جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درک عمیق مفاهیم قرآنی از جمله ضروریات پژوهش‌های معاصر در حوزه مطالعات اسلامی است. این پژوهش به بررسی معناشناختی واژه «خیر» به عنوان یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم قرآنی می‌پردازد که علی‌رغم کاربرد فراوان در آیات، تاکنون مطالعه نظام‌مندی درباره روابط معنایی آن انجام نشده است. اهمیت این تحقیق از آنجا ناشی می‌شود که تحلیل دقیق این مفهوم می‌تواند به درک بهتر نظام ارزشی قرآن و ارتباط آن با دیگر مفاهیم اخلاقی و اعتقادی کمک نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از ابزارهای معناشناسی ساخت‌گرا به بررسی آیات قرآن کریم پرداخته است. ضرورت این مطالعه در کاربردهای عملی آن نهفته است؛ از جمله کاربرد در تفسیر موضوعی قرآن، توسعه مطالعات میان‌رشته‌ای در حوزه اخلاق اسلامی، و تقویت گفتمان قرآنی در مباحث تربیتی و اجتماعی. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که واژه «خیر» در قرآن کریم دارای شبکه معنایی پیچیده‌ای است که از طریق روابط هم‌نشینی با مفاهیمی چون «ایمان»، «تقوا» و «عمل صالح»، و روابط جانشینی با واژگانی مانند «برّ»، «احسان» و «فضل» شکل گرفته است. این مطالعه همچنین به کشف این نکته مهم نائل آمده که «خیر» در قرآن نه به عنوان مفهومی ایستا، بلکه به عنوان محوری پویا در نظام ارزشی قرآن عمل می‌کند که با دیگر مفاهیم قرآنی در تعامل است. نتایج این پژوهش می‌تواند پایه‌ای برای مطالعات بعدی در حوزه معناشناسی قرآنی باشد و در حوزه‌های مختلفی از جمله تفسیر قرآن، فلسفه اخلاق اسلامی و مطالعات تربیتی مورد استفاده قرار گیرد.

مسئله فعل الهی یکی از پرسش‌های اصلی در حوزه علم و دین است. این مسئله بارها از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است اما چیزی که کمتر به آن پرداخته شده است، بررسی مسئله فعل الهی از دیدگاهِ فلسفه علم است. در این تحقیق با مروری بر تاریخچه نظریات فعل الهی، نسبت این نظریات با علم مشخص شد. فیلسوفان و الهی‌دانانِ پیش از قرن حاضر در پرداختن به مسئله فعل الهی مجبور به انتخاب میان علم و دین بودند. زیرا در یک جهان موجبیتی جایی برای افعال خداوند مانند معجزه و استجابت دعا وجود نداشت. اعضای پروژه فعل الهی،‌ معتقدند که با ظهور علم مدرن و شکسته شدن موجبیت در برخی زمینه‌ها راهی جدید پیش روی فیلسوفان قرار گرفته تا مدلی از فعل الهی را ارائه کنند که، اولاً افعال خداوند را عینی در نظر بگیرد و ثانیاً قوانین طبیعت را نشکند. آن‌ها برای تبیین افعال خداوند به عدم تعین‌های هستی‌شناختی، یعنی عدم تعین‌هایی که به جهل ما باز نمی‌گردد بلکه خودِ موضوعِ مورد نظر، به صورت هستی‌شناسانه داری عدم تعین است، مثل مکانیک کوانتومی، روی می‌آورند. اما این دیدگاه با مسائلی مواجه است که یکی از آن‌ها مسئله بزرگنمایی است. طبق این مسئله رویدادهای کوانتومی بسیار کمی وجود دارند که بتوانند در سطح جهان ماکرو اثرگذار باشند و طبق این دیدگاه متکی بر مکانیک کوانتومی، افعال خداوند محدود می‌شوند. پس این دسته را همچنان می‌توان در میان طرفداران علم در دوراهی علم و دین دسته‌بندی کرد. هدف این پایان نامه یافتن مدلی از فعل الهی است که علاوه بر عینی در نظر گرفتن افعال خداوند و شکسته نشدن قوانین طبیعت، گستره اعمال خداوند را نیز محدود نکند. برای یافتن این نظریه دو سوالِ «قوانین طبیعت چیست؟» و «شکستن قوانین یعنی چه؟» بررسی شدند. در مورد سوال اول با بررسی نظریه‌های متداول در مورد قوانین طبیعت، دیدگاه ذات‌گرایی جدید برگزیده شد که طبق آن قوانین ضروری هستند. اما برای پاسخ به سوال دوم، ابتدا مسئله نمونه یابی مطرح شد، که طبق آن پیدا کردن مصداق یک قانون در طبیعت، معمولاً ممکن نیست زیرا بر هر جسم نیروهای متفاوتی، مانند الکترومغناطیس و گرانش، وارد می‌شود. برای بدست آوردن معادلات حرکت یک جسم که تحت تأثیر نیروهای مختلف است، از روش اویلر استفاده می‌شود، با استفاده از این روش برآیند نیروها بر جسم در راستای هر محور برابر جرم در شتاب جسم (که مشتق دوم مکان آن است) قرار می‌گیرد و در انتها یک معادله دیفرانسیل برای حرکت جسم در هر راستا به دست می‌آید که تمام نیروهای وارد بر آن بر این معادله موثرند. این روش هیچ مانعی برای اضافه شدن نیروی جدیدی به برآیند نیروها، وجود ندارد. در صورتی هم که جسم مطابق آن رفتار نکند، قانونی شکسته نشده، بلکه برآیند نیروها تغییر کرده است. بنابراین پاسخ به سوال دوم این است که قوانین شکسته نمی‌شوند. پس نیازی به محدود کردن افعال خداوند به عدم تعین‌های هستی شناختی نیست. با این حال همچنان دو مانع دیگر از سوی علم برای افعال خداوند وجود دارد؛ موجبیت‌گرایی و بستار علّی. معمولاً موجبیت‌گرایی را یک اصل برخاسته از علم تجربی به خصوص فیزیک کلاسیک می‌دانند. طبق اصلِ موجبیت‌گرایی، هر علتی لزوماً معلول خود را در پی دارد و اگر دو جهان با تاریخچه علّی یکسان داشته باشیم باید آینده آن‌ها نیز به یک شکل باشد. اما این مسئله در صورت انجام فعل الهی، نقض می‌شود و از آن‌جایی که علم می‌گوید جهان ما موجبیتی است، بنابراین فعل الهی نمی‌تواند انجام شود. اما موجبیت‌گرایی به تنهایی نمی‌تواند مانعی برای فعل الهی باشد، زیرا قوانین می‌توانند موجبیتی عمل کنند و همان طور که گفته شد با اضافه شدن یک نیروی جدید بدون شکسته شدن قوانین موجبیتی عملی خلاف روال عادی طبیعت ایجاد می‌شود. سپس برای حل مشکل بستار علّی استدلال‌های پاپینیو به نفع آن بررسی شد که دو استدلال اصلی او از طریق شواهد فیزیولوژیکی و قوانین پایستگی بود و با نقد هر دو استدلال روشن شد، که نمی‌توان آن‌ها را از علم استخراج کرد. در نهایت نتیجه‌گرفتیم که تناقض ظاهری‌ای که میان علم و فعل الهی، دیده می‌شود یک تضاد سطحی‌ست و با عمیق‌تر شدن در مسئله این دو با یکدیگر تضادی ندارند و نمی‌توان از علم برای استدلال بر ضد فعل الهی استفاده کرد.

به طور کلی با وجود اهمیت عرفان و تاثیر شگرف آن در روح و روان آدمی، تاکنون توجه چندانی به این مقوله در حوزه عمل تربیت عرفانی نشده است. این بی توجهی به ویژه در ایران که از آغاز یک تمدن معنوی به حساب آمده بسیار کم رنگ است. شاید دلیل این مساله این است که ما ایرانیان معمولا تفسیرمان از تربیت عرفانی به بعد دینی تربیت مربوط می شود؛ از این رو در جامعه ایران وقتی از تربیت عرفانی سخن به میان می آید، خیلی سریع موضوع معنویت از نوع دینداری به ذهنمان می رسد (قاسم پور مقدم،1396). در حالی که تربیت عرفانی نوعی تربیت معنوی است که لزوما با تربیت دینی یکی نیست. در دیدگاه رودولف اشتاینر تربیت عرفانی صرفا به بعد تربیت دینی مربوط نمی شود و شامل مفهومی گسترده تر از بعد دینی و حتی گسترده تر از بعد معنوی است. (اشتاینر1989 ) اشتاینر که پایه گذار مدارس معنوی والدروف است تربیت عرفانی را به طور گسترده تری به عنوان یک سبک زندگی به کار برده و تفسیری متفاوت از تربیت عرفانی دارد. واقعیت این است که با وجود این که جامعه ما در بستر تمدن معنوی ایرانی و اسلامی و به عنوان یکی از مهم ترین جوامع دینی تاریخ بشر، تجارب مهمی را در معنویت گرایی پشت سر گذاشته، اما تمرین کافی در عمل تربیت عرفانی نداشته است. یا اگر در این حوزه اقداماتی صورت گرفته بیشتر جنبه شخصی داشته و به تعلیم و تربیت عمومی راه پیدا نکرده است. به عنوان مثال ما با وجود عرفای بزرگی که نام آن ها در تذکره الاولیای عطار نیشابوری آمده و یا با وجود عرفای معروفی همچون منصورحلاج و بایزید بسطامی که در اختیار داریم و برای ما تاریخ درخشانی را در عرفان رقم زده اند، اما نتوانسته یا نخواسته ایم تجارب عرفانی آنان را به حیطه عمل تعلیم و تربیت وارد سازیم. لذا این تجارب در سطح عموم و نیز مراکز تعلیم و تربیت تجربه نشده است. بنابراین می توان گفت تربیت عرفانی با تمام امتیازاتی که به همراه دارد، در حد تجارب فردی باقی مانده است. حتی در ارتباط با عرفان پیامبر (ص) و ائمه (ع) نیز فکری برای عمل تربیت عرفانی با الگوگیری از سبک زندگی عرفانی آنان به عمل نیامده است. پیرو این مساله در این پژوهش ما به دنبال آن هستیم تا با بررسی تجارب عملی تربیت عرفانی مانند آن چه که در تجارب مدارس والدروف وجود دارد، زمینه و امکان کسب تجارب عرفانی را در ایران بررسی نماییم. البته این کار را با احتیاط انجام خواهیم داد. چرا که ایران خود کشوری ایدئولوژیک و دارای اعتقادات معنوی پایه ای و اصولی در دین مداری بوده و خود دارای فرهنگ و اندیشه غنی در عرفان نظری و عملی است. با این حال مدارس والدروف می تواند نمونه عملی همراه با تجارب عملی برای تربیت عرفانی باشد. لذا بررسی تربیت عرفانی اشتاینر در مدارس والدروف را به عنوان یک نمونه که برای ما فرصت مناسبی فراهم می سازد تا خودمان را به تربیت عملی در عرفان نزدیک سازیم، برگزیده ایم.

بینامتنیت قرآنی در شعر وسیله ای برای بالابردن و تقویت نمودن متن شعر با کمک آیات قرآن کریم است که در آن، برای ایجاد نوعی گفتگو بین دیگران از نظر مفهوم، ایده و فکر، اهداف و یکپارچگی میان آنها به یکدیگر پیوسته و مرتبط می شوند. پژوهشگر در این پژوهش که با عنوان «بینامتنیت قرآنی بین شعر دو شاعرعبدالله ابن المبارک و أبی العتاهیه (بررسی تطبیقی)» مطرح شده است، بر آن است تا مفاهیم دینی، تأثیر قرآن کریم، و چگونگی الهام گرفتن شاعران از معانی دینی برداشت شده از کتاب مقدس مانند ایمان به خداوند متعال، توحید، یاد مرگ، نکوهش دنیا و لذت های آن، یاد روز قیامت، قیامت، پاداش و کیفر و... را در شعر این دو شاعر نشان و برجسته نماید. پژوهشگر در بحث خودش در پی آن است تا با کمک گرفتن از روش توصیفی-تحلیلی موضوع تناص قرآنی را در اشعار دو شاعر دوره عباسی یعنی عبدالله ابن المبارک و أبی العتاهیه را مورد بررسی قرار دهد. هدف به کارگیری این روش، تبیین و بررسی مظاهر و دلالت های بینامتنی قرآنی و اهداف این دو شاعر از به کارگیری این گرایش های دینی، نمایان کردن واقعیت های جامعه عصر عباسی می باشد. پژوهش در بینامتنیت قرآنی بین این دو شاعر، الگوهای تفکر این دو شاعر را در محیط و زمان حیات خود نشان می دهد که مجموعه ای از گرایش های فکری، دینی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را تجربه کرده اند که این اوضاع بر قالب شعر و گرایش آن ها و شعر عربی تأثیر گذاشته است. از جمله گرایش به ذکر و ویژگی های مؤمنان از نظر تقوا، اعتقاد به قدر و سرنوشت، توکل بر خداوند متعال، رزق و روزی، رضایت به همه شرایط موجود، توبه نیکو، صبر در برابر بلاها، گوشه گیری از مردم، زهد در دنیا و انواع عبادت ها را می توان نام برد. پژوهشگر در این مطالعه و پژوهش خود به این نتایج رسید: بدرستی تناص قرآنی در اشعار این دو شاعر، بیانگر عمق تأثیرپذیری افکار و اندیشه های دینی برگرفته از قرآن کریم در شعر آنها است، همچنین در این تطبیق نشان داده شد که اندیشه های دینی باارزش و محکمی که در دوران عباسی رایج بوده است، در شعر این دو شاعر منعکس شده است و نقش عمده ای را ایفا می کند، همچنین بررسی جنبه آوازی، موسیقایی، آهنگ بیرونی از نظر ردیف و قافیه، و آهنگ درونی از نظر تکرار، سجع، ارزش بلاغی، صرفی و نحوی سطح شعر آن عصر را نشان می دهد.

مسئله قضا و قدر الهی از بنیادی‌ترین مباحث کلامی است که مذاهب مختلف اسلامی به تبیین آن پرداخته‌اند. در این پژوهش، دیدگاه‌های عمده کلامی درباره تفسیر قضا و قدر، از جمله تفسیری که نتیجه اش نظریه جبر ، نظریه تفویض و نظریه امر بین امرین در بین دیدگاه های مذاهب کلامی هشت گانه (امامیه، زیدیه، اسماعیلیه، معتزله، اهل حدیث، اشاعره، ماتریدیه و اباضیه) مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تفسیر جبر گرایانه، منافات با تنزیه باری تعالی از افعال قبیح دارد. و نظریه تفویض با توحید افعالی ناسازگار است. در مقابل، نظریه امر بین الامرین که توسط امام جعفر صادق (ع) تبیین شده، با ایجاد توازن میان اراده الهی و اختیار انسانی، ضمن حفظ تنزیه باری تعالی از قبائح، مسئولیت فردی و توحید افعالی، تفسیر جامع و منطقی‌ از قضا و قدر ارائه می‌دهد. بر این اساس، نظریه الامر بین الامرین به عنوان دیدگاه صحیح و مورد قبول در این تحقیق اثبات و تثبیت می‌شود.

داستان هبوط حضرت آدم (ع) که هم درتورات و هم درقرآن کریم آمده است، دارای اشتراکات و درعین حال افتراقاتی است که نشان می‌دهد برخی قسمت‌های آن، که موافق نقل قرآن نیست، دستخوش تحریف گشته است. این تحریف منشأ پیامدها و آثاری درجامعه بشری گردیده است که جای نقد و ارزیابی دارد. سؤالات تحقیق این است که آثار و تبعات خوانش عهد عتیق از هبوط آدم کدامند؟ و این خوانش با استفاده ازآیات قرآن چگونه نقد و ارزیابی می‌شود؟ دراین پژوهش، به شیوه تحلیلی‌ـ توصیفی و مطالعه تطبیقی و کتابخانه‌ای، در گام نخست، آثارخوانش عهد عتیق از هبوط آدم بررسی و ارزیابی می‌شود و در گام دوم، خوانش عهد عتیق با استفاده ازآیات قرآن کریم نقد و ارزیابی می‌گردد. یافته‌های پژوهش، دو پیامد محوری را نشان داده است که عبارتنداز: «اندیشه تضادّ علم و دین» با پنج پیامد فرعی، و «بدبینی نسبت به جنس زن و تحقیر او» با سه پیامد فرعی. برای نقد و ارزیابی خوانش‌ها نیز سه موضوع محوری تشخیص داده شده است که عبارتند از: «عوامل زمینه ساز هبوط»، «حضرت آدم» و «همسرآدم» که مجموعاً مثلث هبوط را تشکیل می‌دهند. در ذیل هرموضوع تعداد سه خوانش و در مجموع تعداد نه خوانش مطرح شده است. سپس نقد خوانش‌ها با استفاده ازآیات قرآن کریم در ذیل هریک صورت گرفته است. نتیجه کلی که حاصل شده این است که خوانش عهد قدیم از هبوط آدم(ع) آثار و تبعاتی را به دنبال داشته که در دو عنوان محوری تفکر تضاد علم و دین، و بدبینی به جنس زن و تحقیر او مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین دریک مطالعه تطبیقی نشان داده شد که خوانش‌ عهد قدیم از هبوط آدم(ع)، با استفاده ازآیات قرآنی قابل نقد است و این نقد، وجود تحریف در عهد عتیق را نشان می‌دهد.

یکی از موضوعات اساسی در تفکر اسلامی، مسئله غایت‌مندی آفرینش است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا خداوند در آفرینش موجودات غایتی را در نظر داشته و یا اینکه خداوند منزه و بی‌نیاز از غرض و غایت است؟ موضع اتخاذی هر یک از متفکران بر اساس مبانی خود، متفاوت است. نگارنده درصدد است تا به تبیین غایت‌مندی آفرینش از دیدگاه ابن‌سینا و ابن عربی بپردازد. ابن‌سینا به بیان موضع خود در برابر نظر متکلمان پرداخته است و براساس دستگاه فلسفی خود، نگاهی متفاوت به این مسئله دارد. او همانند معتزله عدم غایت‌مندی آفرینش را عبث می‌داند و درعین‌حال همچون اشاعره وجود غایت در آفرینش را ضروری نمی‌داند. فارابی پیش از ابن‌سینا به تبیین مسئله غایت آفرینش پرداخته است؛ لکن ابن‌سینا با بیان طرحی نو و موضع‌گیری در برابر متکلمان در سه نمط5، 6 و 7 اشارات و تنبیهات، معتقد است به‌وجودآمدن این جهان، براساس غایت صورت نگرفته است. او قائل است علت تحقق موجودات، علم عنایی خداوند می‌باشد. در مقابل، ابن‌عربی غایت آفرینش را حب ذاتی خداوند و کمال استجلاء الهی می‌داند. او معتقد است هدف حق‌تعالی از خلق جهان، این است که خود را به صورت تمام و کمال در عالم ببیند و تنها موجودی که ظرفیت و استعداد این را دارد که مظهر تام و اکمل خداوند باشد، انسان کامل است. روش این پژوهش از سنخِ توصیفی-تحلیلی است.

موضوع‌ عرف‌ و جایگاه‌ آن‌ در استنباط‌ احکام‌ شرعی، از مهم‌ترین‌ مباحث‌ عصر حاضر محسوب‌ می‌شود. این‌ اهمیت‌ از جهات‌ ذیل‌ است:عرف، از موضوعاتی‌ است‌ که‌ در رسانه‌های‌ عمومی‌ از قبیل‌ مطبوعات، مورد بحث‌ و مناقشه‌ بوده‌ و در مورد جایگاه‌ آن‌ در قانونگذاری، بعضی‌ از نظرات‌ افراطی‌ مطرح‌ شده‌ است. چنانکه‌ برخی‌ بر این‌ نظرند که‌ چون‌ عرف‌ بر حسب‌ گذشت‌ زمان‌ تغییر می‌یابد، پس‌ لازم‌ است‌ قوانین‌ اسلامی‌ هم‌ دستخوش‌ تغییر و دگرگونی‌ شود تا تناسب‌ و هماهنگی‌ آن‌ با عرفیات‌ زمان‌ حفظ‌ شده‌ و از متروک‌ شدن‌ و انزوای‌ آن‌ جلوگیری‌ شود. مرحوم‌ امام‌ خمینی(ره) نیز در این‌ زمینه‌ می‌فرماید:از جمله‌ شرایط‌ اجتهاد، اُنس‌ به‌ محاورات‌ عرفی‌ و فهم‌ موضوعات‌ عرفی‌ است؛ همان‌ عرفی‌ که‌ محاورات‌ قرآن‌ و سنت‌ بر طبق‌ آن‌ صورت‌ گرفته‌ است. شرط‌ اجتهاد، دوری‌ جستن‌ از خلط‌ دقایق‌ علوم‌ عقلی‌ با معانی‌ عرفی‌ عادی‌ است. چه‌ بسیار مواردی‌ که‌ در این‌ زمینه‌ خطا صورت‌ می‌گیرد، چنانکه‌ برای‌ برخی‌ از مشغول‌ دلان‌ دقایق‌ علوم‌ - حتی‌ اصول‌ فقه‌ به‌ معنای‌ امروزی‌ آن‌ - این‌ مشکل‌ زیاد پیش‌ می‌آید که‌ معانی‌ عرفی‌ بازاری‌ و رایج‌ میان‌ اهل‌ لغت‌ را که‌ بنای‌ قرآن‌ و سنت‌ بر آن‌ است، با دقتهایی‌ که‌ خارج‌ از فهم‌ عرف‌ می‌باشد به‌ هم‌ می‌آمیزند. عرف‌ در لغت‌ در معانی‌ مختلفی‌ استعمال‌ شده‌ است:پیاپی‌ بودن‌ شی، به‌ گونه‌ای‌ که‌ اجزای‌ آن‌ متصل‌ به‌ یکدیگر باشد، چیزی‌ که‌ مرتفع‌ باشد،ضد‌ نُکر و به‌ معنی‌ معروف، و معروف‌ به‌ معنای‌ شناخته‌ شده، و چهره‌ انسان‌ که‌ به‌ آن‌ شناخته‌ می‌شود. کاربرد عرف‌ در استنباط.درموردی‌ که‌ نص‌ شرعی‌ موجود نیست‌ و حکم‌ شرعی‌ از عرف، کشف‌ می‌شود. البته‌ این‌ کشف‌ در صورتی‌ معتبر است‌ که‌ ثابت‌ شود عرف‌ از عرف های‌ عامی‌ است‌ که‌ به‌ زمان‌ و مکان‌ خاصی‌ مربوط‌ نمی‌شود، تا با این‌ عدم‌ محدودیت‌ زمانی‌ و مکانی‌ بتوانیم‌ به‌ عصر معصوم‌ (ع) برسیم‌ و تقریر معصوم‌ (ع) را دارا باشیم‌ و عرف‌ مذکور، سنت‌ تقریری‌ شود. سیره‌ متشرعه‌ و نیز بنای عقلا از جمله‌ این‌ موارد است. صحت‌ بیع‌ معاطاتی: امام‌ خمینی‌ (ره) در این‌ زمینه‌ می‌فرماید: روش‌ مستمر عقلا از ابتدای‌ پیدایش‌ تمدن‌ و نیاز به‌ مبادلات‌ تا زمان‌ حاضر، دلالت‌ بر صحت‌ بیع‌ معاطاتی‌ می‌کند، بلکه‌ ظاهراً‌ بیع‌ معاطاتی‌ زماناً‌ مقدم‌ بر بیع‌ عقدی‌ و از جهت‌ قلمرو، وسیع‌تر از آن‌ بوده‌ است. در زمان‌ پیامبر (ص) هم‌ این‌ نوع‌ معامله‌ رایج‌ بوده‌ و اگر این‌ روش‌ نزد شارع‌ صحیح‌ نمی‌بود و افاده‌ ملکیت‌ نمی‌کرد، از این‌ روش‌ منع‌ می‌نمود، و در این‌ صورت، در میان‌ مردم‌ شیوع‌ پیدا می‌کرد.جایز بودن‌ وضو و شرب‌ از نهرهای‌ بزرگ‌ و نماز خواندن‌ در اراضی‌ وسیع، ولو این که‌ انسان‌ علم‌ به‌ رضایت‌ مالکین‌ آن ها نداشته‌ باشد. مرحوم‌ آیت‌ا خویی‌ در این‌ زمینه‌ می‌فرماید: عمده‌ دلیل‌ در این‌ مورد، روش‌ مستمر قطعی‌ عقلاست‌ که‌ در اراضی‌ وسیع، تصرفاتی‌ از قبیل‌ استراحت‌ و نمازخواندن‌ انجام‌ می‌دهند و شارع‌ هم‌ منعی‌ از این‌ روش‌ ننموده‌ است. شرح بحث در این قسمت به ذکر نمونه ای از موضوع اصلی پایان نامه و نحوه تحلیل و تطبیق آن می پردازیم: 1-پاک شدن آب نجس به وسیله آب کر دیدگاه امام خمینی (ره): آب نجس با زایل شدن تغییر آن پاک می شود، خواه زوال نجاست خود به خود باشد یا به واسطه تغییر خارجی باشد. به شرط این که آب جاری باشد یعنی از زمین با تمام اقسام آن بجوشد. طبق نظر مشهور آب چاه، حکم آب جاری را ندارد و شرط جاری بودن آب، دائمی بودن جریان آن است. حکم آب جاری مانند بقیه اقسام آب است که به محض برخورد با نجاست چنان چه آب کم باشد نجس می شود و روایت نیز این نظریه را تأیید می کند. آب جاری مانند آب غیرجاری است از این جهت که از بین رفتن تغییر آب مطلقاً موجب پاک شدن آن نمی شود. آب غیرجاری در صورتی پاک می شود که با آب کر برخورد کند و فرقی نمی کند که این برخورد پس از زوال تغییر آب نجس باشد یا هم زمان با برخورد این تغییر صورت گیرد. هرچند ممکن است اطلاق عبارت معنایی غیراز معنای مذکور را شامل شود یعنی منظور این باشد که آب نجس پاک می شود زمانی که تغییرآن زایل شود و با آب کر برخورد کند هرچند این برخورد قبل از زوال تغییر باشد. آن چه گفته شد درباره آب جاری هم صادق است چنان چه آب جاری قلیل را به محض برخورد با نجاست، نجس بدانیم. اگر صفات سه گانه مقداری از آب تغییر کند و بقیه آب کر باشد با زایل شدن تغییر، آب نجس شده هم پاک می شود. این صورت مانند صورتی است که با آب جاری برخورد کند. هم چنین در پاک شدن آب لازم نیست برخورد آب نجس با آب کر از منظر عرف یک دفعه صورت گیرد همان گونه که نظر مشهور فقهای متأخر نیز همین است. لذا صرف برخورد با آب کر کافی است و مهم نیست که به چه شکلی صورت گیرد زیرا به محض برخورد، این دو آب تبدیل به یک آب می شود. تحلیل دیدگاه امام خمینی (ره): عده ای از فقها معتقدند که برای پاک شدن آب نجس به وسیله آب کر، باید آب کر را به صورت یک دفعه بر روی آب نجس ریخت و منظور از یک دفعه این است که از نظر عرف، آب کر به روی آب نجس یک باره ریخته شود چون که اگر آب کر به صورت مقطعی و چندباره به روی آب نجس ریخته شود کفایت نمی کند و با هر دفعه برخورد دو آب با یکدیگر، آب ریخته شده نیز نجس می گردد. پس باید آب را از نظر عرف به صورت یک دفعه بر روی آب نجس بریزد یعنی وقتی که عرف مردم آن صحنه را می نگرند بگویند که آن شخص آب را به صورت یک دفعه بر روی آب نجس ریخت. (فاضل هندی، کشف اللثام، ج1، ص315). از نظر عقلی این که گفته شود آب کر به صورت یک دفعه به روی آب نجس ریخته شود امکان پذیر نیست چون که از نظر عقل این که تمام آن آب کر در یک زمان واحد به آن آب نجس برخورد کند ممکن نخواهد بود پس باید گفت که منظور از برخورد یک دفعه، برخورد عرفی است و آب نجس زمانی به واسطه ملاقات با آب کر پاک می شود که بعد از آن به هر دو اطلاق آب واحد شود نه آن

فرهنگ‌ها و اندیشه‌های انسان‌ها بر روی یکدیگر تأثیرگذار هستند. ادبیّات فارسی جدای از آن‌که بر ادبیّات جهان تأثیر گذارده است و نقش پررنگی برای بشریّت ایفا نموده است، ولی خود نیز متأثر از زبان‌های و اندیشه‌های ملل دیگر قرار دارد. یکی از تأثیرگذارترین ادیبان در حوزه ادبیات عرفانی، ابن عربی است که با ترجمه آثارش به فارسی و زبان‌های دیگر نقش او نمایان‌تر می‌شود. ادبیات فارسی اگر یک مضمون بارز داشته باشد، درون‌مایه عرفانی است. در این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و فیش برداری در ادبیات تطبیقی، سعی شد تا تأثیرگذاری و تأثیرپذیری از شعر ابن عربی در اشعار امام خمینی مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش، ده مضمون عرفانی که عبارتند از: عشق، وحدت وجود، حقیقت محمّدیّه یا انسان کامل، توبه و إنابه، تقوی و ورع، زهد، فقر، صبر، توکّل و رضا در اشعار ابن عربی و امام خمینی مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های ما در این پژوهش، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای، این است که: مخاطب اشعار ابن عربی، بیشتر سالکان راه حق و مخاطب اشعار امام خمینی، بیشتر عامّه مردم به حساب آورده شده‌اند. در جمع بندی هر ده موضوع اختلاف نظری میان مضمون عرفانی مشاهده نشد، مگر در مضمون ولایت و حقیقت محمّدیّه .ابن عربی جایگاه ولایت را برای خودش بعد از پیامبر و حضرت عیسی قائل است در حالی که در شعر امام خمینی تنها امامان شیعه این جایگاه را دارند. تأثیر ابن عربی و اندیشه‌های او بر فکر تمامی شاعران عارف فارسی زبان، مشهود است. امام خمینی همانطور که گفته شد، در جوانی علاقه‌مند به ابن عربی بودند و آثارشان را مطالعه و مورد نقد قرار می‌دادند؛ به همین خاطر افکار صوفیانه ایشان بعدها در اشعار امام خمینی نمایان شد. در بررسی دواوین شعری ابن عربی و امام خمینی با توجه به فقیه بودن این دو ادیب، تأثیرپذیری‌شان از قرآن که سرچشمه عرفان است، مشهود نمود، بنابراین تأثیرپذیری ابن عربی و امام خمینی از قرآن هم در طول پژوهش با استناد به آیات قرآن ذکر شد.

علم اعتقاد به امامت را به عنوان یکی از مطالب ضروری و مهم ارکان اعتقادی است و بحث صفات امام نشان دهنده نوع نگاه شیعه به مقوله امامت است آنچه اهمیت دارد، کیفیت علم امام است که از دوره‌های نخستین مورد توجه متکلمان قرار گرفته است و هر کدام بر اساس مشرب فکری خویش، رویکردی در پیش گرفته و مکاتب فکری بر اساس مبانی فکری و نوع رویکرد عقل‌گرایانه یا نقدگرایانه به استقبال این بخش از صفات امام رفته‌اند. نتایج در رساله با تتبع در آثار متعدد علامه جوادی برای پاسخ به شبهات؛ به بحث علم امام در سه محور، «قلمرو و ویژگی منابع»، پرداخته و به سؤالات، پاسخ داده است. بررسی نحوه وجود علم امام از دیدگاه علامه علاوه مسائلی چون شأنی یا فعلی و معصومانه یا خطاپذیر، حضوری یا حصولی، موهبتی یا اکتسابی بودن از جمله مسائل موجود در بحث علم امام است. مسئله دیگرتحقیق این است که امام دانش خود را چگونه به دست می‌آورد و سرچشمه‌های علم او کدامند؟ و آیا منابع علم امام دارای سهم‌بندی نیز هستند؟ در این بحث به انواع منابع مکتوب یا منابع غیرمکتوب پرداخته می‌شود تا معلوم گردد از دیدگاه علامه جواد منابع علم چیست؟ و کدام منبع بیشترین سهم را در دانش ایشان داشته است؟ در نهایت پس از پاسخگویی به تمام مسائل فوق دیدگاه خاص علامه جوادی در بحث دانش علم امام حاصل می‌گردد. از قبیل اینکه قلمرو امام شامل چه مواردی می‌شود؟ آیا دانش امام تنها اختصاص به دین دارد و آیا قلمرویی که موضوع علم امام است علاوه بر موضوعات احکام و تشریع، دانش علم امام به موضوعات غیب و علم به حروف و زبان‌ها و موضوعات خارجی نیز تعلق می‌گیرد؟ به این سؤالات باروش توصیفی ـ تحلیلی و پاسخ به شبهات و مستندات نقلی (آیات و روایات) و ادله عقلی و کمک گرفتن از متکلمین برای فهم دقیق‌تر از قلمرو، ویژگی‌ها و منابع باغور در تمام آثار علامه جوادی بتوان پایان نامه‌ای جامع و کامل ارایه داد.علم اعتقاد به امامت را به عنوان یکی از مطالب ضروری و مهم ارکان اعتقادی است و بحث صفات امام نشان دهنده نوع نگاه شیعه به مقوله امامت است آنچه اهمیت دارد، کیفیت علم امام است که از دوره‌های نخستین مورد توجه متکلمان قرار گرفته است و هر کدام بر اساس مشرب فکری خویش، رویکردی در پیش گرفته و مکاتب فکری بر اساس مبانی فکری و نوع رویکرد عقل‌گرایانه یا نقدگرایانه به استقبال این بخش از صفات امام رفته‌اند. نتایج در رساله با تتبع در آثار متعدد علامه جوادی برای پاسخ به شبهات؛ به بحث علم امام در سه محور، «قلمرو و ویژگی منابع»، پرداخته و به سؤالات، پاسخ داده است. بررسی نحوه وجود علم امام از دیدگاه علامه علاوه مسائلی چون شأنی یا فعلی و معصومانه یا خطاپذیر، حضوری یا حصولی، موهبتی یا اکتسابی بودن از جمله مسائل موجود در بحث علم امام است. مسئله دیگرتحقیق این است که امام دانش خود را چگونه به دست می‌آورد و سرچشمه‌های علم او کدامند؟ و آیا منابع علم امام دارای سهم‌بندی نیز هستند؟ در این بحث به انواع منابع مکتوب یا منابع غیرمکتوب پرداخته می‌شود تا معلوم گردد از دیدگاه علامه جواد منابع علم چیست؟ و کدام منبع بیشترین سهم را در دانش ایشان داشته است؟ در نهایت پس از پاسخگویی به تمام مسائل فوق دیدگاه خاص علامه جوادی در بحث دانش علم امام حاصل می‌گردد. از قبیل اینکه قلمرو امام شامل چه مواردی می‌شود؟ آیا دانش امام تنها اختصاص به دین دارد و آیا قلمرویی که موضوع علم امام است علاوه بر موضوعات احکام و تشریع، دانش علم امام به موضوعات غیب و علم به حروف و زبان‌ها و موضوعات خارجی نیز تعلق می‌گیرد؟ به این سؤالات باروش توصیفی ـ تحلیلی و پاسخ به شبهات و مستندات نقلی (آیات و روایات) و ادله عقلی و کمک گرفتن از متکلمین برای فهم دقیق‌تر از قلمرو، ویژگی‌ها و منابع باغور در تمام آثار علامه جوادی بتوان پایان نامه‌ای جامع و کامل ارایه داد.