جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حجاب در معنای کلی و عام خود در همه ادیان ابراهیمی حائز اهمیت است. مسأله حجاب به طور خاصبه معنای پوشش ظاهری بانوان از مباحث مشترک مطرح شده در ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام است و شواهد متعددی در کتب مقدس اعم از عهد عتیق یا تنخ (شامل تورات، کتاب انبیاء و مکتوبات مقدس)، تلمود، عهد جدید، قرآن کریم و راه و روش پیروان اولیه برای آن وجود دارد. تنها تفاوتی که مسأله حجاب در همه ادیان ابراهیمی دارد حدود حجاب و گاهی فلسفه آن است. پژوهش حاضر ضمن بررسی اجمالی پیشینه تاریخی حجاب در ادیان یهودیت و اسلام در صدد بررسی تطبیقی آن به عنوان یک مسأله در دوران حاضر و همچنین مواجهه مسلمانان و یهودیان با جهان جدید و مدرنیته و چگونگی برخورد آن‌ها با مسأله حجاب می‌باشد که از آن به گفتمان حجاب تعبیر می‌‌شود. دین یهودیت از قدیمی‌ترین ادیان صاحب شریعت محسوب می‌شود و در تعالیم آن از موضوع حجاب یاد شده است. در تورات و نیز در کتب انبیاء عباراتی وجود دارد که رواج استفاده از حجاب سر و اندام و حتی صورت با روبند یا برقع را نشان می‌دهد. زنان طی سالیان طولانی در یهودیت از جایگاه خوبی برخوردار نبودند و اختیاری در زمینه تصمیم‌گیری درمورد بسیاری از مسائل از جمله پوشش خود را نداشتند و طبق نظر ویل دورانت، یهودیان وجود آنان را فقط به دلیل تأمین منبع تولید سربازان جنگ‌جو تحمل می‌کردند.(دورانت،1374،ص149) عصر روشنگری در تاریخ فلسفه غرب و همچنین یهودیت در میانه سده هفدهم آغاز شد و انقلاب‌های عظیمی در دانش و فلسفه به وجود آورد. اهداف روشنفکران در این دوره آزادی، پیشرفت و مدارا بود. در این میان زنان نیز برای رسیدن به حقوق خود و ارتقای جایگاهشان در جامعه تلاش‌هایی کردند. رعایت حجاب در اسلام نیز مورد تأکید قرار دارد و حجاب زن در برابر مردان بیگانه جزء ضروریات و واجبات دین است. آیات حجاب که در طول ده سال حکومت اسلامی پیامبر در مدینه نازل شد، در ابتدا خطاب به زنان پیامبر بود و سپس شامل همه مسلمانان گشت.حدود حجاب در اسلام در روایاتی برشمرده شده است و بنابر تعالیم قرآن، کلیه فرق اسلامی به ضروری بودن حجاب و در مورد حدود آن (پوشش همه بدن به جز دست‌ها تا مچ و صورت) هم‌نظراند. در دین اسلام فلسفه و چرایی آن با صراحت بیشتری مورد توجه قرار گرفته و مواردی مانند حفظ شخصیت زن از طمع بیماردلان به عنوان منشأ این حکم ذکر شده است. زنان تا صدها سال پیش از انقلاب مشروطه در وضعیت زیردستانه قرار داشتند؛ حالتی که نه می‌توانستند آن را تغییر دهند و نه امیدی داشتند که بتوانند حقوق خود را دریافت کنند. آن‌ها حتی اجازه نداشتند کنار همسر خود در ملأ عام قدم بزنند چه رسد به اینکه همسرشان را خود انتخاب کنند یا برای رسیدن به انتخاب‌های دیگر تصمیم بگیرند. در زمان انقلاب مشروطه و مواجهه با جهان جدید بود که زمینه بروز تغییرات گسترده در ایران رقم خورد و این انقلاب را می‌توان «آغاز» یک رنسانس تاریخی برای زنان ایرانی دانست. این پژوهش بعد از نگارش کلی پیشینه حجاب در یهودیت و اسلام، در پی بررسی عصر جدید و عوامل اجتماعی مرتبط با گفتمان حجاب در این زمان خواهد بود. عصر جدید به‌معنای برخورد با مدرنیته و تجدد که در اروپا حدوداً از نیمه قرن هفدهم و قرن هجدهم و همچنین در اسلام و ایران از حدود سال‌ 1280‌ و نزدیک به انقلاب مشروطه آغاز می‌شود. یهودیان که از جهان قرون وسطایی گتو به زندگی روشنفکرانه قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم وارد گشتند با این تحولات روبه‌رو شدند. همچنین ما در این پژوهش قصد داریم به بازنگری برخی آثار موزس مندلسون(1729-1786) و نحمان کروحمال(1785-1840) بپردازیم. دو الهی‌دان بزرگ عصر جدید که سنت‌گرایان، آن‌ها را بانی اصلی نهضت اصلاح‌گرایی می‌دانستند و دیگران را از خواندن آثارشان منع می‌کردند. مندلسون در سرآغاز این دوره انتقالی فرهنگی قرار داشت و زندگی و آثار وی برجهت‌گیری آن تأثیر بسیاری نهاد. او یک یهودی راست‌کیش بود که به جزئیات آداب آن جماعت اهمیت می‌داد. به طور مثال در ایام عزای عمومی در تقویم یهودی، موی سر و صورت خود را اصلاح نمی‌کرد و همسرش مانند زنان یهودی پس از ازدواج موی سر خود را می‌پوشاند؛ با این حال ایشان تغییر در آداب و شعائر یهودیت را برای بروز جنبش اصلاح‌گرایی لازم می‌دانست. در قرن نوزدهم طی جریاناتی در جامعه یهود اشورین، (Schwerin؛ شمال آلمان، شرق هامبورگ، کنار دریاچه اشورینر) دو تلقی مختلف از هلاخا به وجود آمد که مندلسون و حاخام‌های منتقد نماد آن بودند و آن یکی از اصلی‌ترین علل تقسیم جامعه یهود اروپا به دو گروه متفاوت بود. عده‌ای از یهودیان مانند اصلاح‌گرایان درپی تغییر سنت‌های گذشته و هماهنگ‌سازی با عصر جدید بودند و بیشتر رهبران راست‌کیشی موضع محافظه‌کارانه داشتند و از تقدس سنت دفاع می‌کردند. واضح است در چنین شرایطی مسائل و احکام مختلف از جمله حجاب مورد بازبینی قرار گیرد و موافقان و مخالفان خود را داشته باشد. کروحمال نیز به فلسفه تاریخ توجه داشت و اهمیت او در سودمندی اندیشه‌هایش و بُعد تاریخی‌ای بود که بخش زیادی از حیات فکری یهودیت قرن نوزدهم را تحت نفوذ خود گرفت. برخی از کسانی‌که از اندیشه‌های او تبعیت می‌کردند، سنت‌گرایانی بودند که بین تحقیقات سکولار و دیدگاه‌های تاریخی با مسائل تلمودی و قرون وسطایی ارتباط ایجاد می‌کردند. در سال‌های بعد نیز دیگرانی آمدند که مدافع اصلاحاتی معتدل، مطابق و هماهنگ با تحقیقاتی که در تاریخ و تحولات اندیشه و رفتار یهودیان داشتند، بودند.بعد از اروپا و تحولات آن در خصوص گفتمان حجاب، این مسأله در چهارچوب بحث دفاع از حقوق زن در کشورهای اسلامی نیز مطرح شد. سابقه این مباحث در کشور ما، به صورت محدود به سه چهار دهه پیش از مشروطه و بیشتر به پس از انقلاب مشروطه، به ویژه دوره سلطنت رضاخان پهلوی(1320-1305) برمی‌گردد. حجاب یک عمل اجتماعی، شرعی و عرفی است و ضروری است تا هر مبحث از هم تفکیک و بررسی شود.

تفسیر ساختاری به‌عنوان یکی از گونه‌های روش تفسیر جامع اجتهادی که در آن بر ارتباط شبکه‌وار اجزای سوره اعم از آیات، مفاهیم و موضوعات تأکید می‌شود، در دهه‌های اخیر موردتوجه ویژه مفسران و قرآن‌پژوهان قرارگرفته است. علاوه بر تحولات یک صد سال اخیر در جریان روشنفکری دینی با شعار بازگشت به قرآن و کفایت آن در هدایت، اقبال نسبت بدان را می‌توان از یک سو تقابل با سنت تفسیرنگاری پیشین دانست که آیات غالباً در آن منفک از هم تحلیل می‌شدند و از سوی دیگر آن را پاسخی به شبهات مستشرقان دال بر تحریف و گسیختگی آیات در سور دانست. ازاین‌رو روش مذکور نیازمند واکاوی دقیق علمی از حیث مبانی، روش‌ها و دستاوردها است. از دیگر الزامات علمی پیش روی تئوری مذکور جهت اثبات صحت آن، تطبیق بر مصادیق عینی یعنی سوره‌های قرآن بالأخص سور بزرگ است که ارتباط یابی میان تمامی آیات و عناصر آن با سختی بیشتری همراه بوده و گاه فرد را به تکلف دچار می‌کند. به همین جهت پژوهش پیش‌رو از یک سو به مباحث مبنایی و روشی در تفسیر ساختاری پرداخته و از سوی دیگر مبنا و روش‌های پیشنهادی را بر سوره نساء تطبیق داده تا به تناسب خطی آیات و شبکه حجمی مفاهیم دست یابد و بر اساس شبکه موضوعات آن بتواند دستاوردهایی را در حوزه‌های مختلف تفسیری، لغوی، فقهی، علوم قرآنی، تاریخی، روایی و نیز ترجمه ارائه کند. روش انجام این پژوهش تحلیلی توصیفی برمبنای گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای است که طبیعتاً از ابزار ساختار سوره به‌عنوان معیار اصلی در تحلیل‌های قرآنی و روایی بهره گرفته‌شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مواردی چون «اصالت و هویت سوره»، «تناسب آیات در سور»، «انسجام ساختار در سور» و نیز اعتقاد به «لایه‌بندی فهم در شناسایی ساختار» و جواز «نقش‌آفرینی اطلاعات فرانص همچون روایات و تاریخ در تحلیل ساختار سوره» را می‌توان در زمره مبانی خاص تفسیر ساختاری به‌حسب آورد. همچنین سه روش اصلی تحت عناوین خوانش کل‌گرای سوره، سیاق بندی و محورهای موضوعی قابل ارائه هستند. در تکمیل یافته‌های حاصل از سه روش مذکور از قرائن ویژه درون سور، سایر سور قرآن و همچنین داده‌های برون‌متنی جهت تحلیل دقیق‌تر ساختار بهره گرفته می‌شود. کاربست موارد فوق در سوره نساء رأی را به وجود انسجام در این سوره می‌دهد؛ به‌نحوی‌که می‌توان تناسب آیات و شبکه بودن مفاهیم را در آن به اثبات رساند و سازه منسجم سوره را مبنایی برای حصول دستاوردهای مختلف قرار داد.

مفهوم «خدا» از جمله مفاهیمی است که در عصر حاضر از دیدگاه‌های متفاوتی بدان پرداخته شده است. کارل گوستاو یونگ نیز در آثار متعدد خود با زمینه روان‌شناسی از این مفهوم در بیان آرای خود با احتیاط و گاه متناقض استفاده کرده است. از نظر او خدا در جان آدمی است و تصویر خدا مجموعه پیچیده‌ای از اندیشه‌هایی است که سرشت کهن الگویی دارند و میزان معینی از انرژی به کار رفته در فرافکنی را باز می‌نمایانند. در این میان پرسش از مفهوم خدا از پرسش‌های انسان مدرن محسوب می‌شود و مانند بسیاری از بحث‌های نوپدید دیگر حاصل گذار انسان از سنت به مدرنیته است. تبیین یونگ با استفاده از مفهوم ناخودآگاه در روانکاوی و تبیین استاد مطهری با استفاده از مفهوم فطرت در فضای اندیشه اسلامی است. هدف این پژوهش بررسی و نقد چارچوب کلی نظریه یونگ بر مبنای نظریه شهید مطهری است، که به روش توصیفی تحلیلی و نقد بیرونی ایــن هـدف دنبال شده است. برخلاف نظریه یونگ، مطهری با بهره گیری از میراث قرآنی، فلسفی عرفانی و علوم و فلسفه‌های جدید، تقریر جامع‌تری از نظریه فطرت ارائه می‌دهد. با بررسی آرا و نظریات شهید مطهری می‌توان گفت که نقدهایی جدی بر نظریه کهن‌الگوی یونگ وارد می‌شود که در این تحقیق به آن پرداخته شده است.

شرح و بیان مسئله پژوهشی: در نظام هستی شناختی اسلام انسان و فرشتگان به عنوان دو موجود متمایز با ویژگی ها، وظایف و جایگاه های خاص خود همواره مورد توجه متکلمان، فیلسوفان و مفسران قرآن بوده اند. انسان به عنوان خلیفه الله روی زمین از موهبت عقل اراده و توانایی یادگیری برخوردار است، در حالی که فرشتگان به عنوان موجوداتی مطیع و فاقد اراده ،وظایفی خاص در نظام خلقت بر عهده دارند. یکی از جنبه های مهم در مطالعه این دو موجود ،بررسی ظرفیت تعلم و دانش اندوزی آن هاست. این موضوع نه تنها از منظر فلسفی و کلامی حائز اهمیت است ،بلکه در قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام نیز به طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است. قرآن کریم در آیات متعددی به موضوع دانش و تعلم اشاره کرده است برای مثال در سوره بقره، آیات 30 تا 33 به داستان خلقت آدم علیه السلام و تعلیم اسما به او اشاره می شود که نشان دهنده ظرفیت بالای انسان در یادگیری و دانش اندوزی است. از یک سو انسان به عنوان موجودی دارای عقل و اراده توانایی یادگیری تفکر و پیشرفت در زمینه های مختلف را دارد این ویژگی ها او را قادر می سازد تا به عنوان خلیفه الله مسئولیت های مهمی را در زمین بر عهده بگیرد. از سوی دیگر فرشتگان دانش محدود و خاصی دارند که از سوی خداوند به آن ها اعطا شده است این تفاوت ها نه تنها در جایگاه این دو موجود در نظام خلقت تاثیرگذار است بلکه نشان دهنده رویکرد متفاوت قرآن و روایات به مسئله دانش و تعلم است . روش شناسی :این پژوهش با استفاده از روش تفسیر موضوعی قرآن و تحلیل فلسفه اخلاق اسلامی به بررسی آیات و روایات مرتبط موضوع تعلم انسان و فرشتگان می پردازد. داده های تحقیق از طریق مطالعه کتابخانه ای و تحلیل محتوای آیات قرآن و روایات معتبر جمع آوری شده اند. پیشینه و تاریخچه موضوع تحقیق : در خصوص عنوان ظرفیت تعلم در انسان و فرشتگان مقاله ،پایان نامه یا کتابی به طور جامع در منابع الکترونیکی و کتابخانه ای یافت نشد. اهمیت و ارزش تحقیق : این پژوهش از منظر تئوری انسان شناسی دینی و فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به دو پرسش بنیادین پاسخ می دهد . اول :تمایز هستی شناختی انسان و فرشتگان درقرآن کریم با طرح مفهوم تعلیم اسما درسوره بقره آیه سی و یک ،انسان را موجودی با ظرفیت کشف اسرار هستی و تسخیر طبیعت معرفی می کند .در حالی که فرشتگان به دانش تکوینی و اطاعت محض مجهزند این تمایز نیازمند بازخوانی فلسفی مفاهیمی مانند( اراده ،اختیار و مسئولیت پذیری)در نظام معرفتی اسلام است. دوم :نوآوری و پژوهش : پر کردن خلا مطالعاتی تطبیقی. مطالعات پیشین اغلب بررسی انسان با فرشتگان به صورت مجزا و نسبتا محدود پرداخته اند اما این تحقیق با رویکرد تطبیقی ساختارمند، تفاوت ها و شباهت های این دو موجود در حیطه های منشا دانش ،محدودیت های ادراکی و نقش انهادر نظام خلقت را تحلیل می کند. سه :اهمیت کاربردی ترویج فرهنگ علم محوری با استخراج مبانی دینی. تاکید بر تعقل (افلاتعقلون در بقره آیه چهل و چهار) می تواند الگویی برای نهادهای آموزشی اسلامی طراحی کند که بر تربیت انسان های پرسشگر و خلاق مناسب باشد و در برابر مادی گرایانی که انسان را موجودی صرفا مادی می دانند این تحقیق با استناد به قرآن انسان را موجودی چند بعدی ترکیبی( از عقل، روح و جسم) معرفی می کند که با داشتن ظرفیت علمی بالا ،قادر به تعالی تا مرزهای اسما الله است . اهداف تحقیق: تحلیل ویژگی های فرشتگان: شناخت ظرفیت های یادگیری فرشتگان به ما کمک می کند تا نقش آن ها در زندگی را بهتر درک کنیم . تحلیل آیات و روایات: بررسی آیات و روایات مرتبط می تواند به ما در درک تفسیرهای مختلف کمک کند و ما را به غنای علمی و دینی برساند. فرضیه ها :سوال اصلی تعلم انسان و فرشتگان از منظر آیات و روایات از چه ظرفیت و ویژگی هایی برخوردار است؟ سؤال فرعی 1:ظرفیت تعلم انسان و فرشتگان از منظر آیات و روایات چه شباهت هایی دارند؟ 2:ظرفیت تعلم انسان و فرشتگان از منظر آیات و روایات چه تفاوت هایی دارند؟ روش تحقیق :به شیوه کتابخانه ای کاربرد نتایج تحقیق :در انتشارات علمی

واژه ملک و مشتقات آن نزدیک به نود مرتبه در آیات قرآن کریم آمده است.« اصل مَلَک ، مألَک به تقدیم همزه از ألوک به معنای رسالت است ، سپس لام در آن مقدم است و مَلّاک خوانده می شود و سپس همزه به دلیل کثرت استعمال حذف و به مَلَک تغییر پیدا می کند و هنگام جمع ، همزه آن بر گردانده شده و گفته می شود ملائکه.» (قرشی ، 1354، قاموس قرآن ، ج6 ، ص275). علامه طباطبائی (1281-1360 ه ش) در ذیل آیه 1 سوره فاطر بحث فرشتگان را این چنین مطرح می کند« جاعل الملائکه رسلا اولی اجنحه مثنی و ثلاث و رباع » ، کلمه " ملائکه " جمع ملک ـ به فتحه لام ـ است ، که موجوداتی هستند مخلوق خدا ، و واسطه هایی بین او و بین عالم مشهود ، که آنان را موکل بر امور عالم تکوین و تشریع کرده است ، و بندگان محترمی هستند که هرگز خدا را در هر صورتی که به ایشان فرمان بدهد نافرمانی نمی کنند ، و به هر چه مأمور شوند انجام می دهند. بنابرآین ، جمله « جاعل الملائکه رسلا » اشعار بلکه دلالت دارد بر اینکه تمام ملائکه ، چون کلمه ملائکه جمع است و در آیه با الف و لام آمده افاده عموم می کند ـ رسولان و واسطه هایی بین خدا و بین خلق هستند ، تا اوامر تکوینی و تشریعی او را انجام دهند ، و دیگر وجهی ندارد که ما کلمه «رسل » را که در آیه است ، اختصاص دهیم به آن ملائکه ای که بر انبیاء نازل می شدند ، با اینکه قرآن کلمه «رسل » را بر ملائکه ای که واسطه وحی نبودند نیز اطلاق کرده ،از آن جمله در آیه 61 سوره انعام فرموده «حتی اذا جاء احدکم الموت توفته رسلنا » و نیز در آیه21 سوره یونس فرموده:« انّ رسلنا یکتبون ما تمکرون » ونیز درآیه 31 سوره عنکبوت فرموده: « ولمّا جاءت رسلنا ابراهیم بالبشری قالوا انّا مهلکوا اهل هذه القریه » و کلمه « أجنحه » جمع « جناح » است که در پرندگان به منزله دست انسان است ، وپرندگان به وسیله آن پرواز می کنند ، و به فضا می روند و بر می گردند ، واز جایی به جای دیگر نقل مکان می کنند. وجود فرشتگان نیز مجهز به چیزی است که می توانند با آن کاری را بکنند که پرندگان آن کار را با بال خود انجام می دهند ، یعنی ملائکه هم مجهز به چیزی هستند که با آن از آسمان به زمین و از زمین به آسمان می روند ، و از جایی به جای دیگر که مأمور باشند می روند ، قرآن نام آن چیز را « جناح » (بال) گذاشته ، و این نامگذاری مستلزم آن نیست که بگوییم ملائکه دو بال نظیر پرندگان دارند ، که پوشیده از پَر است ، چون صرف اطلاق لفظ مستلزم آن جناح ، نیست ، همچنان که الفاظ دیگری نظیر جناح نیز مستلزم معانی معهود نمی باشد ؛ مثلاً ، وقتی کلمه عرش و کرسی و لوح و قلم و امثال آن را در باره خدای تعالی اطلاق می کنیم ، نمی گوییم عرش آنها و کرسی و لوح و قلمش نظیر کرسی و لوح و قلم ماست ، بله این مقدار را از لفظ جناح می فهمیم که : نتیجه ای را که پرندگان از بالهای خود می گیرند ، ملائکه هم آن نتیجه را می گیرند ، و امّا اینکه چطور ان نتیجه را می گیرند از لفظ جناح نمی توان به دست آورد. جمله « اولی اجنحه مثنی و ثلاث و رباع » صفت ملائکه است ، و کلمه «مثنی » و « ثلاث » و کلمه « رباع » هر سه الفاظی هستند که بر تکرار عدد دلالت دارند ، یعنی کلمه «مثنی »به معنای دو تا دو تا است ، و کلمه « ثلاث » به معنای سه تا سه تا ، و کلمه « رباع » به معنای چهار تا چهار تا است. گویا خداوند بعضی از فرشتگان را ، دو بال داده و بعضی را سه بال ، و بعضی را چهار بال . و جمله « یزید فی الخلق ما یشاء » ـ بر حسب سیاق ، خالی از اشاره به این نکته نیست ، که بعضی از ملائکه بیش از چهار بال هم دارند . « انّ الله علی کلّ شیء قدیر » ـ این جمله تمامی مطالب قبلی را تعلیل می کند ، ممکن هم هست تنها تعلیل جمله اخیر باشد ، ولی ـ احتمال اول روشن تر به نظر می رسد (طباطبائی ، 1363 ، تفسر المیزان ، ج 17 ص 5 ـ10). در کتاب بحار الانوار از کتاب اختصاص نقل کرده است که وی به سند خود از معلی بن محمد ، و او با اسقاط نام راویان از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرمود : « خدای عزّوجلّ ملائکه را از نور آفرید » (مجلسی ، بحار الانوار ، ج 59 ، ص191 ، حدیث 48). و نیز در تفسیر قمی آمده که امام صادق (علیه السلام ) فرمود : ملائکه آب و طعام نمی خورند ، و برای او فرشتگانی دیگر است که تا روز قیامت یکسره در سجده اند ( قمی ، تفسیر قمی ، ج 2 ، ص 206 ) و نیز در تفسیر نور الثقلین آمده که امام صادق (علیه السلام ) به نقل از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم ) فرموده :هیچ موجودی از مخلوقات خدا نیست که عددش بیشتر از ملائکه باشد (عروسی حویزی ، تفسیر نورالثقلین ، ج 4 ، ص 34 ،حدیث 20 ). و نیز در تفسیر قمی آمده که امیر المؤمنین ( علیه السلام ) در باره خلقت ملائکه فرموده : خدایا ملائکه را بیافریدی و در آسمانت جای دادی ، ملائکه ای که نه در آنان سستی هست و نه غفلت ، و نه در ایشان معصیتی مفهوم دارد. آری آنها داناترین خلق تو به تو هستند وترسنده ترین خلق تو از تواند ، و مقرب ترین خلق تو به تواند و عامل ترین خلق تو به فرمان تواند ، نه خواب بر دیدگان ایشان مسلط می شود ، و نه سهو عقول ، و نه خستگی بدن ها ، ایشان نه در پشت پدران جای می گیرند ، و نه در رحم مادران ؛ و نه خلقتشان از ماء مهین است ، بلکه تو ای خدا ایشان را به نوعی دیگر ایجاد کرده ای ، و در آسمانهایت منزل دادی ، و با جای دادنت در جوار خود اکرامشان کرده ای ، و بر وحی خود امین ساختی ، و آفات را از ایشان دور کردی ، و از بلاها محافظتشان فرمودی ، و از گناهان پاکشان ساختی ، اگر قوت تو نبود خود قوی نمی شدند ، و اگر تثبیت تو نبود خودشان ثابت قدم نمی گشتند و اگر رحمت تو نبود اطاعت تو نمی کردند ، و اگر تو نبودی آنها هم نبودند . لیکن اگر آنها که این همه نزد تو مقام دارند ، و تو را اطاعت می کنند و نزدت دارای منزلتند ، و غفلتشان از امر تو اندک است ، آنچه را که از تو بر ایشان پوشیده مانده ، مشاهده می کردند ، و آن عظمت را که تا کنون از تو پی نبرده ان

سبک واژه ای عربی به معنای گداختن و قالب‌گیری زر وسیم بوده که دارای پیشینه دیرینه ای در این زبان می باشد. گرچه این واژه قدیمی است ولی علم سبک شناسی ، علمی نوین و بدیع و ازجمله شاخه های معرفتی است که در قرن بیستم رونق گرفته است و به بررسی و تحلیل جنبه های زبانی، ادبی وفکری یک متن می‌پردازد. سبک در متداول‌ترین وعام‌ترین معنا، به شیوه خاص انجام یک کار گفته می‌شود. این دانش تلاش می‌کند تناسب میان لفظ و معنی انسجام متنی وهماهنگی منظورکلام رابا ساختار عبارت مشخص نماید. عموما سبک شناسی در لایه های مختلفی اعم از آوایی معنایی وادبی مورد بررسی قرار می گیرد. قرآن کریم به عنوان بالاترین متن از لحاظ ادبی و معنایی، قابلیت سبک‌شناسی را در تمام جنبه‌ها دارا است و این علم می‌تواند به عنوان ابزاری برای فهم ساختار و کشف لایه‌های معنایی قرآن کریم، مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرد. سوره مبارک محمد(ص)، چهل وهفتمین سوره قرآن دارای سی وهشت آیه و از سوره های مدنی است که نام دیگرآن قتال(به معنای جنگ) وبه دلیل نزول این سوره در بحبوحه جنگ احد،مسأله جهاد با دشمنان اسلام مهمترین موضوع این سوره می باشد. محتوای اصلی آن برشمردن صفات مومنان وکافران ومقایسه عاقبت کار هر دو طایفه در قیامت ومسأله آزمایش الهی به تناسب مسأله جنگ و همچنین محتوای اصلی اهداف جهاد با دشمنان دین خدا میباشد . به عنوان نمونه : در آیه اول این سوره (آلَّذِینَ کَفَرُواْ وَصَدُّواْ عَن سَبِیلِ آللَّهِ أَضَلَّ أَعمٰلَهُمۡ) از منظر لغوی (افعال مضاعف )فعل صدّ که از مصدر الصدّ می باشد دایر بر این است که کفّار خودشان به خدا ایمان نیاوردند واز طرف دیگر از ایمان آوردن دیگران جلوگیری وممانعت به عمل آوردند (رک طباطبائی ). لذا به نظر می رسد «أعرض » فقط به معنای روی گرداندن است ، وممانعت از ایمان دیگران در معنای واژه ذکر نشده است .در سطح نحوی آیه 4سوره محمد (ص) این چنین است : «فَإِذَا لَقِیتُمُ آلَّذِینَ کَفَرُواْ فَضَربَ آلرِّقَابِ حَتَّی إِذَا أَثخَنتُمُوهُم فَشُدُّواْ آلوَثَاقَ » دو ویژگی سبک شناختی قابل توجه از نظر دستوری وجود دارد اول اینکه بجای «اضربوا الرّقاب»ترکیب مصدر نایب ازفعل (مفعول مطلق)با مضاف الیه بکار رفته است ،واین امر باعث تأکید بیشتر کلام واختصار درآن شده است .دوم اینکه شدت ومقابله سخت با کفار در «ضرب الرّقاب» بهتر وبیشتر از واژه ی قتل ومترادفات آن وجود دارد؛زیرا تصویر قتل دشمنان را به سخت ترین شکل نشان داده است . آنچه در این رساله مورد بررسی قرار می گیرد سبک شناسی سوره محمد در دو فصل معنای و ادبی می باشد .

یکی از ارکان اساسی مفهوم ایمان، تصدیق مطلق در تصویر واقعی در ذهن است که روح برای صحنه‌های غیبی واقع‌گرایانه که از عالم غیب است، به آن تکیه می‌کند که در آن تصور منطبق بر تصدیق در عالم شهود است. مفهوم ایمان را از طریق نزول قرآن کریم با متون مبارک آن از عالم غیب در تبیین تأثیر قیامت که قرآن کریم در منابع متعددی به آن اشاره کرده است تا سطح فرهنگ فرد در رفتار صحیح در زندگی دنیوی را آن گونه که اراده خداوند متعال در چهارچوب وجود سه عنصر ایمان و ایمان به خدای متعال اقتضا می کند، برانگیزد متون قرآنی شاهد بسیاری از مفاهیمی بود که بر اساس واقعیت شهود در موضوعات مختلف غیبی استوار بود که تأثیری عمیق و عمده دارد، چنانکه خداوند متعال در سوره فرموده است. معاد مفهوم دیگری در بیان سوره تکاثر است و مراد از آن ادراکات و ایمان مطلق به آن است و این بینش اعتبار است به طوری که ادراک از طریق ایمان به آن با اعتبار منطبق است و واقعیتی است که در واقعیت از عالم غیب و یک مرحله کیفی در عالم غیب درک می شود و از مرحله حیات پس از آن به عالم حیات منتقل می شود انتقال از دنیای دنیوی به جهان آخرت است و در متون آن تجسم یافته است که در ایجاد وحدت مفهوم برای وحدت موضوع در فرآیند ادراک و باور در تبیین آنچه این محقق می خواهد گرد آمده است.

قرن‌هاست که جهان غرب با جهان اسلام چه در میادین جنگی و چه در میدان اندیشه در تقابل با هم قرار گرفته‌اند‌. با توجه به شکست غربی‌ها در جنگ‌های صلیبی - که سعی در تصرف سرزمین‌های اسلامی داشتند - این بار تهامات خود را به جانب پیامبر اسلام(ص) سوق دادند‌. آنها سعی کردند با تهمت و افترا و تخریب شخصیت ایشان برتری خود را در مقابله با مسلمانان و دین اسلام نشان دهند‌. چنین رویه‌ای برای مدت‌ها رو به فزونی رفت با این حال برخی از خاورشناسان نیز در این میان سعی کردند تا حدی منصفانه به زندگی پیامبر اسلام(ص) و تاریخ اسلام بپردازند‌. در سال‌های اخیر (به‌ویژه از نیمه دوم قرن بیستم) برخی از خاورشناسان به نشر آثار معتدل‌تر و نیز همسو با منابع تاریخ اسلام کرده‌اند. یکی از این خاورشناسان کارن آرمسترانگ است‌. اگرچه آرمسترانگ یک نویسنده غربی بود، لکن سعی می‌کرد زندگانی پیامبر(ص) را از منظری عینی مورد بررسی قرار دهد و در جاهایی که لازم بود، ذهنیت غربی را به دلیل عقاید غیرمستند و غیرمنصفانه‌اش در مورد آن حضرت را مورد انتقاد قرار داد‌. آرمسترانگ، تحت تأثیر جنبه انسانی و طبیعت صلح‌آمیز محمد(ص) قرار گرفت‌. حال این مسئله مطرح می‌شود که کارن آرمسترانگ تا چه حد توانسته است در معرفی پیامبر اسلام(ص) با تواریخ اسلامی همسو باشد و چه لغزش‌ها و اشتباهاتی در کتاب وی همچون سایر آثار غربیان وجود داشته است؟

برخی از سوره‌های قرآن دارای آیاتی به ظاهر پراکنده هستند که برای یافتن پیوستگی آیات و غرض واحد سوره که به همان دلیل نازل شده‌اند، نیاز دارد از روش‌های نوین از جمله تحلیل محتوا استفاده شود. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از رویکرد تحلیل محتوا، سوره سبأ را مورد بررسی قرار داده است. در همین راستا، نخست در بخش کمی مضامین سازمان‌دهنده، پایه و فراگیر سوره سبأ استخراج شد و در بخش کیفی هم‌گرایی محتوایی و موضوعی مضامین استخراج شده، تبیین گردید. بررسی انجام شده نشان می‌دهد، سوره سبأ دارای سه مضمون فراگیر خدا‌شناسی، معاد‌شناسی و رسول‌شناسی است. مضمون خدا‌شناسی، بیشتر مباحث را به خود اختصاص داده است و دارای مضامین فرعی 1- صفات الهی 2- عدم شایستگی شرکای الحاقی 3- آیات الهی 4- انبیاء کارگزاران الهی 5- عامل گمراهی تبعیت ابلیس، است. همچنین برخی از صفات الهی مانند حکیم، خبیر، حفیظ و... در این مضمون تبیین شده است و اینکه فقط خدای یکتا سزاوار پرستش است. دربخش معاد‌شناسی، وقوع قیامت را حتمی و ضروری می‌داند؛ همچنین وضعیت مشرکان را در قیامت توصیف می‌کند و شامل زیر مجموعه های آن: چیستی معاد، انکار قیامت، منکران قیامت، پاسخ به منکران و فرجام انکار است. دو مبحث خدا‌شناسی و معاد‌شناسی، 89 درصد مباحث سوره را در‌بر دارد و در واقع مباحث معاد‌شناسی بر اساس خدا‌شناسی بیان شده است که نشان‌دهنده اهمیت خدا‌شناسی می‌باشد. رسول‌شناسی، 11 درصد و بخش کوچکی از سوره را به خود اختصاص داده است، این مضمون فراگیر شامل مضامین پایه : نیاز انسان به هدایت الهی، منشأ وحی، مزد رسالت، هشدار از عذاب قیامت، جاودانی و جهانی بودن رسالت خاتم و غلبه مطلق می باشد.

پروردگار رب العالمین ، ولایت مطلقه خود را در عالم هستی ( هم تکوینی و هم تشریعی) منحصرا به عهده دارد.‌اسم ولّی خداوند در عالم هستی مظهر می طلبد، ولّی خداوند کسی است که مقامات سیرو سلوک الی الله را طی کرده، از خود فانی شده، اراده او اراده الهی و گفتار و عمل او، کلام و فعل خداوند شده است.‌ او واسطه فیض الهی به بندگان مؤمن و موحّد خداوند است. انسان کاملی که به مقام ولایت رسیده و همه امورش تحت تدبیر کامل خداوند عهده داری می شود. تولّی پذیرفتن ولایت اولیاء الله و تبرّی دوری و بیزاری جستن از دشمنان آنهاست. این تولّی و تبرّی همه مراتب وجودی انسان و همه امور ظاهری ، باطنی و معنوی او را دربرمی گیرد. سالکی که عزم و اراده بر سیر و سلوک معنوی و عروج روحانی دارد. به اولیاء الهی که خود طی طریق کرده و به نهایت مراتب کمال رسیده اند، متمسک شده و او را راهنما و رهبر و کارساز و عهده دار همه امورش در اسفار اربعه می کند. او در سلوک توحیدی از خود سلب اختیار و قدرت و علم کرده و رشته امورش را به عهده ولّی خدا واگذار می کند. در این سفر روحانی قدم اول برداشتن حجابها و موانعی است که اورا از این سفر باز می دارد، حب نفس، حب دنیا ،وسوسه های شیطان، رفتار و گفتار اهل باطل و طاغوت، و قبول ولایت آنها مانع سلوک توحیدی سالک است. رویگردانی و اعراض و انصراف از ولایت آنها ( تبرّی) و بغض قلبی، شرط لازم و مقدمه سلوک است. در مقابل تولّی به ولایت انسان کامل هم در محبت قلبی و هم در معرفت و شناخت نسبت به آنها و هم در عمل و اطاعت از آنها، قدم بعدی است. معرفی آثار و دیدگاه‌های علما و عرفای متقدم و متأخر و به ویژه اندیشه عرفانی حضرت امام خمینی رحمه الله علیه، ما را در شناخت این مسیر یاری می کند.