جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوعات و مسائل اخلاقی از یک‌سو و گوناگونی روش‌های تربیتی از سوی دیگر ایجاب می‌کند که از راهبردهایی در تربیت اخلاقی استفاده شود که متربی را به اهداف لازم برساند؛ زیرا به‌کارگیری برخی از روش‌های تربیتی نه تنها توان و وقت متربی را می‌گیرد، بلکه او را هرگز به مقصود نیز نمی‌رساند. توحید افعالی به‌مثابه یکی از مهم‌ترین متعلقات ایمان که در متون دینی آمده، آثار تربیتی و اخلاقی فراوانی دربر دارد، به گونه‌ای که می‌‌توان گفت: یکی از راهبردهای اصلی در تربیت اخلاقی به‌شمار می‌آید و می‌تواند نقطه‌ای کلیدی در تربیت اخلاقی به‌شمار آید. این پژوهش به روش «توصیفی- تحلیلی» کوشیده است راز تأکیدهای مکرر آیات و روایات درباره توحید افعالی را بیان کند تا راهبردی بودن نقش توحید افعالی در تربیت اخلاقی اثبات گردد. آشکار شدن نقش محوری مؤلفه «اسناد» در تربیت اخلاقی، تبیین اخلاق توحیدی و چگونگی نشئت گرفتن فضایل از توحید، و بیان آثار اعتقاد به توحید افعالی از دیگر یافته‌های این پژوهش است.

روایات مهدویت و مباحث مربوطه به آن، جزء احادیث صعب و مستصعب به‌شمار می‌آید تا‌جایی‌که فهم و برداشت دقیق از این‌گونه احادیث امر آسانی نبوده و جز با تتبع در کتب و روایات، دیدن خانواده احادیث، بررسی سیاق و بررسی اسناد روایات و استفاده از نظرات شارحان حدیث و علمای متقدم و متأخر میسور نمی‌گردد. احادیث «رایات سود» از جمله روایات موضوع مهدویت می‌باشد که به‌سبب اهمیت، پراکندگی و تنوع حدیث توأم با مضامین گوناگون آن در منابع متعدد خاصّه و عامّه، تلاش فقه‌الحدیثی زیادی را برای رسیدن به فهم صحیح می‌طلبد. برخی از این روایات، مربوط به خروج ابومسلم بوده، دسته‌ای به قبل از ظهور حضرت ولی‌عصرf اشاره داشته و در برخی دیگر، از وقایع قبل از قیامت ذکر شده است. بر این اساس اهمیت موضوع تحقیق پیش‌رو و لزوم بررسی سندی-متنی روایات «رایات سود» کاملا واضح بوده و تلاش می‌گردد تا اعتبارسنجی و صحت احادیث پرچم‌های سیاه در منابع شیعه و ارتباط آن با ظهور حضرت ولی‌عصرf به خوبی تبیین گردد. در منابع شیعه، پنج حدیث به بیان پرچم‌های سیاه پرداخته که اسناد تمامی آنها، مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید این پنج حدیث با احتساب تعدد طُرُق، جمعاً نُه طریق سندی (3 سند صحیح، 2 سند حسن، 1 سند موثق و 3 سند ضعیف) را دارا است که همین مقوله خود، سبب استفاضه و اعتبار این روایات می‌گردد. ضمن کمک‌گرفتن از خانواده حدیث، مشخص گردید، روایات «رایات سود» از حیث مضمونی نیز مورد قبول بوده و محتوای آن پذیرفته می‌شود؛ همچنین پرچم‌های سیاه از جمله مسائل مطرح شده در علم کلام نیز بوده و در این میان، برخی مدعیان مهدویت، هم برای اثبات حقانیت خود به این احادیث استناد نموده که با بررسی‌های صورت گرفته عدم مطابقت آن افراد و گروه‌ها، با صاحبان این پرچم‌ها در احادیث مشخص گردید.

بحث جبر و اختیار و موضوع‌‌های مرتبط با آن، در تاریخ سده‌های اول هجری، بیش از هر چیز با عنوان قدریه گره خورده است. فارغ از وجه تسمیۀ آن، با توجّه به این‌‌که هم در احادیث نبوی و هم در راوایات ائمۀ شیعه بارها به قدریه، باورهای آن‌‌ها و نسبتشان با مجوس اشار شده و ارزش‌گذاری منفی برای آن‌‌ها صورت گرفته است، در تاریخ تفکّر اسلامی نیز این اصطلاح با بار معنایی منفی و ناپسند به کار رفته است. این تحقیق در تلاش بوده است تا با تکیه بر احادیث مندرج در مجموعه روایات شیعی، مضامین احادیث مربوط را با روش توصیفی-تحلیلی و برداشت روایات از باور قدریه در باب جبر و اختیار و نسبتشان با مجوس بررسی کند. به اختصار می‌توان گفت که با نظر به مضامین حدیثی، با اطمینان‌‌خاطر نمی‌توان موضع احادیث راجع به جبرباوری یا اختیارگرایی قدریه را مشخص کرد؛ همچنین به احتمال زیاد، مراد از مجوس، زرتشتیان هستند که البتّه توصیفی که از آنان در دست است، از جهاتی مغشوش به نظر می‌رسد. بنابراین در تعیین وجه‌‌تشابه هم به نتیجۀ نهایی نمی‌توان رسید؛ هر چند انتساب فاعلیّت مستقل به موجودی غیر از خدا، به دلیل روایات بیشتر می‌تواند با احتمال قوی‌تر، بهترین گزینه باشد.