جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در طول تاریخ مخصوصاً در عصرکنونی نیازهای مادی و جسمانی انسان بیش‌تر مورد حمایت واقع شده و برعکس نیازهای معنوی او که جنبه مهم‌تر آن است مورد بی‌توجهی قرار گرفته و به فراموشی سپرده شده است. اگر آدمی از بُعد معنوی و روحانی وجود خویش غفلت نماید و حقیقت وجودی و اصالت خود را از یاد ببرد، دچار فقر ‌‌معنوی شده است. شناخت مسئله‌ی فقر معنوی و آگاهی از علل آن موجب می‌شود که آدمی با زمینه‌های آن به مقابله جدی برخیزد و کوتاهی در این امر مهم علاوه ‌بر اینکه جسم انسان را تهدید می‌کند، روح و روان او را نیز به مخاطره می‌اندازد. بدین منظور نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر آیه 19 سوره مبارکه حشر ضمن تبیین مؤلفه‌های فقر معنوی، به مهم-ترین علل آن پرداخته است. یافته‏های تحقیق حاکی از آن است که مهم‌ترین مؤلفه‌های فقر معنوی عبارتند از: خودنایابی، خدانایابی، خرد‌گریزی و جهالت عملی و عوامل فقر معنوی عبارتند از: غفلت، عُجب و خودبینی، وابستگی به دنیا، محیط ناسالم و شیطان.

معمولاً از بعد فناورانه، سیستمی، و مدیریتی هیجان و خوش‌بینی خاصی در مورد پتانسیل‌های شهر هوشمند برای داشتن یک شهر کاراتر و پایدارتر وجود دارد ولی از جوانب اجتماعی و شهروندی ملاحظات و نگرانی‌های اخلاقی-اجتماعی متعددی در مورد پیامدهای پیاده‌سازی شهر هوشمند مطرح می‌شوند. این نوع نحوه ورود به بحث و فکر درمورد شهر هوشمند گرچه یکسره نادرست نیست به نظر ما فهم چندان دقیقی از چیستی شهر هوشمند بدست نمی‌دهد. چراکه شهر هوشمند را گسیخته و جدا از تحولات و جریان‌های نظری/تاریخی شهرگرایی درنظر می‌گیرد. برای پاسخ به این سوال که شهر هوشمند چیست (یا چگونه باید باشد) و چه نسبتی با شهروندان دارد (یا باید داشته باشد) لازم است مفهوم شهر و هوشمندی را در درون شهرگرایی معاصر مورد واکاوی قرار دهیم. در این مقاله می‌کوشیم تا چارچوبی مفهومی برای شهر هوشمند را در چهارچوب‌های شهرگرایی معاصر و به طور خاص مبتنی بر مفهوم حقِ داشتن شهر هانری لوفور و دیوید هاروی ارائه دهیم. هدف مقاله این است که دریابد حق داشتن شهر هوشمند چه جوانب و مولفه‌هایی دارد.

مفسران قرآن کریم همواره دردر صدد کشف و آشکار نمودن مقصود خداوند در تفسیر آیات الهی بوده اند. این درحالی است که در نظریات هرمنوتیکی ( تفسیری) نوین ، خواننده و مفسّر متن بیش از مؤلف اهمیت دارد. در واقع هرمنوتیک فلسفی و نیز نظریه تفسیری ساختار گرایان و نیز ساختار شکنان تقریباً برای مؤلف متن ارزشی قایل نبوده، شرایط ذهنی و تاریخی مؤلف و نیز ساختار زبان و عوامل فرهنگی دیگری را در فهم و تفسیر متن مؤثر می دانند. مسأله اصلی پژوهش، تبیین نسبت و مقایسة دیدگاه های تفسیری برخی مفسران معاصر با نظریه های هرمنوتیکی نوین است و ایدة تقابل گستردة بین آنها را به چالش کشیده است. روش مطالعه کتابخانه ای است و جهت کشف موارد تمایز و تشابه رویکرد توصیفی و مقایسه ای را انتخاب کرده است. مقایسه دیدگاه های تفسیری سید محمود طالقانی (1289-1358ش) ، سید محمد حسین طباطبایی(1281-1360ش) ، سید محمدحسین فضل الله (1935-2010م) و عبدالله جوادی آملی(متولد1312 شمسی) به مثابه مهم ترین مفسران شیعی معاصر با نظریه های تفسیری هرمنوتیک کلاسیک ، هرمنوتیک فلسفی ، ساختار گرایان و ساختار شکنان ، نشان می دهد ؛ اعتقاد به اصالت و اعتبار مراد مؤلف و تعین معنا، نقطة تمایز دیدگاه مفسّران مسلمان با نظریات تفسیری: هرمنوتیک فلسفی ، ساختار گرایان و ساختار شکنان است ولی در اعتقاد به تأثیر شرایط وجودی مفسّر در تفسیر و نیز در بحث نسبی بودن فهم ها و عدم امکان بازیابی معنای اصیل متن تا حدودی اشتراک نظر دارند.

نظریه‌ اعتباریات، نظریه‌ای در حوزه‌ معرفت‌شناسی است که در دیگر ساحت های حوزه‌ های دانشی نیز تأثیر بسیار زیادی گذاشته است. اصول فقه، از جمله مهم‌ترین علومی است که نظریه‌ اعتباریات در آن منشأ اثر بوده است و علامه طباطبایی1 در کتاب حاشیۀ الکفایه از نظریه‌ اعتباریات برای بررسی مسائل این علم سترگ بهره برده‌اند. از منظر ایشان، «امر و نهی» اعتباری بوده و از تبعات اعتبار ریاست است و امر، بستگى دادن خواست و ربط دادن اراده به فعل دیگری است. یکی از مهم ترین مسائل معاصر در قسمت امر در اصول فقه، مسأله‌ وحدت طلب و اراده است که علمایی چون آخوند خراسانی1 قائل به وحدت از جهت مفهوم، إنشاء و خارج بین طلب و اراده شده‌اند. ولی علامه طباطبایی1 این بحث را در سه ساحت لغوی، اصولی و عقلی مطرح کرده و از تبعات نظریه‌ اعتباریات برای تبیین و حل آن بهره برده‌اند.

یکی از اساسی‌ترین آموزه‌های اسلامی برای فعال‌کردن همه ظرفیت‌های انسان و رساندن او به عالی‌ترین رتبه ممکن، آموزه «معرفت نفس» است؛ همان آموزه‌ای که «دین‌پژوهان» با رهیافت‌ها، رویکردها و روش‌های مختلفی به بررسی آن پرداخته و قرائت‌های گوناگون و بعضاً متضادی از آن ارائه کرده‌اند. از جمله این قرائت‌ها، قرائتِ «علامه طباطبایی» است که با توجه به موقعیت ممتاز ایشان در عرصه دین‌پژوهی می‌توان به اهمیت بررسی آن پی برد. بر همین اساس در تحقیق حاضر پس از گزارش قرائتِ «علامه طباطبایی» از آموزه «معرفت نفس» در قالب یک مجمومه منسجم و نظام‌مند، به ارزیابی آن پرداخته‌ایم. براساس نتائج حاصل از این تحقیق می‌توان قرائتِ «علامه طباطبایی» از این آموزه دینی (یعنی «لزوم شهود هویت بالغیر و عین الربطِ نفس برای رسیدن به خداشناسی حضوری») را با توجه به ویژگی‌هایی چون: ابتناء بحث از آموزه «معرفت نفس» بر «آیات قرآن کریم» و تبیین آن براساسِ «گزاره‌های نقلی»، ارائه یک نگاه تاریخی، تحلیلی، تطبیقی به جریانِ «معرفت نفس»، اثبات امکانِ «معرفة الله» و «معرفة النفس» و رد استحاله آن، اشاره به راهکار عملیِ «تصفیه قلب» و «نفی خواطر» برای رسیدن به «معرفت نفس»، تأکید بر عدم منافاتِ «معرفت نفس» با «رسالت‌های اجتماعی» و تلاش برای رسیدن به یک «مدل عملیاتی، رقابتی» از آموزه «معرفت نفس»، به‌عنوانِ «قرائت معیار» معرفی کرد.

یکی از نکات ضروری در مواجهه با متون کهن بویژه متون دینی، توجه به واژگانی است که در معنای لغوی به کار نرفته‌اند؛ بلکه متکلم متناسب با فرهنگ گفتاری رایج در عصر خود، مفهومی مجازی، اراده کرده است. تشبیه رخدادیست که گاه کاربست آن در متون کهن مانند نهج‌البلاغه موجب پیچیدگی معنا گشته. معادل‌گزینی صحیح برخی از این گزاره‌های تشبیهی بویژه آن دسته که از معنای مستعمل کهن خود فاصله گرفته‌اند، دقتی دوچندان می‌طلبد و ‏عدم توجه به مجاز بودن، برداشت ناصواب از کلام را به همراه دارد. نامه 45 نهج البلاغه که امیر مؤمنان% در آن خود را به «ماده الاغی پشت‌زخم» تشبیه کرده‌اند، از این سنخ گزاره‌ها به شمار می‌رودکه در وهله اول ‏معنای ظاهری آن کژتاب است و در ادبیات معاصر، نامتعارف جلوه می‌کند. موضوعی که چرایی کاربست آن، مسئلة نوشتار حاضر است که به شیوه کتابخانه‌ای و با روش توصیفی‌ استنتاجی، با مراجعه به کاربست در متون اصیل، توجه به فضای صدور، سیاق و بهره‌گیری از شاخصه‌های گفتاری فرهنگ عرب متقدم، به نفی پندار رایج بر انحصار این تعبیر در معنای منفی می‌پردازد. اثبات چند کاربردی بودن این تعبیر و کاربست توأم مثبت و منفی، در سده نخستین، از مهم‌ترین ثمرات این پژوهش به شمار می‌رود.

از زمان یونان باستان تاکنون مساله معرفت یکی از دغدغه‌های محوری در فلسفه محسوب می‌‌شود. در عصر مدرن نیز این دغدغه با تاکید بیشتری مورد توجه قرار‌گرفته‌است. از جمله فیلسوفان مهم در عصر مدرن کانت است که با اراِئه نظام معرفتی خود در کنار عقل‌‌گرایی و تجربه‌گرایی رایج در عصر جدید تلاش نمود تا امکان تحصیل معرفت را نشان بدهد. هدف مقاله حاضر تلاش برای نشان دادن این مساله است که آیا نظام معرفتی کانت در دفاع و بیان امکان تحصیل معرفت چه اندازه موفق بوده است. نویسنده با تکیه بر آراء کانت بویژه اثر مهم او "نقد عقل محض" استدلال خواهد نمود که نظام معرفتی کانت علی رغم نشان دادن امکان دستیابی معرفت به نحوی دچار نوعی انسداد معرفتی و شکاکیت به معنای خاص شده است. به نظر می‌آید انقلاب کوپرنیکی کانت که در آن رابطه ذهن و عین به‌طرز متفاوتی نسبت به گذشتگان بیان می‌شود و نیز مطرح نمودن عالم نومن و فنومن سبب می‌شود تا نظام معرفتی کانت به نوعی به بن بست و شکاکیت معرفتی دچار شود.

قرآن چشمه‌ای همیشه جاری در بستر زمان است که تشنگان حقیقت و هدایت از زلال آن سیراب گشته و هم چنان در گذر زمان، جاری و جاودانه است. یکی از مهم‌ترین رموز جاودانگی قرآن، تطبیق و سرایت‌دادن مفاد آیات بر مصادیق جدید در گذر زمان است. از این عمل، تحت عنوان «قاعده جری» یا «قاعده جری و تطبیق» یاد می‌شود. آیت‌الله معرفت بر این باور است که قاعده جری، غیر از تأویل آیه می‌باشد؛ بنابراین بررسی و نقد این دیدگاه بر اساس روایات، اهمیت و ضرورت می‌یابد. ازاین‌رو، در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی درصدد یافتن پاسخ این سؤال هستیم که آیا نظریه آیت‌الله معرفت مبنی بر نفی تأویلی بودن قاعده جری منطبق با روایات است؟ در این راستا ابتدا دیدگاه ایشان مطرح و سپس با استفاده از روایاتی که در آن‌ها تأویل قرآن به مصادیقی توصیف‌شده که فراتر از سبب و مورد نزول آیات می‌باشند و نیز روایاتی که در آن‌ها قاعده جری به‌کاربرده شده و تصریح‌شده که این عمل، تأویل قرآن است، ادعای ایشان، نقد و اثبات شد که جری و تطبیق، یکی از انواع تأویل قرآن است.

همزمان با آغاز سده سوم هجری، جمعیت یکدست شیعى قم، تعداد نسبتا زیاد عالمان و محدّثان، دور بودن از ستمگرى‏های حاکمان عبّاسى وپدیدارى روحیه دانش‏گسترى، باعث شد که فعالیت حدیثی عالمان این شهر روزبه‌روز پر‌فایده‏تر شود به طورى که حرکت رو به کمال خود را تا پایان سده چهارم، در حدود 200 سال، ادامه دهد و در این بازه زمانى به یکى از اصلى‏ترین حوزه‏هاى حدیثى مکتب تشیّع تبدیل شود. تعداد راویان و محدثان قمى تا زمان شیخ طوسی و نجاشی نزدیک به 400 نفر است که 36 تن از آنها از مشاهیر و شخصیت‏هاى بزرگ هستند. این راویان و عالمان پرشمار امّا تألیفات و نگاشته‏هاى حدیثى بسى فراوان‏تر داشته اند چرا که گاهى یکى از آنها ده‏ها کتاب تألیف کرده است. در کتاب رجال نجاشى 67 عالم و محدّث قمى معرفى شده‏اندکه 537 کتاب را تألیف کرده‏اند. البته تعداد واقعى نگاشته‏هاى آنها بیش از این مقدار است. برخى از آن آثار تا زمان ما باقى مانده است و در جهت نشر معارف اهل بیت(ع) نور افشانى مى‏کند. همچنین تشکیل بیوتات و خاندان های علمی نشانه دیگری بر رونق علم و حدیث در این شهر در آن دوران است.

متعاقب ورود مدرنیته یکی از اصلی‌ترین سوالاتی که طرح می‌شد توانِ سنت در پاسخگویی به این بحرانها بود که در این راستا بحث مواجهۀ سنت و تجدد طرح شد که متفکرین مختلف هر یک به فراخور حال پاسخهایی مطرح کردند. در همین راستا، پرسش اصلی این مقاله آن بوده که سنت و تجددگرایی در اندیشۀ شریعتی چه نسبتی با یکدیگر دارند. فرضیه تحقیق بر آن بوده که شریعتی نیز همچون اکثر روشنفکران جهان اسلامی و ایرانی در درون گفتمان مواجهۀ سنت و تجدد بوده و به دلیل رویارویی با مسائل اجتماعی برآمده از این مواجهه قطعاً در نسبت به این دو اندیشه‌هایی را طرح کرده است. یافته‌های تحقیق نشان داده که شریعتی نه تنها در این مواجهه تأملاتی داشته بلکه رویکردی هنجاری و تجویزی اتخاذ کرده و کوشیده تا سنت را در نسبت با تجدد و با توجه به مقتضیات آن و امکاناتی که در ذخایر دینی و سنتی وجود دارد بازسازی کند و نسخۀ بازسازی‌شده را به مخاطبان خود تجویز نماید. مقاله از این جهت که به ابعاد معرفت‌شناختی مسئله پرداخته و همچنین کوشیده تا نتایج تحقیق را مفهوم‌پردازی کند، نسبت به پیشینه‌پژوهشی موجود وجهی نوآورانه دارد. رویکرد مقاله تفسیری و شیوه جمع‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای و اسنادی بوده است.