جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نیایش و تأثیر آن بر ساحت نفس در دو مذهب شیعه و کاتولیک دارای اهمیت است. در شیعه دعا به عنوان مخّ عبادت و در مذهب کاتولیک به عنوان درگاه عبادت و حامل سرّ عظیم تعبیر شده است. اما هر دو مذهب بر اساس الاهیات حاکم بر خود، برای دعا تأثیراتی بر ساحت معرفت و بینش انسان در نظر گرفته که می‌تواند برای رسیدن به کمال پیروان خویش مؤثر باشد. با توجه به اهمیت نیایش در این دو مذهب و تأثیر آن بر ساحت نفس از یک جهت و لزوم گفت‌وگوی بین‌الادیان از جهت دیگر؛ بررسی تأثیر دعا بر معرفت از نظر شیعه و کاتولیک و وجوه تشابه و تمایز میان آنها را ضرورت بخشید. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده و نتایج به‌دست آمده عبارت‌اند از: در هر دو مذهب، دعا کارکرد تأثیر بر معرفت و بینش نیایشگر را از رهگذر توجه و کمک به شناخت پروردگار، خودشناسی، شناخت منجی و معاد دارد. در مذهب کاتولیک از طریق معرفت‌بخشی روح‌القدس در ضمن دعای مسیح، غلبة جنبة اعطایی معرفت، تأکید بر معرفت تثلیثی، القا و تأیید باور گناه ذاتی انسان و باور به فدیه و نجات توسط عیسی بر ساحت معرفتی انسان تأثیر گذاشته و در دعای شیعه اکتسابی بودن معرفت از طریق محتوا محوریت داشته، تأکید بر شناخت توحیدی، شناخت انسان کامل، تأکید بر بندگی و رستگاری از طریق ایمان، و انجام کارهای نیک بر ساحت معرفتی انسان اثر گذاشته و زمینة تحقق کمال انسان را فراهم می‌آورد.

ازدواج، سنگ بنای اولیۀ تشکیل‌ خانواده و وسیله‌ای برای حفظ دین انسان و تکامل اوست. در آیۀ 21 سورۀ روم، خلقت هر یک از همسران از نشانه‌های الهی و خاستگاه آرامش و دل­بستگی میان آنان معرّفی شده است. امّا هر یک از دو عنصر آرامش و دل‌‍بستگی آسیب‌­پذیر بوده و برای استمرار و پایداری آن­ها به الزامات روان­شناختی خاصّی نیاز است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر، تبیین بایسته‌های آرامش و دل­بستگی پایدار میان همسران از دیدگاه قرآن و آموزه‌های روان­شناسی با بهره‌گیری از قراین موجود در آیۀ 21 سورۀ روم است. پژوهش به شیوۀ گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای و روش پردازش توصیفی ­_ ‌تحلیلی صورت گرفته ‌است. براساس یافته‌های پژوهش، توجّه به بُعد قلبی آرامش و اصالت دادن به زن در تأمین آن، از جمله بایسته‌های روان­شناختی پایداری آرامش میان همسران است. همچنین توجّه به خاستگاه و منشأ الهی عشق میان زوجین، تمرکز بر جنبه‌های اخلاقی­­ _ انگیزشی دل­‌بستگی و نیز تعمیم عشق به همۀ شئون خانواده از بایسته‌های روان­شناختی تداوم دل‌بستگی میان همسران دانسته شده است.

روایت «الشؤمُ فی المرأةِ و الفَرَسِ و الدّارِ» روایت مشهوری است که تداعی‌کنندۀ انگارۀ شومی زنان است. این روایت در منابع اهل‌سنت به پیامبر(ص) نسبت داده شده و در منابع روایی شیعه گاه از امام صادق(ع) و گاهی از پیامبر(ص) نقل شده است. نتیجۀ تحلیل انگارۀ «شؤم المرأة» و روایات تداعی‌کنندۀ آن با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای به این قرار است که بخشی از این روایات، که «روایات مبنا» در ترویج این انگاره محسوب می‌شوند، در بوم مدینه شکل گرفته و برخی محدثان سرشناس مدینه عامل اصلی ترویج آن بوده‌اند. تفرّد مطلق در سه طبقۀ نخست راویان و تعارض محتوایی این روایات با نگرش کریمانۀ قرآن و پیامبر(ص) به زنان شاهدی بر ساختگی‌بودن آن‌هاست. تعدادی روایات پراکنده نیز وجود دارد که ناظر به «روایات مبنا» شکل گرفته و در حکم واکنش به این انگاره است. این واکنش‌ها را می‌توان در چهار دسته تقسیم کرد: واکنش‌های مشروط، واکنش‌های توضیحی و تعلیلی، واکنش‌های تقابلی-اصلاحی و واکنش‌های تقابلی-انکاری. تحلیل تاریخی و زبان‌شناختی این روایات نشان‌دهندۀ تأخر آن‌ها از روایات دستۀ نخست است.

هدف پژوهش حاضر تبیین نقش مبانی زیست­‌محیطی اسلام در عملکرد اخلاقی افراد نسبت به محیط‌زیست است. پژوهش به روش توصیفی­ _ ­تحلیلی سامان یافته و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای، مبانی معرفتی اخلاق زیست­‌محیطی اسلامی تبیین و تحلیل شده است. یافته­‌های پژوهش نشان­‌دهندۀ آن است که مبانی معرفتی‌ای، چون اعتقاد به برخورداری هستی از شعور تکوینی، باور به مسئولیت در مواجهه با محیط‌زیست و اعتقاد به تأثیر وضعی نوع رفتار با محیط در حیات دنیوی و اخروی، بر عملکرد اخلاقی ما تأثیرگذار است. این مبانی باعث ایجاد دیدگاهی شایسته نسبت به محیط‌زیست شده و نگاه ارزشی آنان را به عالم خلقت توسعه می­بخشد (تأثیرشناختی). با توسعۀ این نگاه، جنبه­‌های گرایشی افراد در مسئولیت­‌پذیری اخلاقی در قبال محیط‌زیست فعّال شده و به ایجاد گرایش و میل و سرانجام، صدور رفتار اخلاقی مناسب نسبت به محیط می‌انجامد. مراقبت، عدم تخریب محیط‌زیست و رعایت حقوق حیوانات از جمله نتایج این رویکرد است.

بر اساس دیدگاه مشهور که برگرفته از آیات قرآن و احادیث اسلامی است، وحی نبوی، ارتباط ویژه‎ای است که خداوند با پیامبرانی که برای هدایت بشر برگزیده است برقرار کرده و از این طریق، پیام‏های هدایت‎گرانه خود برای بشر را بدون واسطه یا به واسطه فرشته وحی، منتقل کرده است. پیام‎های الهی، گاهی در قالب الفاظی خاص به پیامبران وحی شده که وحی به حضرت موسی% و وحی قرآن کریم به پیامبر اکرم$ این‎گونه بوده است، و گاهی در قالب الفاظ نبوده است. در نوشتاری به نام «مسیر پیامبری»، بر اساس این پیش‏فرض که نبوت خاستگاه بشری داشته است نه خاستگاه الهی، دیدگاه مشهور درباره وحی رد شده و وحی الهی از مقوله کشف عرفانی غیر لفظی قلمداد گردیده است. نویسنده، استناد به آیات قرآن برای اثبات دیدگاه مشهور را نادرست دانسته و برای حل ناسازگاری آنها با دیدگاه خود، آنها را تأویل نموده است. در این نوشتار، نخست درستی استدلال به آیات در مورد چیستی وحی اثبات گردیده، و سپس، با بهره‏گیری از آیات و روایات و تفکر عقلی، صحت دیدگاه مشهور اثبات، و نظریه نویسنده بررسی و نقد شده است.

موضوع امامت از مهمترین مباحث میان مذهبی است که در طول تاریخ سبب کشمکشهای فراوانی میان مسلمانان بوده است. معتزله یکی از مذاهبی است که هرچند از بین رفتهاند اما دیدگاههایشان همچنان مورد توجه اسلامشناسان و متکلمان قرار دارد. این پژوهش به تبیین مباحث امامت از دیدگاه معتزلیان با محوریت چهار کتاب المغنی، الفائق، الکشاف و شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید پرداخته است. معتزله همانند سایر مکاتب اهلسنت، حیطه اختیارات امام را منحصر در اداره امور جامعه و اجرای حدود الهی میدانند. آنها شرایطی مانند اجتهاد، عدالت، علم به اموری که مامور به اقامه آن هستند را لازم میدانند اما شرایطی مانند عصمت، افضلیت، و علم به همه احکام و حقایق دینی را لازم نمیدانند. از نظر معتزله، تعیین امام بر عهده مردم است و همه موظف به تبعیت از امامی هستند که با بیعت انتخاب شده است. معتزلیان مانند دیگر هممسلکان خود، مبنای داوری در باره مباحث امامت را وقایع تاریخی پس از رسول خدا(ص) قرار داده اند.

هیجان یک حالت روان‌شناختی پیچیده و شامل مولفه‌های تجربه ذهنی، پاسخ فیزیولوژیکی و واکنش رفتاری یا بیانی است. تنظیم هیجانات، به عنوان، فرایند‌ها یا فعالیت‌هایی تعریف شده است که افراد می‌توانند آن‌ها را ردیابی، ارزیابی کنند و بر ماهیت، سیر و ابراز هیجانات ­تأثیر بگذارند، این توانایی، کارکردی انطباقی دارد. هدف مطالعه حاضر، شناسایی انواع هیجان‌ها و راهبردهای تنظیم هیجان از دیدگاه قرآن بود که برای این منظور، از روش تحلیل‌محتوا و سبک‌شناسی‌کامپیوتری استفاده شد. یافته‌ها نشان داد، قرآن در آیات مختلفی به هیجان‌هایی مانند شادی، ترس، خشم، اندوه و ناامیدی پرداخته است و راهبردهایی مانند بخشش، ذکر خدا، توکل، صبر، پذیرش، تعدیل انتظارات و خواسته‌ها و تسلیم، برای تنظیم هیجانات در قرآن کریم توصیه شده است. براین اساس می‌توان نتیجه‌گیری کرد که متخصصان سلامت روان می‌توانند با استفاده از آموزه­ها و راهبردهای قرآنی تنظیم هیجان، مکانیسم‌های مقابله­ای و مراقبت مناسب را برای مدیریت هیجان‌ها به مراجعان خود ارائه دهند.

رویدادها به مثابه گفتمان، نظام اندیشه­ای و دستگاهزبانی را تولید می­کنند که مفاهیم در درون آن سامانه زبانی معنادار می­شوند. براین اساس نظام زبانی بازنمونی ازپیوند عناصرزبانی بامؤلفه­های غیرزبانی وانعکاس­دهنده بافتار است. مفاهیم آزادی و عدالت اجتماعی درگستره زیست اجتماعی درتوالی زمانی ازاهمیت ویژه­ای برخوردار بوده ونوع روایت یا برداشت­ ازآنها نیز همبسته به قرارداشتن درنظام گفتمانی خاص است که درآن سامانه تکون یافتند. البته هرنظام گفتمانی دردستگاه زبانی ویژه دارای دال مرکزی است و مقوله­­­بندی­ها نیز برپایه آن صورت می­گیرد. پژوهش حاضر باشیوه توصیفی وتحلیل گفتمان انتقادی به عنوان نظریه­ میان­رشته­ای در زبان­شناسی به دنبال صورت‌بندی‌ برداشت­ها ازاین مفاهیم و چگونگی ارتباط میان آنها درگفتمان نهج البلاغه و لیبرالیسم است. ناهمسانی مواجهه بااین مفاهیم به دلیل دال مرکزی، روایتگرها و موقعیت ها درگفتمان­ها از یافته­های این پژوهش است. براین اساس گفتمان­ لیبرالیسم به مثابه متن ازجهت تقدمی، رأی به اولویت آزادی داده اما نهج­البلاغه همکنشی، باهم آیی این مفاهیم درعرصه اجتماعی را روا دانسته است.

نسبت فقه و اخلاق یکی از مسائل مهمّ و اثرگذار در هندسه و روابط دانش‌های اسلامی است. دیدگاه‌های مختلفی دربارۀ نسبت یادشده مطرح شده است؛ چنان­که این دیدگاه‌ها را به سه طیف اتّحاد، تنافر و تعامل می‌توان تقسیم کرد. در پژوهش حاضر به سود دیدگاه اتّحاد فقه و اخلاق، یکی از تمایزهای مطرح‌­شده میان فقه و اخلاق، مبتنی بر آموزه‌های قرآن و حدیث، بررسی و نقد شده است. این تمایز که با عنوان «تمایز موضوعی» شناخته می­‌شود، عبارت است از اینکه موضوعِ فقهْ رفتارهای انسان و موضوعِ اخلاقْ ملکات است. روش تحقیق به صورت جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل دلالی گزاره‌های نقلی بوده و دستاورد پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که سه استدلال مبتنی بر نقل را می‌توان بر عدم وجود تفکیک میان رفتارها و ملکات اقامه کرد؛ تفکیکی که عامل تشکیل دو دانش مجزّا برای ملکات و رفتارها شود. استدلال‌های یادشده عبارت­اند از: وحدت سیاق در برخورد با ملکات و رفتارها، اندماج مباحث مربوط به رفتار و ملکه و اهمیت بیشتر درون انسان نسبت به رفتار.

پدیدۀ «علم­‌زدگی» یکی از پیامدهای مکتب اومانیسم است و بر علم به­‌عنوان تنها مبنای شناخت هستی تکیه دارد. این مبنای فکری در شناخت برخی موضوعات، به­‌ویژه مباحث فرامادّی­‌ای مانند الهیّات، ناکارآمد بوده و سبب کج­فهمی­‌هایی شده است. مؤلّف کتاب نقد قرآن نیز براساس دیدگاه یادشده، در برخی آیات قرآن شبهاتی ایجاد کرده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی­­_ ­تحلیلی پس از بررسی پدیدۀ علم‌­زدگی و خاستگاه آن، ناظر به برخی شبهات ادّعایی کتاب نقد قرآن، به­‌تناسب سه پاسخ ارائه کرده ­است: 1. تعارض برخی گزاره‌­های قرآنی با یافته‌­های علوم تجربی ظاهری است. 2. یافته‌­های علوم طبیعی دربارۀ برخی گزاره‌­های قرآنی هنوز به نتیجه نرسیده ­است. 3. برخی گزاره‌های قرآنی از نوع درون­‌دینی بوده و در علوم تجربی دلیلی بر ردّ آن­ها وجود ندارد.