بر سنت‌های فکری و عرفانی اسلامی نهاده است. در میان متفکران مسلمان، مولانا جلال‌الدین محمد بلخی جایگاهی برجسته دارد، به‌گونه‌ای که آثار وی، به‌ویژه مثنوی معنوی، سرشار از اشاراتی است که می‌توان آن‌ها را با آموزه‌های افلاطونی مرتبط دانست. مولانا، همچون افلاطون، به وجود حقیقتی ماورای این جهان باور دارد؛ با این تفاوت که دستیابی به آن حقیقت را نه از طریق استدلال فلسفی، بلکه از مسیر شهود، عشق و سلوک عرفانی ممکن می‌داند. در این پژوهش، با تحلیل ابیاتی از مثنوی ـ نظیر تشبیه عالم محسوس به سیبی برآمده از درخت قدرت حق ـ نشان داده می‌شود که جهان‌بینی مولانا واجد پیوندی مفهومی با نظریه مُثُل افلاطونی است. بدین‌سان، هستی‌شناسی عرفانی مولانا را می‌توان در گفت‌وگویی تطبیقی با فلسفه افلاطون قرار داد. نوآوری این مطالعه در آن است که به جای بررسی کلی تأثیر فلسفه یونان بر عرفان اسلامی، به‌طور خاص به تطبیق نظریه عالم مُثُل با اندیشه‌های مولانا می‌پردازد و از این رهگذر، افق تازه‌ای برای فهم نظام فکری او فراهم می‌سازد.

مسئله ی نفس و بدن که به عنوان نمادی آشکار از ارتباط عالم ماده ومجرد است، از جمله مسائل مورد قبول در تمامی مکاتب دینی محسوب و منشاء شکل گیری مباحث متعددی در فلسفه و عرفان شده است. عرفان یک جریان معرفتی مبتنی بر شهود و برخاسته از تهذیب نفس است که مبانی نظری آن در متون دینی و آثارعرفانی و ادبی تجلی یافته است.مسئله طی الارض در عرفان به عنوان یکی از اقتضائات برخاسته از مراتب کشف صوری در راستای تجلی اسماء و صفات الهی تحلیل و ارزیابی شده است.(درویش پور،1401،ص161) براین اساس نفس آدمی ذاتـا‌ از‌ سـنخ‌ مجـردات‌ اسـت و پیوند نفس با بدن و علائـق مادی واشتغالات ‌نفسانی حجاب‌ و مانع‌ او‌ از اتـصال بـه عالم مجردات می گردد‌ و هرگاه کـه‌ حجـاب‌ مادیات‌ از‌ نفس و عالم ‌مجردات بـرداشته شـود و بـه مبـادی عالیـه متصل گردد، صوری که در عالم مجردات موجود اند ، در نفس ‌انـسانی نـقش مـی بنـدد و بـه‌ هـر نسبت که حجاب ها مرتفع تر گردد، نقش هـا روشـن تـر و صاف تر خواهد ‌بود( همایی ،1367: ص92-91)یکی از فروعات پذیرش این دیدگاه که در ذیل کیفیت ارتباط نفس و بدن ‌آمده، مسئله ی طی الارض است که در تفکرات عرفانی بسیاری از عرفاء جلوه گری می کند. (امینی نژاد،1394:ص234) تلاش فلاسفه در تبیین کار های خارق العاده ای ‌همچون طی الارض ، بیشتر به ‌بررسی کارکرد قـوای نفس معطوف شده وبا این رویکرد به اثبات ارتباط میان معجزات انبیاء با قانون علیت ‌پرداخته اند.(همایی‌، همان:ص 104) در این میان، عرفاء و محققان عرفان نظری به این مسئله عمیق تر نگریسته و ‌بـر اساس آموزه های عرفان اسلامی، -که‌ برگرفته‌ از متون دینی و شهودات آنهاست- به تبیین کیفیت تحقق ‌طی الارض پرداخته اند. (جوادی آملی،1389:ص 313)‌ مراحل کمال آدمی از نگاه مولوی براساس تحول و تبدیل وجود انسان از نقص به سوی کمال نامنتاهی شکل می گیرد. این تبدیل و تحول، افزون بر تاثیر باطنی ، در کالبد جسم مادی او نیز اثر گذار است. ازاین رو از دید مولوی کیفیت طی الارض در این حوزه قابل تبیین می باشد. وی اتحاد و یگانگی نفس و بدن را پیش فرض بسیاری از مسائل کلیدی در انسان شناسی عرفانی دانسته است و این امر به عنوان یکی از ضروریات تبیین کیفیت طی الارض در نگاه مولوی به شمار می آید. بر این اساس، باطن انبیاء و اولیاء الهی دارای صفات و قابلیت های خاصی است که جسم آنان را از دیگر افراد متمایز می کند و با توجه به تکامل و تعالی جسم در اثر سیر و سلوک، زمینه لازم برای پذیرش کراماتی همچون طی الارض را فراهم می کند. در این پایان نامه پس از بررسی مفهوم طی الارض و مبانی عرفانی آن ، نویسنده در نظر دارد با تحلیلی توصیفی عرفانی به تشریح و تبیین رابطه نفس و بدن پرداخته و سپس با این نگرش به کیفیت تحقق طی الارض براسا س این رابطه در نگاه مولوی بپردازد.

قرآن کریم کتاب دینی ماست، معانی و مفاهیم آن در طول چهارده قرن از جهات مختلف در حیات فردی و اجتماعی ما تأثیر پنهان و آشکار داشته است، چنانکه امروزه نمی توان جنبه ای از جنبه های گوناگون زندگی مسلمانان را یاد کرد که قرآن مجید و معانی والای آن، به نحوی مستقیم یا غیر مستقیم در آن تأثیر نگذاشته باشد و هر کس در این باره تأملی شایسته کرده باشد و عناد نورزد به درستی تأثیر قرآن در زندگی خویش اقرار می دهد. یکی از بارزترین موارد این تأثیر، سروده های شاعران و نوشته های نویسندگان است. شاعرانی چون رودکی، فردوسی، ناصرخسرو، خاتونی، سنائی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ، جامی و صدها شاعر دیگر و آثار غزالی، عنصرالمعالی زیاری، نصرالله منشی و بسیاری دیگر تأثیر فراوانی از قرآن گرفته اند که بدون فهم آن و تأمل در احادیث درکشان ممکن نیست.

معتزله، یک مذهب عقل گرا در جهان اسلام می باشد. هدف این پژوهش، شناخت فرقه های این مکتب و تفاوت های آن ها با یکدیگر و بررسی تفاوت مکتب های بصره و بغداد و ارزیابی معتزله ی ری است. در این پژوهش، از روش کتاب خانه ای استفاده شده است. یافته های تحقیق، نشان می دهد که فرقه های معتزله، در کلام جلیل (خداشناسی و...) و کلام دقیق (جهان شناسی و انسان شناسی) تفاوت های اساسی دارند. و عمده وجه تمایز مکتب بغداد با مکتب بصره، افضل دانستن حضرت علی(ع) از سایر خلفای راشدین، تمایل به تشیّع و کافر دانستن قائلان به قدیم بودن قرآن است. در دوره ی آل بویه، با توجّه به حمایت های صاحب بن عبّاد، وزیر این دودمان، از معتزله و شخص قاضی عبدالجبّار، آن ها جانی دوباره یافتند. ولی با مرگ صاحب بن عبّاد و به خصوص با حملات محمود غزنوی به ری، معتزله دوباره رو به افول نهادند. با این وجود، این آئین از بین نرفت و به ولایات کناره ی دریای خزر، بیهق، یمن و ... انتقال پیدا کرد.

قرآن کریم به عنوان معجزه ادبی و هنری بی همتا، از شیوه های تصویرپردازی هنری برای انتقال مفاهیم عمیق اعتقادی استفاده میکند. در میان مضامین قرآنی، توصیف صحنه های قیامت و جهنم از جایگاه ویژه ای برخوردار است، به ویژه در سوره های مکی که به دلیل شرایط نزول و مخاطبان خاص، از سبک بیانی متفاوتی بهره میبرند. این پژوهش به دنبال بررسی ویژگی های تصویرسازی هنری آیات جهنمی در سوره های مکی و تحلیل نقش این تصاویر در تأثیرگذاری بر مخاطبان عصر نزول و اثبات اعجاز بلاغی قرآن است.برای مثال . سوره همزه (104) - آیات 4-9 - تصویر آتش فروزان و زبانه‌کش جهنم را تداعی میکند و یا سوره تکویر (81) - آیات 12-13 - تصویر برافروختن جهنم. تصویر در لغت عبارت است از نماد بصری هر چیز و آنچه که حاصل خیال است راغب نیز در تبیین صورت می‌آورد صورت آن چیزی است که اجسام و اعیان با آن نقش‌بندی و شکل‌بندی می‌شوند و با آن از غیرش متمایز می‌شوند تصویر آفرینی در متن نیز به هنری گفته میشود که بتواند در قالب جملات و کلمات مفاهیم مورد نظر را انتقال دهد. ضرورت پژوهش: تفاوت سبکی سوره های مکی و مدنی: سوره های مکی با تمرکز بر مفاهیم بنیادین توحید، معاد، و انذار، از تصاویر کوبنده، کوتاه، و آهنگین برای ایجاد ترس و تهییج وجدان مخاطب استفاده میکنند. برای مثال - تصویرسازی در هاویه (جهنم): (فَأُمُّهُ هَاوِیَهٌ * وَمَا أَدْرَاکَ مَا هِیَهْ * نَارٌ حَامِیَهٌ) در مقابل، سوره های مدنی با محوریت تشریع احکام، از تصاویر آرامشبخش و طولانی تر بهره میبرند. در این تفاوت سبکی، نیاز به بررسی جداگانه تصویرسازی جهنم در سورههای مکی را توجیه میکند. 2. کارکرد هنری تصویرپردازی: تصویرسازی جهنم در سوره های مکی، تنها به توصیف عذاب محدود نمیشود، بلکه از عناصر بلاغی مانند تشبیه، استعاره، و تجسم پذیری صحنه ها برای ایجاد تأثیر عاطفی عمیق استفاده میکند. برای مثال، توصیف «ناراً حامیه» (قیامت: 11) با ترکیب آوایی خاص، همزمان معنای سوزش و شدت عذاب را منتقل مینماید . 3. هماهنگی با شرایط مخاطب: مخاطبان سوره های مکی، غالباً مشرکانی بودند که با مفاهیم انتزاعی بیگانه بودند. قرآن با استفاده از تصاویر ملموس و هولناک جهنم (مانند زنجیرها، آتش فروزان، و زقوم) در آیاتی مثل تصویر زنجیر و آتش: (إِنَّ لَدَیْنَا أَنکَالًا وَجَحِیمًا * وَطَعَامًا ذَا غُصَّهٍ وَعَذَابًا أَلِیمًا) (نزد ما زنجیرها و دوزخ است! و غذایی که در گلو گیر می‌کند و عذابی دردناک!) تلاش کرد تا پیامدهای کفر را به شکلی عینی نمایش دهد. این رویکرد، علاوه بر جنبه هشداردهنده، نشان دهنده تطابق قرآن با ذائقه ادبی و فرهنگی جامعه عرب است انسان از طریق قوه خیال و تصویرپدیده ها در ذهن خود، با مسائل مختلف ارتباط گیری میکند . خداوند متعال هر مسئله ای را به زیبایی در اوج بلاغت و فصاحت و زیبایی از هر بعد آن در قرآن به تصویر کشیده است . شاهد هستیم که با گذشت زمان ، غریضه هنری انسان او را به سمت سینما و فیلم و تصویر سازی برده است و از آنجا که قرآن کریم برای انسان ها نارل شده است و انسان ها برای فهم مسائل نیاز به محسوس شدن پدیده ها دارند قرآن از تصویر سازی در بسیاری از آیات خود استفاده کرده است و در عین بیان پدیده ها و اتفاقات پیش روی انسان ها ، احساسات مستمع و قاری قرآن را برانگیخته و ذهن او را به فضای مورد بحث خود درگیر کرده و از این طریق پیام خود را انتقال میدهد و این تصویر سازی فقط از طریق ابزاری چون کلمات انجام شده است که در تمامی زمان ها کاربرد داشته باشد وجنبه اعجازی آن را برساند. - مطالعاتی مانند پژوهش سید قطب در قاعده «تصویرپردازی هنری» نشان میدهد که آیات مکی با تکیه بر تصاویر کوتاه و ضرب آهنگ تند، به دنبال نفوذ به لایه های عمیق روانشناختی مخاطب هستند . - پایان نامه لیلا باقرزاده با عنوان «تصویر عاطفه در صحنه های قیامت» تأکید میکند که بیشتر آیات مربوط به جهنم در سوره های مکی متمرکز شده و از تصویرسازی برای تقریب مفاهیم انتزاعی به ذهن استفاده شده است . - پژوهش تطبیقی آیات الجنه نیز تفاوت محتوایی سوره های مکی و مدنی را تأیید میکند؛ به طوری که در سوره های مکی، توصیف نعمات مادی و عذابهای جهنم با تکرار و شدت بیشتری همراه است . اهداف پژوهش 1. شناسایی عناصر تصویرپردازی جهنم در سوره های مکی (واژگان، تشبیهات، و ساختارهای آوایی). 2. تحلیل رابطه بین سبک تصویرسازی و اهداف تربیتی-اعتقادی سوره های مکی. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع علوم بلاغت و تفسیر، درصدد است تا گوشه ای از اعجاز هنری قرآن را در حیطه تصویرپردازی جهنم آشکار سازد. با توجه به تعداد زیاد تر آیات انذارمخصوصا در سور مکی و اهمیت پژوهش در این حوزه و نیز کم بودن پژوهش در حوزه انذار وعذاب های وعده داده شده الهی وتصویر سازی های خاص و ویژه در این آیات در این پژوهش انواع مختلف انذارهای خداوند متعال در ابتدای نزول قرآن در سور مکی به وسیله ی عناصر تصویر سازی تحلیل و بررسی میشود. روش تحقیق کتابخوانه ای بوده و فرضیه اصلی پژوهش بر این است که به نظر می‌رسد در قرآن کریم در خصوص آیات عذاب و انذار وآیات جهنم تصویر سازی های خاصی وجود دارد.

بدعت در دین از خطرناک‌ترین پدیده‌هایی است که در طول تاریخ وجود داشته است. از زمان پیدایش دین تا کنون، برخی جریان‌های فکری با ایجاد انواع بدعت موجب انحراف مردم از خط مستقیم هدایت شده‌اند. «بدعت» نه تنها در اسلام که در سایر ادیان ابراهیمی نیز مسأله‌ای حائز اهمیت است و از آن با اصطلاح «هرطقه» نیز یاد می‌شود و عبارت است از تغییر در باورهای اعتقادی یک آیین. بدعت یهودی به آن دسته از باورهایی اطلاق می‌شود که با آموزه‌های سنتی یهودیت خاخام، از جمله عقاید الهیاتی و عقاید در مورد عمل به قانون دینی یهود در تضاد است. با توجه به این که در قرآن کریم و عهد قدیم، مصادیقی از بدعت های یهود مشاهده می‌شود، به نظر می‌رسد با بررسی و تحلیل عملکرد یهود در جریان این بدعت‌گذاری‌ها، می‌توان به شیوه رفتاری آنها در بدعت‌گذاری دست یافت.

معاد و سرانجام انسان در عالم آخرت از موضوعات اعتقادی مهم در اندیشه کلامی ، مذاهب اسلامی(امامیه، زیدیه، اسماعیلیه، معتزله، اهل حدیث ، اشاعره، ماتریدیه و اباضیه) می باشد و بخش زیادی از آموزه های کلامی آنان به تبیین مسئله معاد و قیامت اختصاص یافته است، اهمیت گسترده این موضوع و شبهات متعدد پیرامون معاد ،موجبات تنوع دیدگاه های کلامی در ارتباط با معاد را فراهم نموده است و هریک از مذاهب جهت اثبات عقیده و اندیشه خویش به بحث پیرامون آن پرداخته اند به همین جهت در تحقیق حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و جمع آوری کتابخانه ای مطالب به بررسی امکان و ضرورت معاد از دیدگاه مذاهب کلامی پرداخته ایم، یافته های تحقیق حاکی از آن است که گرچه مذاهب کلامی در اصل امکان و ضرورت معاد و حتمیت رستاخیر و معاد انسان باورهایشان یکسان است، اما اختلاف نظرهای قابل توجهی بین این مذاهب کلامی در خصوص مسائل پیرامونی امکان و ضرورت معاد همچون اعاده معدوم، معاد جسمانی، روحانی بودن معاد و...وجود دارد با توجه به بررسی های انجام شده می توان اذعان نمود دقیق ترین دیدگاه در مسئله امکان وضرورت معاد را مذهب کلامی امامیه ارائه نموده است. امامیه امکان معاد را از آیاتی مانند دوباره زنده‌شدن زمین و نمونه‌هایی از زنده‌شدن انسان‌ها مانند اصحاب کهف و عُزَیْر و روایات وارده از ائمه(ع) اثبات کرده‌ است. برای اثبات ضرورت و وقوع معاد به ادله‌ی مانند برهان تعبدی صدق، دلیل فطرت، دلیل حکمت، دلیل عدالت، وعد و وعید تمسک جسته است.

تفسیر قرآن به قرآن به معنای بهره‌گیری از آیات دیگر قرآن برای روشن‌سازی مفهوم و هدف آیه‌ای است که محتوای مشابه یا نزدیک به آن دارد. این روش تفسیر بر این اصل استوار است که برای درک بهتر مقصود خداوند باید آیات قرآن را با توجه به سایر آیات آن تفسیر کرد. در این راستا پیامبر اسلام (ص) در حدیثی فرمودند: «إِنَّمَا نَزَلَ کِتَابُ اللهِ یُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضًا وَلَا یُکَذَّبُ بَعْضُهُ بَعْضًا»؛ قرآن به گونه‌ای نازل شده است که برخی از آیاتش برخی دیگر را تصدیق می‌کنند و هیچ‌کدام یکدیگر را تکذیب نمی‌کنند (بیهقی، 1423، ص 527). حضرت علی (ع) نیز آیات قرآن را شاهد یکدیگر و تأییدکننده یکدیگر دانسته و بر لزوم استفاده از آیات دیگر قرآن برای تفسیر تأکید کرده‌اند (طبرسی، 1403، ج1، ص 386). این رویکرد در تفسیر قرآن به قرآن که از زمان پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) پی‌گیری شده است، با احادیثی که از نهی از تفسیر به رأی آمده، تقویت می‌شود. احادیث مختلفی از پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) در این زمینه وجود دارد که بر لزوم استفاده از دیگر آیات قرآن برای فهم دقیق‌تر تأکید می‌کند و می‌گوید: «هر کس که قرآن را به رأی خود تفسیر کند، در حقیقت در راه اشتباه قدم برداشته است» (ر.ک. طباطبائی، 1417، ج3، صص 76-80). این مسأله نشان می‌دهد که تفسیر مستقل از آیات قرآن، بدون توجه به ارتباط آن‌ها، شیوه‌ای نادرست است و قرآن باید در پرتو دیگر آیات تفسیر شود تا به درک صحیح و کامل آن نائل یافت. از جمله برجسته‌ترین مفسرانی که این رویکرد را به‌طور گسترده و نظام‌مند به کار برده است، علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، با بهره‌گیری از این روش، به تفسیر دقیق و لایه‌بندی آیات قران و از جمله آیات سوره‌های زمر و مؤمنون پرداخته است. این دو سوره دارای مضامین و مفاهیم مهمی هستند که نیازمند تفسیر دقیق و جامع می‌باشند. سوره زمر بیشتر بر یگانگی خداوند، قدرت او در آفرینش و تدبیر جهان و همچنین بر مسئله معاد و حسابرسی در روز قیامت تمرکز دارد. در مقابل، سوره مؤمنون به بیان ویژگی‌ها و صفات برجسته مؤمنان واقعی می‌پردازد. برای نمونه علامه طباطبایی مفهوم توحید را در سوره زمر با استفاده از آیات دیگر قرآن، توضیح می‌دهد. در این راستا آیه 38 سوره زمر وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ را با آیات دیگری که به خالقیت خداوند اشاره دارند، مقایسه می‌کند تا بر یکتایی خداوند تأکید کند. همچنین در تفسیر آیات مربوط به معاد، علامه طباطبایی از آیات دیگر قرآن استفاده می‌کند تا مفهوم روز قیامت و بازگشت به سوی خداوند را روشن‌تر کند. به عنوان مثال، آیه 68 سوره زمر : وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ را با آیات دیگری که به نفخ صور و حوادث روز قیامت اشاره دارند، مقایسه می‌کند. همچنین در تفسیر آیه 1 تا 11 سوره مؤمنون که درباره ویژگی‌های مؤمنان است، علامه طباطبایی برای توضیح بهتر مفهوم فلاح و رستگاری در آیه: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ، آن را با آیاتی دیگر که درباره سعادت و پیروزی مؤمنان سخن می‌گویند، مقایسه می‌کند. او برای توضیح مفهوم خشوع در نماز که در آیه 2 سوره مؤمنون آمده است: الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ، از آیات دیگر مانند آیه 45 سوره عنکبوت: إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَیٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ بهره می‌برد تا نقش نماز را در پرهیز از گناه و تربیت روحی روشن سازد. همچنین در تفسیر آیه 12 تا 16 سوره مؤمنون که درباره مراحل خلقت انسان است:  وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَهٍ مِّن طِینٍ، علامه طباطبایی آن را با آیاتی مانند آیه 14 سوره حج: وَمِنَ النَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِی اللَّـهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطَانٍ مَّرِیدٍمقایسه می‌کند تا نشان دهد که مراحل خلقت نه تنها نشان‌دهنده قدرت خداوند، بلکه دلیلی برای یکتایی او نیز هست. گفتنی است علامه طباطبایی، در تفسیر آیات سوره زمر و مؤمنون به اصول مطلق و مقید، عام و خاص و مجمل و مبین نیز توجه ویژه‌ای داشته‌اند. به‌عنوان نمونه، در سوره زمر، ویژگی‌های مؤمنان را با روش مطلق و مقید بررسی کرده‌اند (طباطبایی، 1417، ج15، ص77) و وعده مغفرت الهی را از طریق مجمل و مبین تبیین کرده‌اند (همان، ج17، ص219). همچنین، در سوره مؤمنون، مسئله حسابرسی قیامت را با شیوه عام و خاص تفسیر نموده‌اند (همان، ج17، ص324). بر این اساس، این پژوهش به دنبال پاسخ به دو سؤال اساسی است که علامه طباطبایی برای یافتن نظائر آیات در دو سوره زمر و مؤمنون از چه روش‌هایی استفاده می‌کند؟ و تحلیل تفسیر المیزان در این دو سوره چه کاربردها، اهداف و فوایدی را برای تفسیر قرآن به قرآن نشان می‌دهد؟ این تحقیق با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، ضمن بررسی رویکردهای تفسیری علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، به تحلیل این پرسش‌ها خواهد پرداخت و نقش روش قرآن به قرآن را در ارائه تفسیری هماهنگ، عمیق و روش‌مند از آیات الهی روشن خواهد ساخت. انتخاب سوره‌های زمر و مؤمنون برای این پژوهش به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد این دو سوره در تبیین مبانی اعتقادی، تربیتی و روش‌شناختی تفسیر قرآن به قرآن است.

«حیا»، به عنوان یک اصل بنیادین در نظام تربیت اسلامی و یکی از مهم‌ترین فضایل اخلاقی مورد توجه در قرآن و روایات است. این مقوله در متون دینی، به معنای داشتن شرم نسبت به: ارتکاب کارهای زشت، بی‌احترامی به انسان‌ها، تجاوز به حقوق دیگران و به‌طورکلی نسبت به کارهایی است که آبرو و شرافت فرد را تضعیف می‌کند؛ لذا وجود حیا در انسان، نشان‌دهنده درون پاک و احترام به خداوند، خود و دیگران است. این فضیلت تربیتی و اخلاقی، مورد تأکید تعالیم دین مبین اسلام و نیز از بایسته‌های سازنده معنویت انسان‌ها و دارای نقش فردی و اجتماعی بسیار مهمی است؛ با این وجود، حیا یکی از ارزش‌های فراموش‌شده در جوامع بشری حتی جوامع اسلامی است. ارزشی مغفول میان زرق‌وبرق زندگی مدرن در بسیاری از جوامع انسانی که از اصلی‌ترین عوامل بسترساز تربیت فردی، خانوادگی و اجتماعی محسوب می‌شود. این امر گرچه در دستورات اکید قرآن و سنت اولیای دین به چشم می‌خورد اما زوایای گوناگون جنبه‌های وجودی آن به نحو شایسته و کاربردی به ویژه با رویکرد فوق الذکر مورد واکاوی و تحلیل قرار نگرفته و به گونه‌ی بایسته تنقیح نشده است تا بتوان از حیا به عنوان یک اصل تربیتی در جهت تقویت شخصیت اجتماعی و عفت فردی استفاده کرد و بتوان این فضیلت را در برابر تهدیدات مدرنیته حفظ و تقویت نمود.