جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

او خود سه شرح بر اين منظومه دارد با نام هاي « عمدة المريد » و « تلخيص التجريد » و « هداية المريد » (يادداشت پايان همين نسخه) و بخشي از اين شرح سوم در هامش همين نسخه نوشته شده است. (رضا استادي) ارجوزه اي کوتاه درمباحث توحيد ويگانگي خداوند متعال که در 144 بيت سروده شده است. بخشي از كتاب جوهرة التوحيد در حكم استعمال دخان و مسائل متعلق به آن است. آغاز كتاب: « الحمد لله علي صلاته ثم سلام الله مع صلاته علي النبي جاء بالتوحيد وقد خلا الدين عن التوحيد ... » انجام كتاب: « ... ثم الصلاة والسلام الدايم علي نبي دابه المراحم محمد وصحبه وعترته وتابع لنهجه من امته » [مدرسه فيضيه 2/45؛ حاجي خليفه 1/620؛ فيلم دانشگاه 3/269؛ نشريه 10/205؛ اهدائي رهبر 3/212؛ دانشگاه تهران 20/68] شرح و حواشي: هداية المريد بجوهرة التوحيد لقاني، ابراهيم بن ابراهيم (-1041) الشرح الكبير لجوهرة التوحيد لقاني، ابراهيم بن ابراهيم (-1041) تحفة المريد علي جوهرة التوحيد باجوري، ابراهيم بن محمد (1198-1277) حاشية علي جوهرة التوحيد باجوري، ابراهيم بن محمد (1198-1277) حاشية علي جوهرة التوحيد صاوي، احمد بن محمد (1175-1241)

در ردّ اعتقادات طبقه مشبه است که گويند در شناخت خداي، بر رسولان او حاجت نيست. (حسيني، محمد تقي) [قاضي زاده محمد افندي ص 27]

شخصي به نام «امير فضل الله بقي مؤيد» اشكالاتي بر كلام الهي «قل هو الله احد» وارد كرده كه مؤلف در اين مختصر پاسخ آنها را داده است. ظاهرا مراد از امير فضل الله، مير فضل الله بن محمد كيا استرآبادي است كه از شاگردان معروف محقق اردبيلي و در عقليات صاحب نظر بوده است و از او نقل شده كه هنگام وفات از اردبيلي پرسيدند كه بعد از شما به كه رجوع كنيم، محقق اردبيلي پاسخ داد كه در مسائل شرعيه از مير علام و در مسائل عقليه از مير فضل الله (رياض العلماء 4/362 و 5/117). و همين مي تواند مؤيد صحت نسبت اين رساله به مقدس اردبيلي باشد. در الذريعه دو كتاب به فضل الله استرآبادي با نامهاي «التوحيد في دفع الشبهات الثلاث عن كلمة التوحيد» (4/488) و «شرح كلمة التوحيد و دفع الشبهات عنها» (14/41) نسبت داده كه موضوع آن با آنچه محقق اردبيلي در ابتداي تهليلية آورده مطابق است و البته اين دو نام مذكور در الذريعه، دو عنوان از يك كتاب است. آغاز كتاب: بسمله، و به نستعين يقول المعتصم بحبل ربه الصمد ... . . احمد لما رايت ما كتبه السيد المدقق امير فضل الله التقي المويد بعض الشبهة علي كلمة التوحيد و « قل هو الله احمد » اردت الجواب الحري عند كل احمد ... . انجام كتاب: قال الشبهة الاولي في تركيبها فيدل علي نفي اله واحد، فتامل، تمت بعون الرب الودود. [دانشگاه تهران 16/678]

مؤلف از قرن 13هـ و قطعاً از مردم شبه قاره است. كتابي بي نام و بي مؤلف است. كتابيست شيعي در رد برخي نظريه هاي اهل سنت هند كه در كتب حديث مطرح كرده اند. به سرآغاز توجه شود (نوشاهي، عارف) [دانشگاه پنجاب فارسي 1/34]

از ناشناس، با يادداشت كتابدار كتابخانه: «كه ظاهراً از مرحوم آقاي شيخ حسن سردرودي ست» . (نك: انوار الحدايق). بي ديباچه، با سربندهاي «صاحب اسلام و رجعت گفته» كه پس از عبارت هايي از او با سربند «عرض مي شود» به پاسخگويي مي پردازد. (احمد منزوي) [دائرة المعارف اسلامي 1/177؛ اعلام 1/565؛ طبقات 14/395: كه از اين كارش نام نبرده]

رساله اي مفصل دربيان عقايد و اصول شيعه در معني امام و احتياج به وجود امام و لزوم عصمت امام و برتري امام و ادله اثبات خلافت بلافصل علي (ع) و معجزات آن حضرت و مطاعن خلفا و فضايل امام حسن و امام حسين عليهما السلام ... معجزات امام صادق (ع) و رد صوفيه و امامت موسي بن جعفر (ع) تا امام زمان (ع) و خاتمه در بيان مذاهب. در بخش امام صادق از آنجا که به تفصيل در رد و نقد صوفيه سخن رانده شده، اين قسمت مورد اختلاف محققين واقع شده که آيا نوشته مؤلف است يا از ديگر کتب بدينجا راه يافته است. برخي آن را از معزالدين محمد اردستاني نگارنده <تفسير سوره هل اتي> دانسته اند که به سال 1058 درهندوستان بنام <کاشف الحق> ساخته است، سپس بخشي دررد صوفيان بر آن افزوده شده وبه نام <حديقه الشيعه> به اردبيلي نسبت داده شده است (علينقي منزوي 2/934) اخيراً اين کتاب دردو جلد زير نظر کنگره مقدس اردبيلي توسط انتشارات انصاريان قم به چاپ رسيده ودرمقدمه مفصل آن، با دلائل وقرائن اين کتاب از مقدس اردبيلي دانسته شده است. ظاهراً دو جلد بوده که از جلد اول آن اطلاعي دردست نيست. (تحقيق پيرامون اين كتاب به: لؤلؤة البحرين، طرائق الحقايق، خاتمه مستدرك و روضات الجنات رجوع شود.) و كتاب حديقه الحقيقه و كاشف الحق چاپ شده است. (فاضل) دراثبات نبوت خاصه وامامت دردو جلد، جلد دوم آن در امامت درابتداي سلطنت ناصر الدين شاه 1265 به چاپ رسيده وسپس درسال 1279 مجدداً طبع شده دراثبات امامت اميرمؤمنان وفضايل ومناقب واثبات امامت ساير ائمه معصومين است. ابتدا داراي مقدمه است که به بيان معناي امامت واوصاف آن پرداخته، سپس در احوالات هر يک از امامان پرداخته از امام علي تا حضرت حجت. دراحوالات امام صادق (ع) که مبدأ تصوف اسلامي دراين عصر است، متعرض بيان احوالات صوفيه شده واقوال آنها را فرقه به فرقه نقل نموده وبه رد وتشنيع آنها پرداخته مفصلاً. نسخه حاضر شامل شرح زندگاني رسول خدا و ائمه معصومين و دفاع از حقانيت شيعه مي باشد نسخه حاضر در واقع همان کاشف الحق است که به تعبيري خلاصه شده حديقه الشيعه مي باشد براي اطلاع بيشتر به مقدمه حديقه الشيعه که دفتر کنگره مقدس اردبيلي در قم آن را به چاپ رسانده مراجعه شود. اصل كتاب حديقة الشيعة در دو جلد، تأليف مقدس اردبيلي است كه جلد نخست آن مخصوص نبوت است و جلد دوم آن شرح حال و ذكر مناقب ائمه اطهار عليهم السلام و مثالب دشمنان، كه غالباً از طريق عامه و گاهي از طريق شيعه، نقل مي كند و اين مجلد، از حضرت امير المؤمنين عليه السلام تا جضرت متعرض صوفيه و ذكر فرق و شمار بدعتها و انحرافات آنها گرديده واين مبحث، منشأ تحريف گرديده است. مرحوم علامه آقا بزرگ تهراني در پي توصيف كتاب حديقة الشيعة وتوثيق انتساب آن به محقق اردبيلي، ذكري هم از حديقة الشيعه تحريف شده، نموده و گويد: « نسخه تحريف شده از حديقة الشيعه اردبيلي چيزي كم ندارد مگر سه سطر از آغاز كتاب و همه مبحث تصوف و چند سطر از آخر كه به جاي آن چند سطر در آغاز اضافه نموده و اسم قطب شاه را آورده و در پايان مدح شاه اسماعيل صفوي را نموده است ... انتهي. سپس مصحح الذريعة در صحت انتساب حديقه به محقق اردبيلي خدشه نموده كه خلاصه آن از اين قرار است: « اثبات كنندگان انتساب حديقه به اردبيلي، يكي شيخ حر در گذشته به سال 1104 ق و ديگري صاحب لولوة البحرين در گذشته به سال 1186 ق است، ولي مير معصوم علي [صاحب طرائق] در گذشته به سال 1344ق از محقق سبزواري در گذشته به سال 1090 ق نقل مي كند كه حديقه را از محقق اردبيلي نفي كرده است ... انتهي ملخصاً. در اينجا بايد گفت از كسي كه كتابي همانند الذريعة را تصحيح مي نمايد، چقدر عجيب است كه دو سند غير قابل خدشه را رها كرده و در مقابل به يك ارسال مهمل تمسك كند يعني شيخ حر عاملي كه در كتابشناسي و تبحر در رجال و تراجم مورد استناد بوده و كتابخانه بزرگ او يكي از موارد اتكاء علامه مجلسي، در تأليف بحار الأنوار (بنا بر گزارش هاي ملا عبدالله اصفهاني تبريزي) بوده و مجموعه بزرگ وسائل الشيعة او از حيث وثاقت و صحت و دقت (علي رغم مذهب اخباري وي) متفق عليه مرجع خاص و عام بوده و با يك واسطه با عصر مؤلف حديقه (مقدس اردبيلي) پيوسته بوده، موثق تر است يا معصوم عليشاه عصر مشروطيت! كه خود در رديف تذكره نويسان با سياق ... آورده اند - بستان السياحة زين العابدين شيرواني نقل مي كند كه آن نيز ارسالي بيش نيست و آنچه محشي الذريعة درباره اعتقاد اردبيلي به وحدت وجود گفته آنهم از گفته هاي معصوم عليشاه است كه تعرض امثال محشي به اين گونه مسائل خبط عشواء است. و اما نسخه تحريف شده موجود، در مقايسه با نسخه كامل، كاستي و فزوني فراوان دارد كه برخي از آن افزودگي ها نشان از بي اطلاعي تحريف كننده دارد؛ مثلاً در فصل يازدهم نسخه صحيحه مطالب و فضائل حضرت امير المؤمنين عليه السلام از كتاب بستان الكرام نقل شده است ولي در نسخه تحريف شده عبارت سلطان الحكماء، خواجه نصير الدين محمد طوسي به عنوان مؤلف بستان الكرام افزوده شده كه به زعم تحريف كننده چنين بوده ولي از نظر يك نفر عالم متبحر، اين كتاب از آثار ابن شاذان متوفي 449ق است و هيچ گونه ارتباطي با خواجه نصير ندارد و اما از آثار جعل در نسخه مذكور كه در الذريعة ياد شده، همين كفايت مي كند كه كتاب با نام قطب شاه هندي آغاز مي گردد و در خاتمه به عقب برگشته و مدح شاه اسماعيل را كه بيش از يكصد سال با قطب شاه فاصله داشته، بنمايد. در اين بحث لازم مي بينيم كه اشعار كنيم، غرض ما در طرح اين مسائل نه اثبات انتساب رد صوفيه به محقق اردبيلي و نه نفي آنست و شايد هم شيوه رد تصوف، آنگونه كه در حديقه الشيعة آمده است كاملاً مرضي نباشد؛ بلكه مقصود اين است كه ما نبايد به خاطر مسائلي كه در يك عصر و يك مجتمع مطرح مي شود و عده اي سليقه اي به وجود مي آورند، با استحسان صرف، كتابي را بدون دليل علمي، از كسي نفي كنيم و يا بر عكس كتابي را بدون مستمسك قوي، به ديگري منتسب بدانيم. و حال آنكه كتاب حديقة الشيعة منبعي سرشار از آثاري است كه متأسفانه اكنون آن آثار از ميان رفته است؛ از آن جمله كتاب گرانقدر قرب الاسناد اثر علي بن بابويه قمي وچندين اثر مهم ديگر كه ذكر همه آنها به درازا مي كشد. و اما پندار ديگر محشي الذريعة كه آن را شايد حجة بالغه مي داند، صوفي مشرب بودن « شاه عباس كبير » و جاير نبودن رديه نويسي بر صوفيان است كه در پاسخ بايد گفت: محقق اردبيلي از آن يگانه ها بود كه به نفع حكومتي، قلم نمي زده و از آنچه عقيده وي بوده و با حكومت سازگار نبود، از آشكار نمودن آن خويشتن داري نمي كرده؛ رد و ايرادهاي اوطي رسائلي بر علماء موالي صفويه، امري آشكار است و شاه عباس به فتواي خرد و جود مبارك او را به خوبي تحمل مي كرده است. واي بسا مشرب صوفيگري صفويه، محقق را بر آن داشته كه از خوف اباحه گري قلندرانه، اين چنين به نبرد صوفيان برخاسته و صد البته نه براي تخطئه عارفان، فتأمل. و اما دلايل اثبات كنندگان: علامه شهيد محقق، ثقة الاسلام تبريزي و محدث نوري - رحمهما الله - در مرآت الكتب و خاتمة المستدرك، بحث تحقيقي بسيار لطيفي نموده اند و پس از نقد و بررسي گفته هاي « كبودر آهنگي»، « شيرواني» و « معصومعليشاه » و همچنين، تشكيكات صاحب روضات، شواهدي از متن كتاب حديقة الشيعة آورده اند كه ما به (4) مورد آن اشاره مي كنيم كه با نسخه ديگري از حديقة الشيعه با شماره «11717» تطبيق مي شود: 1- « چنانكه در شرحي كه بر ارشاد فقه، اين فقير نوشته، به تقريب مذكور گشته و در كتاب زكوة در تحت آيه (يسألونك ما ذاينفقون) ... برگ (24) الف - سطر آخر. 2- « اما فقير حقير كثير التقصير احمد اردبيلي، اين روايت را در بعضي از كتب علماء اماميه، با زيادي ها و اندك اختلافاتي؛ و اختلاف در به وجود آمدن آن ولي حضرت دولمنن است در خانه كعبه و آن اصح و اشهر است؛ و چون نسخه آن در وقت تحرير اين كتاب، حاضر نبود به همين روايت اكتفا نمود. برگ (139) سطر (13). 3- پس از ذكر روايتي از كتاب قرب الاسناد يا قريب الاسناد تأليف « علي بن حسين بن موسي بن بابويه»، گويد: « و آن كتاب شريف، به خط مصنف بدست اين فقير افتاد و در آن، حديثي ديگر در باب اين گروه مسطور است كه در آن، از نماز جمعه از معصوم سؤال كرده اند كه اگر پيشتر آن را ديده بودم، در كتاب زبدة البيان، روشن تر از آن سخن مي گفتم؛ مجملاً هر كه را ميل اطلاع باشد به آن كتاب مي بايد رجوع نمايد» برگ (203) ب سطر (20). 4- « مؤلف اين كتاب، محتاج برحمت حق رب الارباب، « احمد اردبيلي» گويد: مرا گذرا به اصفهان افتاد ديدم كه مردم آن بلده، شيخ « ابوالفتوح عجلي شافعي اصفهاني» را « شيخ ابوالفتوح رازي» نام كرده بودند و به اين بهانه بعادت پدران خويش، قبر آن سني صوفي را زيارت مي كردند ... انتهي. با وجود نمونه هايي كه از متن نسخه « 11717» آورده شده و با مقايسه نسخه تحريف شده با نسخه هاي متداول، اندك شكي براي كسي كه كمترين اطلاعاتي در كتابشناسي داشته باشد، باقي نمي ماند كه نسخه اهداء شده به « قطب شاه » حاصل يك تزوير و جعل ناشيانه است. (سيد محمود مرعشي) فهرست فصول آنرا مؤلف خود در ديباچه كتاب چنين آورده است: « فصل اول در بيان آنكه امام لطف است و بيان عصمت امام (ع). فصل دوم در بيان آنكه امام بايد افضل از رعيت باشد. فصل سوم در طريق تعيين امام (ع). فصل چهارم در ادله داله بر امامت. فصل پنجم در مطاعن ... . . فصل هفتم در مطاعن مخصوص بخليفه دوم. فصل هشتم در مطاعن مخصوص بخليفه سوم فصل نهم در آيات و احاديثي در حق صحابه ... فصل دهم در قضايا و احكام حضرت علي (ع) ... . . فصل يازدهم در بيان آنكه عدد اوصياء دوازده است و اسامي و القاب و كنيت هر يك منقول از كتب فريقين. فصل دوازدهم در نقل از كتاب متفرقه ... (سعيد نفيسي) از محقق احمد اردبيلي دانسته اند (حقوق95) در آن (ص23چاپ سنگي 1265) از تحفة الابرار كه بايد كه بايد همان كتاب محمد طاهر شيرازي در گذشته 1098باشد ياد شده است و همين هم خود قرينه ايست كه آن از اردبيلي نيست «دانش پژوه» مشتمل است بر مقدمه در بيان مقصود از لفظ امام و احتياج بوجود شريف او، سپس در مقام اثبات امامت اميرالمؤمنين و سائر ائمه طاهرين عليهم السلام و نقل فضائل آنها ميباشد. و از تأليفات عالم جليل مولي احمد بن محمد مشهور بمقدس اردبيلي متوفي سال (993 هـ. ق) است و در ضمن شرح حال امام صادق (ع) بمناسبت انتشار و اشتهار مذهب تصوف در آنعصر متعرض رد و ايراد و نقل فرق و حالات متصوفه بطور مبسوط گرديده. (آقا مجتبي عراقي) كه در ذكر شمه اي از مناقب حضرت ختمي مرتبت و فضائل باقي ائمه معصومين عليهم السلام و دلايل امامت ايشان و بطلان امامت غير ايشان مي باشد، مؤلف اكثر مسائل امامت را از كتب اهل سنت نقل نموده تا حجت باشد، مانند مشكوة الانوار و مسند احمد حنبل، فصول المهمه في معرفة الائمة نورالدين علي بن محمد احمد مالكي، كشف الغمه علي بن عيسي اردبيلي و از تفاسير ابي اسحاق تعلبي، كشاف زمخشري و نيشابوري و فخر رازي و نيز از كتب شيعه هم نقل كرده تا مجمع عليه طرفين و متفق عليه فريقين باشد (حضرتي، صادق) محقق اردبيلي كه بزرگان شيعه در نيمه دوم قرن دهم و از مؤلفان صاحب نام شيعه محسوب مي شود كه عنايت به فارسي نويسي نيز در آثار او ديده مي شود كه يكي از آثار منسوب به او حديقة الشيعه است كه با نامهاي «حديقة الشيعة في تفصيل احوال النبي و الائمة» و «حديقة الشيعة في اصول الدين» (كشف الحجب و الاستار، ص 194) و «زبدة الشيعة في تفصيل احوال النبي و الائمة» (روضات الجنات 1/83) و بعضا «كاشف الحق» معرفي شده است. كتاب در دو جلد است و جلد اول آن در شرح زندگاني پيامبر اسلام است و جلد دوم (كه همان حديقة الشيعة معروف است) در بارع اثبات امامت مي باشد. از جلد اول آن هيچ اطلاعي در دست نيست جز اين كه در مجلد دوم كه همين حديقة الشيعه است سه مورد به جلد اول ارجاع داده است (صفحات 313، 557، 604 چاپ اسلاميه). در باره صحت انتساب آن به مقدس اردبيلي حرف و سخن بسيار است بالاخص در مورد قسمتهائي از آن كه به رد و نقض عرفاء و صوفيه پرداخته شده است و با لحني تند از آنها ياد شده است و آن را با مشي و منش مقدس اردبيلي ناسازگار دانسته جز آن كه او خود تعلق خاطري به عرفاء داشته است. در اواسط قرن يازدهم ملا معز اردستاني -كه چندان اطلاعي از او در دست نيست- كتاب كاشف الحق را كه تفاوت مختصري با حديقة الشيعه دارد نوشته و به سلطان ابوالمظفر عبدالله قطبشان (-1083ق) حكمران شيعه غلكنده هند تقديم كرده است. و آن گونه كه خود در كتاب آورده پس از يك سال و نيم تلاش در سال 1058ق به پايان برده است. و بعضا افزودگيها را به اين فرد نسبت داده اند كه به طريق به مرور به اصل كتاب نيز راه يافته است. ولي به صورت اگر انتساب اصل كتاب را به مقدس اردبيلي مسلم بدانيم بايد پذيرفت كه پس از تاليف در آن دست برده شده و آنچه امروز به نام حديقة الشيعه مي شناسيم تماما از مقدس اردبيلي نيست. درباره انتساب كتاب به مقدس اردبيلي و بخش الحاقي آن در رد صوفيه و نسخه تحريف شده آن موسوم به «كاشف الحق»، بحث هاي فراواني در منابع كتابشناسي مطرح شده است از جمله بحث مبسوطي در فهرست نسخه هاي خطي كتابخانه حضرت آيت الله العظمي مرعشي نجفي (ره) (ج29صص477-482) آمده است. «حافظيان» قضايايي چند از خلفا و ائمه عليه السلام تا امام رضا عليه السلام را نقل كرده است. در اول چند قضيه را از عمر نقل مي كند. سپس وقايع واقعه در خلافت عثمان را بحث مي كند. اصل كتاب حديقة الشيعه در دو جلد تاليف مقدس اردبيلي است كه جلد نخست آن مخصوص نبوت و جلد دوم آن شرح حال و ذكر مناقب ائمه اطهار عليه السلام و مثالب دشمنان است كه غالبا از طريق از طريق عامه و گاهي از طريق شيعه نقل مي كند. مجلد دوم از حضرت امير المومنين تا حضرت مهدي (ع) مي باشد و در ميان ذكر احوال امام صادق عليه السلام، معترض صوفيه و ساير فرقه ها شده است. «مدبر چهار برجي، سيف الله» مؤلف: منسوب به ملا احمد مقدس اردبيلي (-993ق.) كتابي است مشتمل بر دو جلد. جلد نخست در زندگاني پيامبر اكرم و اجداد بزرگوارشان و اثبات نبوت آن جناب، جلد دوم مشتمل بر اثبات امامت ائمه هدي - عليهم السلام - كه حضرت اميرالمؤمنين شروع و به حضرت قائم -عجل الله تعالي فرجه -ختم شده است. مؤلف در هنگام سخن از شرح حال حضرت صادق به بيان آراء صوفيه پرداخته و تمام فرق آنان را ذكر و آراي آنان را ابطال كرده است. بدأ فيها بيان الإمامة معني و أوصافاً، ثم شرع في أحوال كل إمام من أميرالمؤمنين إلي الحجة عليهم السلام، و في أحوال الإمام الصادق عليه السلام الذي كان مبدء التصوف الإسلامي في عصره، تعرض لبيان أحوال الصوفية و أقوالهم فرقة فرقة، و الرد و التشنيع عليهم مفصلاً (خادمي، محمد علي) كتاب معروفي است در اعتقادات شيعه اماميه. مولف كتابش را در دو جلد تنظيم نموده، با اين موضوعات: جلد اول: در ذكر مجملي از احوال آباء و اجداد و مختصري از حالات سيد كاينات؛ جلد دوم: در ذكر شمه اي از مناقب امير المومنين (ع) و نبذي از فضايل و احوال باقي ائمه (ع) و دلايل امامت ايشان و بطلان امامت غير ايشان. (صدرائي خوئي، علي) كتاب مفصل في بيان عقائد الشيعة و أصولها في معني الإمامة و احتياج الناس إلي الإمام و عصمته و أفضليته، و الأدلة الواردة في إثبات خلافة أميرالمؤمنين علي عليه السلام و معجزاته، و مطاعن الخلفاء و فضائل أهل البيت عليهم السلام، و فيه روايات و أدلة تفصيلية في الرد علي الصوفية. (موسوي بجنوردي، حسن) آغاز كتاب: آغاز ج1: حمدي که حامدان ملا اعلي و ذاکران کره غبرا از اداي آن عاجز آينه محمودي را سزاست ... آغاز ج2: زيب و آرايش آغاز و انجام نعوت وصفات انبياي عظام و اوصياي كرام حمد و سپاس. انجام كتاب: انجام ج2: و اين فقير ضعيف را حق تعالي از دوستان أميرالمؤمنين - عليه السلام- كند بحق محمد و آله الطاهرين. [الذريعة 6/385 -387 و 3/107 و 6/386؛ خاتمه مستدرك ج 87؛ طرائق الحقائق ج 1، ص 186 و 187؛ مرآت الكتب 2/192؛ رياض السياحة، ص 55؛ لؤلؤ البحرين ص 150؛ امل الآمل 2/23؛ اثبات الهداة 1/719 و 2/188 و 3/142 و 612؛ رياض العلماء 1/56؛ تعليقه امل الامل ص 97؛ روضات الجنات 1/83 و 84 و 206؛ قم نامه، مسائل ركنيه، ميرزاي قمي ص 353؛ ريحانة الادب 5/366؛ مرآظ الحق، چاپ ارمغان؛ قصص العلماء، ص 342؛ مراة الكتب 2/192- 196؛ تنقيح المقال 1/469؛ الفوائد الرضوية ص 27؛ طبقات اعلام الشيعه، قرن 10، ص 8 و 9 و 245 و 246؛ طبقات اعلام الشيعه، قرن 11، ص 119 و 120 و 571 و 572؛ اعيان الشيعه 3/82 و 83؛ تاريخ اردبيل و دانشمندان 1/55 به بعد؛ مجله كيهان انديشه ش7، ص 31، سال 1365 و ش 8، ص 64، سال 1365ش؛ كشف الحجب و الاستار ص 194 و 195؛ امام صادق قزوين 1/320؛ نسخه هاي خطي فارسي 2/934؛ دانشگاه تهران 2/562 و10/1617 و 9/960 و 17/351 و 17/392؛ مشترک پاکستان 2/1086؛ مشار، فارسي 1/1160و 2106؛ فهرست سپهسالار 4/310؛ كتابخانه جامع گوهرشاد 4/1960؛ نمازي 63؛ آية الله فاضل خوانساري 2/34؛ فهرست آستان قدس 14/228-14/231؛ مرعشي 29/499؛ سازمان مدارك فرهنگي 148؛ كتابخانه وزيري 1/198 و 3/1010 و4/1440 و4/1462؛ خاندان ميبدي 84؛ كتابخانه ملك 6/193؛ ف ف منزوي 2/934؛ مدرسه فيضيه ص 46؛ ذريعه ج 6/385-مشار؛ موسسه امام صادق ص 55؛ ملي 5/46؛ حوزه علميه امام صادق 2/122؛ ملي 4/502 و 5/658؛ ميرزا محمد كاظميني 2/69؛ ادبيات تهران 3/15؛ الهيات تهران ص 703؛ كتابخانه جمعيت نشر ص 1114؛ ش 103 اخبار آستان قدس؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/237؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1249؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/28 و 1/58؛ مجلس شورا 24/91 و 12/134 و 11/169 و 17/176و 39/240؛ فهرست دانشگاه 3/500 و 6/385-387؛ دانشكده حقوق تهران 95؛ كتابخانه ملي تبريز 1/428 و 1/429؛ جعفريه زهان ص 99؛ كتابخانه روضاتي ص 44؛ مدرسه فيضيه 1/316؛ فهرست مروي 127؛ نشريه 5/212 و 5/308 و 11/895 و 7/766 و 8/171 و 13/363 و 11/32؛ فهرست مرعشي 29/477 - 482؛ فهرست فارسي مشار 2/1734؛ دانشگاه اصفهان 1/45 و 1/276 و 1/277 و 2/364؛ سه كتابخانه اصفهان ص 131 و 148؛ انجمن آثار ملي ص 166؛ كتابخانه نوربخش 1/161؛ عمومي مراغه ص49؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 219؛ كتابخانه حوزه علميه آشتيان ص 18؛ ف الفبائي آستان قدس 220، ميراث اسلامي ايران 10/654؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/338؛ امام صادق چالوس ص 74؛ رايانه ملي ص 105 و 1578 و 1585 و 2008 و 924؛ آستان قدس 26/239-246؛ دارالحديث ص 112؛ مكتبة اميرالمؤمنين 1/213؛ شورا 1/22/33؛ اوراق عتيق 1/270؛ فهرست مختصر مجلس ص 689؛ رايانه آستان قدس؛ الذريعة3/107و6/385؛ فهرستواره كتابهاي فارسي9/267و478؛ مقالات كنگره محقق اردبيلي 2/519-632؛ معجم التراث الكلامي3/102؛ موسوعة مؤلفي الامامية3/317-319؛ فهرست نسخ خطي كتابخانه ملي5/46؛ ميراث شهاب س17 ش1و2 /119؛ ‌فهرست نسخه هاي خطي كتابخانه وزيري يزد 2/198؛ انستيتو ككليدزه تفليس 1/45؛ اهدائي رهبر4-1؛ خادمي اصفهاني ص 181]