جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حبط، امری بسیار سرنوشت‌ساز برای انسان است؛ زیرا می‌تواند تمامی اعمال نیک را باطل ساخته و فرجام فرد، به شقاوت منتهی شود. این نگاشته درصدد است تا مسئله حبط را با رویکردی تطبیقی بین دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان و ابن‌عاشور در التحریر و التنویر، و یافتن نقطه نظرات مشترک یا غیر مشترک ایشان، بررسی کند. روش تحقیق، به صورت کتابخانه‌ای و توصیفی تحلیلی، با استفاده از تحلیل واژگان و الفاظ است. مهم‌ترین یافته‌های تحقیق عبارت‌اند از: غیر حقیقی دانستن تعبیر حبط از سوی هر دو مفسر، حال از باب مجاز یا کنایه یا تمثیل، دنیایی دانستن زمان حبط، قائل بودن به رفع توأمان آثار دنیوی و اخروی عمل بر اثر حبط، پذیرش دیدگاه موازنه و موافات از سوی ابن‌عاشور و رد هر دو دیدگاه از سوی علامه، قول به تأثیرِ مستقیمِ عملْ در سرنوشت فرد از سوی ابن‌عاشور و در برابر، دیدگاه علامه مبتنی بر نقشِ صورتِ معنویه حاصلْ از عملِ فرد، در سعادت یا شقاوت وی که رویکردی فلسفی است، نظرگاه شمول حبط نسبت به اعمال مؤمنان و کافران از سوی علامه، و اختصاص حبط به اعمال نیک مؤمنان از سوی ابن‌عاشور و موارد دیگر.

مسئله عصمت انبیا به دلیل اهمیت بالایی که دارد مبنای بسیاری از مسائل اعتقادی قرار گرفته و همواره مورد توجه علما و اندیشمندان بوده است. از این‌رو نظرات خاصی را در مورد مفهوم عصمت، نحوه اثبات آن و... اظهار داشته‎اند. پژوهش حاضر که با هدف بررسی مقایسه‌ای دو تفسیر مهم شیعه، یعنی المیزان فی تفسیر القرآن و من وحی القرآن در باب مسئله عصمت پیامبر گرامی اسلامj به شیوه توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، به بررسی آیاتی می‌پردازد که ذیل آنها ادعایی مبنی بر عدم عصمت پیامبرj مطرح شده است. هردو مفسر به عصمت پیامبر اسلامj، اعتقاد دارند اما اختلافاتی در بین نظرات آنها مشهود است. از این‌رو در سراسر نوشتار تصمیم و تلاش بر این بوده است تا بحث‌ها به شیوه کلامی و تفسیری ذیل پنج آیه مرتبط با عصمت مطرح شود.

ضررورت و اهمیت پرداختن به مباحث علوم قرآنی، مقدمه‌ای برای رسیدن به محتوای قرآن و پرده‌برداشتن از مقاصد اصلی آیات است. یکی از مباحث مهم و مؤثر علوم قرآنی در فهم و تفسیر قرآن، چیستی ظاهر و باطن قرآن است که از جمله موضوعات پیچیده در میان مفسّران و اندیشمندان قرآن‌پژوه در علوم قرآنی به شمار می‌رود. حضرت امام خمینی؟ره؟ در جایگاه یکی از صاحب‌نظران در این مبحث، اصطلاح ظاهر و باطن را ریشه گرفته از روایات دانسته که بسیار مورد توجه و تأکید ائمه اطهار؟عهم؟ بوده است. از دیدگاه ایشان، حقیقت قرآن به‌مراتب، دچار تنزلاتی شده تا به صورت ظاهر و در ظرف الفاظ قرآن درآمده است. این مراتب تنزلات، همان باطن قرآن است. با وجود این‌که رویکرد غالب حضرت امام در تفسیر باطن آیات قرآن، رویکردی عرفانی است، ایشان نسبت به ظاهر قرآن نیز اهتمام ویژه‌ای داشتند. آیت‌الله فاضل لنکرانی؟ره؟ نیز مسئله ظاهر و باطن قرآن را می‌پذیرد، اما اصل اول در تفسیر ایشان، تعهد نسبت به خصوصیات ظاهری قرآن است. از دیدگاه ایشان، عقل به منزله یک مختصص متصل، ظهور را از معنای حقیقی در معنای مجازی قرار می‌دهد. در این پژوهش می‌خواهیم مبانی این دو اندیشمند وارسته را در تفسیر ظاهر و باطن قرآن کریم بکاویم.

هدف: هدف این نوشتار، تحلیل و مقایسه جایگاه عقل و نقل در دیدگاه ابن رشد و خواجه طوسی در تفکر دینانی بود. این نوشتار در صدد پاسخگویی به این مهم بوده است، آیا اندیشمندانی که قائل به برتری عقل بوده‌اند، مفهومی واحد از عقل ارائه کرده‌اند؟ روش: اطلاعات این پژوهش بنیادی به روش کتابخانه‌ای گردآوری و به شیوة توصیفی- تحلیلی پردازش شده است. یافته‌ها: ابن رشد، با طرح مسئلة اتصال میان دین و حکمت همان چیزی را مطرح می‌کرد که در نظر فلاسفه یونان رابطة فلسفه و سیاست خوانده می‌شد. خواجه طوسی اصول عقلی را بر نقل حاکم می‌شناخت. ایشان با تلاش فراوان از طریق نقل به احیای عقل می‌پرداخت. وی اصول عقاید دینی را بر پایة یقین استوار می‌دانست و یقین از روی استدلال عقلی و برهان محکم منطقی تحقق می‌پذیرفت. وی عقاید دینی را معتبر می‌دانست که بر اساس استدلال دقیق و برهان منطقی باشد در غیر اینصورت یقینی نیست و از اعتبار خارج است. نتیجه: در اثنای تحلیل این دو رویکرد در تفکر دینانی، محرز شد وقتی اندیشمندان از عقل صحبت به میان می‌آوردند، با توجه به مقتضیات زمان خویش بر اساس اصول و مبادی اندیشة فلسفی خود به اظهار نظر پرداخته‌اند.

زبان دین امروزه یکی از مسائل مطرح در مباحث فلسفه دین در غرب است که بیشتر متأثر از کاربردهای آن است: مثلاً وقتی گفته می‌شود خداوند با موسی تکلم کردند، آیا منظور این است که خداوند دارای جسم مادی است که با اندام‌های نطق با موسی سخن گفت یا معنای دیگری مراد است؟ یعنی آیا زبان دین واقع‌نماست یا رازآلود ویا نمادین و... است؟ و به‌تدریج وارد جهان اسلام نیز گردیده است؛ وزمزمه آن هر از گاهی از زبان برخی نویسندگان و روشنفکران شنیده می‌شود؛ و ما چون مسلمانیم و کتاب آسمانی ما قرآن کریم است، بر آن شدیم تا ببینیم زبان دین ما که زبان قرآن کریم است در آثار، گفتار و نوشتجات امام خمینی؟ره؟ چگونه بازتاب یافته است. ازاین‌رو مقاله حاضر را به شکل تطبیقی بین نظریات فلیسوفان غرب در زمینه زبان دین و معتقدات حضرت امام خمینی؟ره؟ در مورد زبان قرآن در زمینه‌های مورد بحث هماهنگ با فیلسوفان غرب است یا با آن‌ها تفاوت دارد؛ بنابراین دیدگاه‌های حضرت امام خمینی؟ره؟ را از آثار پراکنده و مختلفشان جمع‌آوری کردیم و این بحث را سامان دادیم و با قبول کاستی‌های کار خود به این نتیجه رسیدیم که امام خمینی؟ره؟ چنان‌که سادگی بیانش حاکی از ذوب در اسلام و معارف قرآن بود، به صورت خیلی روشن و چشمگیر در وادی فلسفه دین نیز ورود همه‌جانبه داشته و زبان دین ما یعنی قرآن را کاملاً واقع‌نما دانسته، برداشت‌های همه را از قرآن معتبر و غیرحجت دانسته‌اند و الفاظ را موضوع برای روح معانی در نظر گرفته‌اند؛ ازاین‌رو مفهوم حقیقی متن و الفاظ آن را ثابت و فراتاریخی دانسته و مصادیق آن را در چرخه تاریخ متحول می‌دانند.

آیه ولایت از جمله آیاتی است که در تفسیر آن میان آلوسی و علامه طباطبایی اختلاف است. در این مقاله با استفاده از منابع تفسیری و با روش توصیفی - تحلیلی دیدگاه‎های این دو مفسر مقایسه و بررسی شده است. از رهگذر این بررسی تطبیقی به دست می‏آید که آیه ولایت در شأن علیm نازل شده است. با توجه به قراینی در خود آیه و تبادر معنای «سرپرستی و رهبری» برای مردم عصر نزول از واژه «ولی» و قدر جامع بودن این معنا در فرهنگ‎های عربی برای این واژه، ولایت در آیه به معنای «سرپرستی» است و از آنجا که در عرف مسلمانان رکوع در معنای ظاهری یعنی رکوع در نماز به مثابه حقیقت در این معنا شده است، هر کجا قرینه‎ای دال بر سایر معانی رکوع وجود نداشته باشد، رکوع به معنای متعارف، یعنی رکوع در نماز می‎باشد و این معنا از رکوع، در درون خود با معانی «خضوع» و «ایمان» قابل جمع است.

نوشتار حاضر به معناشناسی واژه «جسد» در قرآن کریم با روش باهم­آیی می‌پردازد. در این راستا، آیاتی که این واژه در آنها به کار رفته از نظر باهم‌آیی تحلیل متنی شده و پس از تعیین مهمترین عناصری که در فرآیند باهم­آیی با این واژه قرار گرفته­اند؛ یعنی جاودانگی، فراانسانی، مصر، یهود و ملک، فرضیة «اندیشة تجسّد» و «مومیایی» دربارة معنای این واژه ارائه و با شواهد قرآنی، از جمله رواج اندیشة تجسّد در کفّار و مشرکان عصر نزول، اندیشة تجسّد در یهودیّت و مسیحیّت، اندیشة تجسّد و خداانگاری در مصر و همچنین شواهد تاریخی، از جمله پدیده‌های رایج در مصر باستان همچون مومیایی، گوساله‌پرستی و مومیایی آن و خداانگاری پادشاهان، فرضیة مورد نظر تأیید گردیده است. در ادامه نیز با شواهد لغوی نشان داده شده که چگونه واژة جسد و تمام مشتقات آن از مومیایی گرفته شده است. بر همین مبنا، معنای آیاتی که واژة جسد در آنها به کار رفته بازخوانی گردید و در پایان، رویارویی گام به گام قرآن کریم در نفی اندیشة تجسّد در سه مرحلة مماشات، نقد و رد آن ترسیم شده است.

بدون تردید از دیرباز تاکنون، از مهمترین پرسش‌هایی که ذهن اندیشمندان را درگیر نموده، چیستی معیار سنجش و راستی آزمایی آگاهی‌های انسان؟ یا به سخن دیگر، چگونگی اثبات تصورات موجود در ذهن با واقعیت در عالم خارج است. به دیگر سخن، چنانچه واقعیتی در عالم خارج موجود است ضامن این همانی این تصورات و آن واقعیت چیست؟ نوشتار پیش‌رو با روش تحلیلی، به بررسی عقلی امکان تحقق «شک ریاضی» در ذهن انسان و مقایسه رابطه این نوع شک با «یقین ریاضی» پرداخته است. نتایج حکایت از آن دارد که، میان «شک ریاضی» و «یقین ریاضی»، از جهت امکان تلازم وجود دارد به‌گونه‌ای که اگر یکی ممکن باشد، لاجرم دیگری ممکن خواهد بود و اگر تحقق یکی ممتنع باشد دیگری نیز چنین خواهد بود. با اثبات این تلازم می‌توان چنین نتیجه گرفت که، قضیه تشکیک در مدرکات و تصورات بشر از قبیل؛ ایجاد «شک استدلالی و مزاجی» در ذهن بشر بوده و اساسا با چنین شکی نمی‌توان مقابله برهانی کرد زیرا پای هرگونه برهان در مقابل چنین شکّاکیتی عملاً سست خواهد شد، آنچه مسجل می‌شود آن است که تنها راه مقابله با شکاکیت مذکور ایجاد نوعی «یقین روانشناختی» با استفاده از مسئله ترجیح در دفع ضرر محتمل است.

هدف: هدف از نگارش این مقاله بیان راهکار مقابله با مشکلات، مصیبت‌ها و آسیب‌های کرونا و تبیین رمز تاب‌آوری مؤمنانه در منطق دین اسلام با تأکید بر نهج‌البلاغه بود. روش: پژوهش حاضر مبتنی بر داده‌های کتابخانه‌ای و با روش توصیفی- تحلیلی بود. یافته‌ها: امام علی(ع) در نهج‌البلاغه از مقوله «صبر» به عنوان یکی از مهم‌ترین فضایل اخلاقی نام می‌برد که می‌تواند انسان را در برابر بیماری‌ها، مصیبت‌ها و مشکلات یاری کند. از دیدگاه امام علی(ع) صبوری در مشکلات و گرفتاری‌ها و بیماری‌هایی مثل کرونا از نشانه‌های افراد با ایمان، شجاع، باتقوا و سبب بزرگی و درک فضایل آخرت است. همچنین می‌تواند انسان را به پیروزی و اجر الهی و حکمت برساند و برعکس اگر انسان بی‌تابی کند، باعث از دست رفتن اجر و پاداش و نابودی انسان خواهد شد. نتیجه‌گیری: در منطق اسلام برای غلبه بر مشکلات به چهار الگو و مؤلفة مهم «تفسیر عقلانی، صحیح و سنجیده از مشکلات و بلاها»، «حالت توانمندی و نشکستن درون»، «همبستگی و همدردی با دردمندان و مصیب‌دیدگان»، «ناسپاسی و پرخاشگری نکردن در مواجهه با بلاها، بیماری‌ها و مشکلات» توصیه شده است.