جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معاد جسمانی و روحانی یکی از مباحث مهم کلامی در اسلام است. خواجه نصیرالدین طوسی و فخرالدین رازی این دو عالم کلامی سعی بر آن داشته ‌اند تا اینکه این دو مباحث کلامی را به صورت یک‌پارچه بیان نمایند، خواجه نصیرالدین معاد را هم جسمانی می داند و هم روحانی؛ زیرا روح که جوهری مجرد است، با مرگ نا بود نشده و در قیامت اجزای اصلی بدن نیز باقی است و به روح بازگشت می کند و انسان زنده می شود. اشتراکات خواجه نصیرالدین طوسی و فخرالدین رازی در باره معاد جسمانی و روحانی که با هم دارند همانا در بررسی براهین معاد در یک جمله به دو برهان حکمت و عدالت اشاره می کنند.ضرورت معاد برای انسان به دلیل آن است که واجب است پاداش یا عذاب عمل‌اش را در آخرت ببیند.و همچنین حکمت خداوند اقتضا می کند که معاد و حشری باشد. افتراقات اقوال فخررازی و خواجه نصیرالدین طوسی در باره معاد جسمانی و روحانی عبارتند از:1- نظریه فخر رازی در اثبات امکان معاد یکی جواز اعاده ی معدوم، یکی هم قاعده ی حکم الامثال و دیگری قیاس اولویت است. 2-نظریه خواجه نصیرالدین طوسی در این مورد تکیه بر قاعده حکم الامثال است و اعاده ی معدوم را جایز نمیداند.خواجه و فخر روح را حادث میداند. در این تحقیق به بررسی معاد جسمانی و روحانی پرداخته شده است. که با در نظر گرفتن وجوه افترقات و اشتراکات که میان نظریات بیان خواهد شد

مسئله آخرالزمان در ادیان مختلف و از زمان‌های دور مورد توجه مردمان به‌خصوص دینداران مسلمان و غیرمسلمان و در نگاه ویژه مستشرقان و دین پژوهان بوده است. با توجه به وقایع این دوران و اهمیت پاسخ به کج‌روی‌ها و گسترش نگرش‌ها به نگارش این پژوهش با عنوان بررسی مدخل ملاحم و آخرالزمان در دایره المعارف لیدن قرآن بر مبنای آیات و روایات که از جمله مسائل مهم روزگار ماست پرداخته شده. دایره المعارف قرآن لیدن که به سر ویراستاری خانم جین دمن مک اولیف در قالب 6 جلد و در حدود هزار مقاله تنظیم شده در یکی از مقالات این دایره المعارف مبحث ملاحم و آخرالزمان طرح شده. در این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای و مطالعه مقالات انجام شده و تاکنون نقد و بررسی بر این مدخل صورت نگرفته، به بررسی لغوی و مفهومی کلمات ملاحم، آخرالزمان و قیامت پرداخته شده که بعد از ترجمه مدخل ملاحم و آخرالزمان دایره المعارف لیدن قرآن به بررسی نظرات ادیان مختلف درباره ظهور، قیامت و آخرالزمان که در پایان هربخش به بررسی تطبیقی با مدخل مورد بحث انجام می‌گیرد. نگارنده در طی این پژوهش به این مطلب دست پیدا کرده است که اگر سرویراستار محترم در نگارش این دائره المعارف از پژوهشگران ممتاز اسلامی یا به بیان دیگر پژوهشگران شیعی شاخص همان دوره بهره می‌برد، خطاهای به مراتب کمتری در آن بررسی رخ می‌داد. چرا که عمده اشکالات این دائره المعارف را می‌توان به عدم تتبّع جامع و کامل، آشنا نبودن به برخی منابع مهم، اکتفاکردن به منابع اهل‌سنت و کم توجهی به منابع شیعی و عدم استفاده صحیح از روایات اهل بیت (ع) و پیامبر اکرم (ص) دانست. البته در مواردی نگارش مدخل با غرض و سوء نیت انجام شده که مهم‌ترین اشکال نویسنده درباره این مدخل را می‌توان به انتخاب اشتباه نام ملاحم وآخرالزمان برای این مدخل نام برد که می‌شود این اشکال را در برداشت اشتباه ایشان دانست که می بایست به نام قیامت و وقایع آن و یا نظایر این تغییر کند. این موارد نشان از درک نادرست یا ناقص نویسنده، مشاوران یا پژوهشگران از زبان و لغت عربی دارد.

آموزه مهدویت به علت جایگاه مهم و تأثیرگزاری که در تحولات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی دارد؛ همواره مورد طمع بدخواهان و طمع‌ورزان قرار گرفته و با برداشت‌های نادرست و ایجاد فرقه‌های انحرافی، شبهات مختلفی را متوجه آن می‌نمایند. گرچه شبهاتی که در باره مهدویت مطرح شده ریشه در اعماق تاریخ اسلامی دارد و در عصر ائمه(علیهم السلام) نیز مطرح بوده است؛ اما به علت گسترش مطالعات مستشرقان در باره آموزه‌های مهدوی از یک طرف و ایجاد فرقه‌هایی چون وهابیت، بابیت، بهائیت و ... از طرف دیگر و نقش پررنگ آموزه مهدویت و انتظار در تحولات اجتماعی و حرکت‌های سیاسی و فرهنگی مانند انقلاب اسلامی که بر پایه مهدویت و انتظار شکل گرفته؛ از طرف سوم، بر حجم و تنوع شبهات در دو قرن اخیر افزوده است. از این جهت گونه‌شناسی و تحلیل پاسخ‌ به شبهات مهدویت در دو قرن اخیر در دستور کار این تحقیق قرار داده شده است. طبعا برای شناخت گونه‌ها و روش‌های پاسخ به شبهات مهدویت، ابتدا لازم است شبهاتی که متوجه آموزه مهدویت می‌شود را از منظرهای مختلف گونه‌شناسی کرد. این گونه‌ها را می‌توان به جهات مختلف مورد شناسایی قرار داد. گاه ممکن است شبهات را به‌لحاظ منشأ تکون آن مورد شناسایی قرار داد و بدین لحاظ دسته‌بندی کرد. از این منظر شبهات به برون دینی و برون مذهبی و درون مذهبی قابل دسته‌بندی است. و گاه نیز می‌توان شبهات را به لحاظ رویکردهای مختلف کلامی، فلسفی، تاریخی، عرفانی و تجربی و ... دسته بندی نمود. شناخت شبهات، دسته‌بندی و در نهایت پاسخ به آنها می‌تواند سهم به‌سزایی در پیراستن این آموزه تابناک از پیرایه‌ها و انحرافات و آسیب‌ها دارد. برای این منظور علاوه بر ضرورت شناخت گونه‌های مختلف شبهاتی که متوجه مهدویت می‌شود؛ شناخت رویکردها، شیوه‌ها و روش‌های پاسخ به شبهات و تحلیل و بررسی آنها در این خصوص از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا پاسخ ناقص و غیر مکفی می‌تواند آثار مخرب اعتقادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برجای گذارد. بنابراین گونه‌شناسی پاسخ‌گویی به شبهات مهدویت و تحلیل شیوه‌ها و روش‌های پاسخ‌گویی به گونه‌های مختلف شبهاتی که در عرصه مهدویت مطرح می‌شوند؛ مسأله اصلی این تحقیق است. برای تحقق این هدف پاسخ‌های داده شده بر اساس نوع شبهه و خاستگاه و انگیزه‌های شبهه کننده و رویکردها و روش‌های شبهه افکنی که از منظرهای مختلف عقلی، نقلی، تاریخی، عرفانی، تجربی و ... صورت گرفته؛ دسته‌بندی و تحلیل و بررسی خواهند شد.

بررسی قیامت و معاد در نظام دینی یکی از مباحث مهم و محوری به شمار می رود و قرآن کریم به عنوان منبع اصلی برای مطالعه اینجانب و به عنوان منبع اولیه برای معارف اسلامی به شمار می رود. معاد و قیامت عامل مهمی در معرفت اسلامی و بخصوص رویکردهای اعتقادی و تفسیری است. در اینجا به بررسی موضوع معاد و قیامت می پردازیم و اهداف و مقاصد و پیامدهای معاد را در قرآن بیان می کنیم و نظرات آیت الله شیخ ناصر مکارم شیرازی و محقق آیت الله جعفر سبحانی را بیان می کنیم و نیز به مقایسه رویکردهای دو محقق در تفسیر موضوعی از قرآن کریم می پردازیم. بر این اساس هدف این پایان نامه شناخت روش تفسیری نفحات القرآن و کتاب مفاهیم القرآن در موضوع قیامت و معاد بصورت مقایسه ای است. روش تحقیق، رویکرد ترکیبی (ترکیبی از توصیفی و تحلیلی) است و در گردآوری مطالب از کتب احادیث، تفاسیر قرآن کریم و. استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که دو مفسر روش موضوعی را به عنوان رویکردی در کتب خود اتخاذ کرده و ساختار تحقیق را در آثار خود بر اساس بررسی موضوعی و پرداختن به موضوع و مسائل ناشی از آن از طریق آیات قرآن تنظیم کرده اند در این تلاش، این دو روش تفسیر را بر اساس شواهد مربوط به معاد بررسی کردیم و متوجه شدیم که چندین محور مشترک بین این دو اثر و رویکردهای دو مفسر در آثارشان وجود دارد. اما هنگام مطالعه تفسیر در مفاهیم قرآن متوجه می شویم که شیخ السبحانی در این تفسیر موضوعی، رویکرد کلامی و فلسفی را سرلوحه تحقیق خود قرار داده و هدف آن این است که در حل مسائل مطرح شده در مورد موضوع رویکردهای فلسفی و کلامی را ستون فقرات قرار دهد. در مطالعه کتاب «نفحات القرآن» متوجه شدیم که شیخ مکارم شیرازی، اگرچه رویکردی موضوعی در تفسیر خود داشته است، اما سعی کرده است با مطالعه ای دقیق و عینی، قرآن را مطالعه کند. و از این اصل، مضامین مشترکی را بین دو کتاب «نفحات القرآن» و «مفاهیم قرآن» مشاهده می کنیم، اما در سطح فرآیند تفسیر، تفاوت هایی بین این دو تفسیر می بینیم. مکارم الشیرازی در تفسیر خود ابتدا آیات مربوط به موضوع را جمع آوری می کند و مراقب است که متن قرآن را با پیش فرض های قبلی مواجه نکند و معتقد است که مفسر باید بدون پیش داوری و فرضیه های تعیین شده با متن قرآن مقابله کند. این دیدگاه این مفسر در نحوه برداشت وی از آیات قرآن است. شیخ مکارم علاوه بر روش تفسیر آیه به آیه، در شیوه تفسیری خود از مؤلفه های دیگری مانند لغت نامه های زبانی و تحقیقات اعتقادی و نیز تحولات دانشمندان علوم طبیعی و علوم جدید بهره می گیرد.

قرآن کریم کتاب دینی ماست، معانی و مفاهیم آن در طول چهارده قرن از جهات مختلف در حیات فردی و اجتماعی ما تأثیر پنهان و آشکار داشته است، چنانکه امروزه نمی توان جنبه ای از جنبه های گوناگون زندگی مسلمانان را یاد کرد که قرآن مجید و معانی والای آن، به نحوی مستقیم یا غیر مستقیم در آن تأثیر نگذاشته باشد و هر کس در این باره تأملی شایسته کرده باشد و عناد نورزد به درستی تأثیر قرآن در زندگی خویش اقرار می دهد. یکی از بارزترین موارد این تأثیر، سروده های شاعران و نوشته های نویسندگان است. شاعرانی چون رودکی، فردوسی، ناصرخسرو، خاتونی، سنائی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ، جامی و صدها شاعر دیگر و آثار غزالی، عنصرالمعالی زیاری، نصرالله منشی و بسیاری دیگر تأثیر فراوانی از قرآن گرفته اند که بدون فهم آن و تأمل در احادیث درکشان ممکن نیست.

پژوهش حاضر با هدف گونه شناسی اعجاز سوره‌ی مبارکه‌ی واقعه انجام شد. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی بود. از آنجایی که قرآن معجزه‌ی جاوید پیامبر اسلام به همه دوران‌ها و انسان‌ها اختصاص دارد و کتاب هدایت و رستگاری است، بررسی دلایل و وجوه اعجاز قرآن، به عنوان روشن‌ترین و محکم‌ترین دلیل رسالت رسول گرامی اسلام ضروری است و پاسخی محکم در برابر شبهات مخالفین خواهد بود. بنابر آنچه اندیشمندان علوم قرآنی معتقدند وجوه اعجاز قرآن، چهار وجه اعجاز بیانی، اعجاز علمی، اعجاز تشریعی و اعجاز غیبی است که از این گونه‌ها، اعجاز تشریعی در این سوره قابل مشاهده نیست زیرا محتوای سوره‌ی واقعه به قیامت و نشانه‌های آن و دسته‌بندی مردم در آن روز اختصاص دارد. اعجاز بیانی یا ادبی به عنوان مشهورترین وجه از وجوه اعجاز قرآنی در سوره ی واقعه نیز نمودی پررنگ دارد و نشانگر اوج فصاحت و بلاغت در این سوره است. جلوه‌ی این نوع از اعجاز را در گزینش واژگان این سوره مانند کلمه‌ی واقعه و ...، سبک و شیوه‌ی بیان بی نظیر این سوره و به کارگیری صنایع ادبی گوناگون، نظم آهنگ گوش نواز آن با تناسب آوایی و محتوای کلمات و آیات و نیز وحدت موضوعی پیرامون موضوع معاد می‌توان مشاهده نمود. خداوند متعال در این سوره با بیان موضوع آفرینش انسان از خاک که امروزه به اثبات علمی رسیده و بیان مراحل آفرینش انسان و گیاهان و نیز اسرار آفرینش آب و ابرها و نیز بیان موضوع مدار سیر ستارگان پرده از برخی اسرار علمی که تا پیش از نزول قرآن کسی از آن آگاه نبود برداشته است. برخی اندیشمندان قرآنی اخبار غیبی قرآن را زیرمجموعه ی اعجاز علمی می‌دانند و برخی آن را گونه‌ای مستقل می‌شمارند . بنابر استقلال آن از اعجاز علمی، در سوره‌ی واقعه با توجه به محتوای این سوره دو نوع اخبار غیبی درباره نشانه‌های قیامت و وضعیت و احوال انسان در این روز قابل مشاهده است. به طور کلی وجود گونه‌های مختلف اعجاز در این سوره‌ی مبارکه مهر تأیید دیگری بر وحیانی بودن قرآن و اثبات نزول آن از سوی خداوند قادر متعال بر پیامبر گرامی اسلام است.

از بدو ظهور تصوّف اسلامی، افرادی بوده اند که درباره اصول و بنیادهای آیین اسلام دغدغه و دل مشغولی های باریک بینانه و دقیق داشته و بر آرای معرفتی و اعتقادی تصوّف اسلامی تأثیرگذار بوده اند. این تأثیرات هم در روش صوفیه و هم در آثار و متون فارسی مشتمل بر متون منظوم و منثور عاشقانه و عارفانه دیده می شو د. بسترهای معرفتی آثار مهم ادبیات عرفانی و صوفیانه فارسی در زمینه توحید بسیار گسترده است . به نظر می رسد نقد مبانی معرفتی و کلامی در متون عرفانی فارسی و تحلیل و شناسایی آنها در فهم و شناخت آثار نیز بسیار است. توحید یکی از مباحث اساسی و کلیدی عرفان اسلامی است. مکاتب مختلف هیچ کدام در ثبوت توحید اختلاف ندارند اما تبیین این اصل مهم عرفانی در شناخت دیگر مبانی سیر و سلوک کارگشاست. عرفا در باب توحید به ارائه تعاریف و طبقه بندی های مختلف پرداخته اند و جایگاه آن را بیان کرده اند. بررسی شیوه تبیین مفهوم توحید در متون نثر عرفانی می تواند ابزاری برای درک عمیق تر جایگاه توحید در عرفان اسلامی باشد که از آن به تبیین دیدگاه های عرفا در باب توحید رسیده و ابعاد بیشتری از آرای آنها روشن می گردد. اساس رسالت حضرت محمّد (ص) بر توحید استوار است. اعتقاد به توحید و یگانگی خدا وجه مشترک تمام ادیان الهی است و انسان با پذیرش آن از شرک و کفر رهایی پیدا می کند. شعار توحید و باور به لا اله الّا الله با عبارت های گوناگون در قرآن تکرار شده است. در احادیث بر یگانگی خداوند تأکید فراوان شده و حضرت علی (ع) نیز با بیانی رسا مفاهیم توحیدی را در نهج البلاغه بیان فرموده اند. مبحث توحید در عرفان اسلامی از جمله مباحث اصلی و زیربنایی است و ریشه و اساس بسیاری از مباحث معرفتی را در بر می گیرد. عرفا در بیان مباحث عرفانی، شواهد بسیاری از قرآن و احادیث نقل می کنند که نشان می دهد اساس توحید در عرفان اسلامی بر پایه شریعت است و در کلام عرفا مفهوم گسترده ای پیدا کرده و با دقّت نظرهایی از جانب آنها همراه گردیده است. اولین و مهمترین قدم در اثبات ایمان، توحید است که در مقابل شرک قرار دارد و عبارت از اقرار به وحدانیّت و بی نیازی خداوند است و باور به اینکه موجودیّت همه مخلوقات، معلول اراده او و بازگشت همه چیز به سوی اوست. کاملترین و موجزترین عبارت برای بیان این معنی، عبارت لا اله الّا اللّه است. توحید در لغت به معنای یکتا کردن، یگانه کردن، خدا را یگانه دانستن و اقرار به یگانگی خداوند است. مهمترین اصلی که در عالم حکومت می کند اصل توحید است که اصلی فراگیر هم در ذات، صفات و افعال خداوند است و هم در مجموعه عالم آفرینش و قوانین حاکم بر آن و همه چیز باید سرانجام به این اصل بازگردد. متکلّمان به چهار مرتبه ذاتی، صفاتی، افعالی و عبادی برای توحید معتقدند که در مورد توحید ذاتی و توحید عبادی اختلافی ندارند. بیشتر اختلاف متکلّمین در توحید صفاتی و توحید افعالی است. توحید شهودی از ابتکارات صوفیه است که از نظر متکلمان در تقسیم بندی مراتب توحید قرار نمی گیرد و عبارت از یگانگی حق است که در کثرت ها جلوه کرده و اشیاء را به نور هستی منوّر کرده است. نفوذ علم کلام و اندیشه های کلامی در ادب فارسی بسیار گسترده است و غالب موضوعات کلامی را می توان در آثار عرفانی مشاهده کرد. توحید که نخستین و مهمترین اصل اعتقادی و زیربنای نظام اعتقادی و ارزشی اسلام است نیز به فراوانی در آثار عرفانی مطرح و تبیین گردیده است. به عنوان مثال، عطار نیشابوری از شاعرانی است که در آثار منظوم و منثورش دیدگاه های کلامی را با ذوق عارفانه خود در آمیخته و به نظر می رسد که از فقه به کلام و از کلام به فلسفه و از فلسفه به علم باطن که طریقه صوفیه است، گرایش پیدا کرده باشد. او علاوه بر چهار مرتبه توحید که در بالا ذکر شد به توحید عبادی نیز اعتقاد دارد که در مثنوی هایش به آن اشاره کرده است. توحید بحث اساسی دین و اسلام است و در متون عرفانی به عنوان شاخه اصلی و ریشه تمام اعتقادات مورد بررسی قرار گرفته است. حکیم سنایی غزنوی نیز از جمله کسانی است که موضوع توحید را هدف و اساس کار خود قرار داده و شعر فارسی را با اندیشه های صوفیانه در آمیخته و پایه گذار ادبیات منظوم عرفانی می شود که عطار و مولانا نیز به او افتخار می کنند. در روزگار سنایی، قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم هجری، عرفان در مشرق زمین در حال تکوین بوده و اندیشه های عرفانی همراه با اشعار صوفیانه در آثاری مانند اسرارالتوحید ابوسعید ابوالخیر، تمهیدات عین القضات همدانی، کشف الاسرار میبدی و سوانح العشاق احمد غزالی قابل مشاهده هستند. سنایی نیز شاعری بوده اساس پیام و هدف او بر محور توحید و عشق استوار است. عرفان همواره پدیده ای اجتماعی بوده و تحت تأثیر تحولات جامعه، نمودهای گوناگون داشته که گاهی در اوضاع اجتماعی ناسالم و اعتقادی بیمارگونه دارای سیر قهقرایی می شده و رو به ابتذال پیدا می کرده و برخی عرفا و صوفیه نامدار به منظور اصلاح طریقت تصوّف و عرفان و زدودن آلایش ها و تهمت ها از آن، کتاب هایی تألیف می کردند، از جمله، اللّمع از ابونصر سرّاج، رساله قشیریه از ابوالقاسم قشیری، کشف المحجوب از ابوالحسن هجویری و .. این عارفان در دوره های مختلف بر اساس قدرت فهم مخاطبان، شرایط روزگار و حال و مرتبه سلوکی خود، تعاریف بسیاری از توحید ارائه داده اند. عارفان مسلمان کلمه توحید، لا اله الّا الله را با تجارب عرفانی خود از وحدت در ارتباط می دانستند. البته ابن عربی اندلسی ( 560-638 ق) در قرن ششم هجری نظریّه ای را در توحید مطرح کرد که به "وحدت وجود" مشهور است. اصطلاح "وحدت وجود" از دو کلمه "وحدت" و "وجود" ترکیب یافته است و بر اساس این نظریّه "وجود" دارای واقعیت عینی و خارجی است و بر اساس این پیش فرض، نظریّه او بر دو اصل استوار است: نخست، انحصار هستی و وجود به خداوند و دیگر نفی وجود از ما سوی الله.

بیان مسئله قرآن کریم، به عنوان والاترین منبع الهام‌بخش مسلمانان و کتاب هدایت آسمانی، سرشار از مفاهیمی است که تبیین دقیق، علمی و جامع آن‌ها برای شکل‌گیری نگرش و رفتار صحیح فردی و اجتماعی، ضرورت دارد. یکی از این مفاهیم کلیدی، واژه «منت» است که در آیه 164 سوره آل عمران مورد تأکید قرار گرفته است: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ...» در این آیه، خداوند، بعثت پیامبر اکرم (ص) را نعمتی عظیم و مصداقی از «منت» الهی بر مؤمنان معرفی می‌کند؛ اما نکته مهم و چالش‌برانگیز در فهم این آیه، معنای دقیق واژه «منت» و کاربرد خاص آن در نسبت با خداوند متعال است. در ادبیات عربی و فارسی، واژه «منت» معمولاً با مفاهیمی چون نعمت‌بخشی همراه با بزرگ‌نمایی، سرزنش، تحقیر و حتی طلبکار بودن به کار می‌رود و اغلب دارای بار معنایی منفی است. به گونه‌ای که اگر انسانی پس از اعطای نعمتی، به گیرنده آن منت بگذارد، این عمل نکوهیده تلقی می‌شود. اما زمانی که همین واژه به خداوند نسبت داده می‌شود، روشن است که بار منفی آن منتفی است و صرفاً به معنای عنایت خاص، لطف بی‌کران و نعمتی بی‌بدیل به بندگان است. با این حال، این تفاوت معنایی، پرسش‌های مهمی را در حوزه تفسیر و علوم قرآن مطرح می‌سازد: آیا واژه «منت» در همه کاربردهای قرآنی از همین خلوص معنایی برخوردار است؟ چگونه می‌توان مرز معنای الهی و انسانی «منت» را از یکدیگر تفکیک کرد؟ آیا مفسران مختلف، این واژه را به یک شکل تفسیر کرده‌اند یا میان دیدگاه‌های آنان اختلاف وجود دارد؟ مطالعه تفاسیر کهن و معاصر نشان می‌دهد که مفسران در تبیین معنای «منت» در این آیه، به ظرافت‌های لغوی، سیاق آیه و تفاوت کاربرد انسانی و الهی توجه کرده‌اند. برخی آن را به معنای «نعمت عظیم» و برخی دیگر به معنای «تفضّل خالص و بی‌منت» و برخی نیز به نوعی «بزرگی نعمت و لطف بی‌بدیل» دانسته‌اند که تنها از خداوند صادر می‌شود و هیچ شباهتی به منت‌گذاری‌های انسانی ندارد. این تفاوت تفسیری، نه‌تنها ابعاد لغوی و ادبی دارد، بلکه در ساحت‌های اخلاقی و تربیتی نیز آثار گسترده‌ای بر جای می‌گذارد؛ چراکه فهم درست معنای «منت» در نسبت انسان با خدا و در مناسبات اجتماعی انسان‌ها، می‌تواند الگویی کاربردی برای رفتار مؤمنان باشد. در عین حال، با وجود اهمیت موضوع، به نظر می‌رسد که تاکنون پژوهشی مستقل و جامع که به‌طور اختصاصی به بررسی و تحلیل معنای «منت» در آیه 164 سوره آل عمران، با رویکرد تفسیری، لغوی و تربیتی پرداخته باشد، کمتر انجام شده است و اغلب پژوهش‌ها به صورت پراکنده و در حواشی تفاسیر یا ذیل مباحث اخلاقی مطرح گردیده‌اند. بنابراین، تحقیق حاضر با بهره‌گیری از منابع تفسیری معتبر شیعه و سنی، متون لغوی اصیل و بررسی آثار تربیتی و اخلاقی این واژه، می‌کوشد ضمن واکاوی عمیق معنای «منت» در این آیه، زمینه‌ای نوین برای فهم دقیق‌تر پیام قرآن کریم و غنای مطالعات علوم قرآنی فراهم آورد.

بنیادگرایی از اصطلاحات موردتوجه در حوزه‌های مختلف علوم انسانی محسوب می‌شود. مفهومی که ذیل اصول‌گرایی معتقدان به یک باور مرکزی جزم اندیشانه در جهان اکنونی وقتی خود را مکلف به عمل می‌بینید گاه نتایج دهشتناکی را به همراه دارد. کتاب بنیادگرایی پیکار در راه خدا در یهودیت، مسیحیت و اسلام که تألیف کارن آرمسترانگ نویسنده و پژوهشگر انگلیسی‌ست که بعد از تجربه 7 ساله راهبه کاتولیک بودن در دانشگاه آکسفورد ادبیات کلاسیک و مدرن خوانده است. هدف از تحقیق حاضر بررسی دیدگاه‌های خانم کارل آرمسترانگ در مورد عوامل تاریخی، سیاسی، کلامی و نظری شکل‌گیری بنیادگرایی اسلامی است. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش از دسته تحقیقات توصیفی از نوع تحلیلی می‌باشد. بر اساس یافته‌های تحقیق حاضر می‌توان گفت آرمسترانگ بر این عقیده است که بنیادگرایی عارضه‌ای خاص مدرنیته است؛ او مؤلفه‌های این رویکرد و خاستگاه حرکات خشونت‌آمیز دینی و تروریسم را نیز تشریح کرده است. به زعم آرمسترانگ بنیادگرایی فقط مختص اسلام نیست و می‌توان نمونه‌های آن را در ادیان دیگر یافت؛ او این دیدگاه را به تفصیل تشریح کرده است. با این‌که نویسنده تصریحی به بشری بودن دین اسلام نمی‌کند ولی در جستجوی منابع دانش پیامبر به توصیه‌ها و کمک‌های ورقه‌ابن نوفل رسیده و آن را پررنگ می‌کند. ازجمله اشکالات محتوایی روشی نویسنده،‌ استناد به کتا‌ب‌ها و گزارش‌های تاریخی غیرموثق و رد شده اسلامی یا گزارش‌های شاذ و نادر است. وجود خلأ تاریخی در ذکر وقایع، برجسته کردن وقایع کم اهمیت و عبور کردن از وقایع مهم و ... نمونه‌هایی از اشکالات روشی این کتاب است.