جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت انسان از دغدغه‌های ذهنی بشر در طول تاریخ تفکر است. این پژوهش در پی آن است که بفهمد از نظر ابن عربی، سیمای معنوی انسان کامل چگونه سیمایی است و مشخصات انسان کامل چگونه مشخصاتی است، انسان در هستی از چه جایگاهی برخوردار بوده و چگونه تجلی پروردگار بوده و چگونه می‌‌تواند دارای تمامی ‌صفات الاهی باشد. بر اثر این تحقیق و از رهگذر بررسی اندیشه ابن عربی، مشخص شد که انسان کامل، مظهر اسم جامع «الله» بوده و جامع میان حق و خلق است. وی غایت آفرینش عالم و تنها کسی است که به صورت خداوند آفریده شده و می‌تواند خداوند را بشناسد.

نویسنده کتاب جناب آقای داود الهامی در مقدمه ذکر کرده اند که این نوشتار شامل تحقیقاتی است که خواننده را علاوه بر احوال ، افکار ، عقاید ، آثار و مشایخ ابن عربی ، بر اعتراضاتی که متوجه اوست آشنا ، و داوری را بر اهل تحقیق آسان مینماید. داوریهای متضاد درباره ابن عربی یکی از ،تضاد نظر مشاهیر و شخصیتها در مورد جناب ابن عربی می باشد تا جایی که عده ای ایشان را زنده کننده دین اسلام می دانند و عده ای ایشان را بدعت گذار و تخریب کننده دین معرفی می کنند . به قول مرحوم مطهری هیچ کس به اندازه محیی الدین درباره اش متناقض اظهار نظر نشده است بعضی او را از اولیاء الله وانسان کامل وقطب اکبر می دانند وبعضی او را یک کافر مرتدّ،و گاهی ممیت الدین و گاهی ماحی الدین می خوانند. {آشنائی با علوم اسلامی،ج۲،ص۱۳۱} تا جایی که علمایی چون علامه مجلسی ومقدس اردبیلی وآقا محمد علی بن آقا وحید بهبهانی ومیرزای قمی وملا محمد طا هر قمی و میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی ومیرزا علی اکبر بن محسن اردبیلی وآقا محمد جعفر (آل آقا)و… ایشان تکفیر کرده اند و علمایی چون سید حیدر آملی ملا فیض کاشانی وحاج میرزا حسین نوری و میرزا محمد باقر موسوی خوانساری و… به ایشان انتقادهای شدیدی کرده اند و علمای چون شهاب الدین عمر بن سهروردی شافعی و ابو الحسن علی بن ابراهیم قاری بغدادی و ابو الفتح محمد معروف به (شیخ مکی)و ابو المواهب،عبد الوهاب شعرانی وشیخ بهائی و ….ایشانرا ستوده اند. لذا همین اختلاف، در بین علمای از متاخرین در سطح وسیعی وجود دارد بلکه این اختلاف نه تنها بر سر مذهب ایشان بوده بلکه در مورد عرفان و مبانی توحیدی و وحدت وجود اطلاقی ایشان نیز بوده است؛ که بنده در بررسی که داشتم دیدم که اکثر علما و فقهای شیعه قائل به وحدت وجود ابن عربی نبوده، بلکه موضع گیری شدیدی در مبانی ایشان داشته اند.البته باز کثرت مخالفت علما و فقها با ایشان مبنای حق و باطل بودن مبانی جناب ابن عربی نیست، آنچه محوریت دارد تحقیق و تعقل و روشن فکری و دوری از هر گونه شخصیت زدگی و تعصب است . تفکیکی واضح بین تفکر ابن عربی با مبانی عقلانی و وحیانی وجود دارد.ولی بر ماست احترام بر علما و بزرگان هر چند که اشتباهاتی داشته باشند ،اما تاکید میکنم بزرگی علما سر جای خود محفوظ ولی این باز جواز پذیرش سخنان آنها بدون برهان و دلیل نمی شود.

هدف نوشتار حاضر مقايسة ديدگاه‌هاي محيي ‌الدين ا بن¬عربي و ويليام جيمز در باب «تجربة عرفاني» است. ابن-عربي و جيمز «تجربة عرفاني» را وصف ناپذير و زودگذر مي‌دانند که طي آن، انسان از نيرويي متعالي منفعل گرديده، معرفتي فراعقلي و خصوصي کسب مي‌کند. در اين تجربه، فرد به معرفتي مي رسد که با تلاش‌هاي عقلاني هرگز به آنها دست نمي‌يابد. آنچه فرد در تجربة شخصي خود از حقيقت غايي در‌مي‌يابد، از طريق بيان تجربه به کساني که از آن بي‌بهره‌اند، قابل انتقال نيست و کساني که خواهان درک چنين تجاربي هستند، بايد با مجاهدت و رياضت، زمينة فراهم شدن آن تجارب را در خويش فراهم کنند. با وجود شباهت¬هاي موجود، ابن‌عربي حصول تجربة عرفاني را در پرتو عمل به شريعت و عامل تقويت ايمان مي داند، در حالي که جيمز سرچشمة عميق دين و تجربة عرفاني را احساس ديني مي‌داند و الهيّات را امري ثانوي تلقي مي کند.

عقل قوه‌اي از قواي نفس ناطقه است. عقل از آن نظر که قوة فکر را به کار مي‌گيرد و از طريق آن علم و معرفت کسب مي‌کند، محدود است؛ اما عقل از آن نظر که داراي خاصيت قبول است، حدي ندارد و از اين حيث، هيچ امري وراي طور عقل محسوب نمي‌شود. دو احتمال در تفسير طور وراي عقل قابل طرح است: «ما يحيله العقل» و «ما لايناله العقل»، که هر دوي آنها داراي نقص است. ابن‌عربي عنصر اساسي در علوم فوق طور عقل را به لحاظ روش، يافت شهودي و قلبي آنها دانسته‌است که با افاضه و تجلي حق تعالي صورت مي‌گيرد؛ اما به لحاظ محتوا، ممکن است برخي از انواع آن توسط عقل از راه استدلال فکري هم قابل حصول باشد.

تبیین چگونگی وحدت وجود، همواره یکی از چالش ­بر­انگیزترین مباحث حوزۀ عرفان بوده است. ازآنجایی‌که پیچیدگی این موضوع ریشه در ناکارآمدی گزاره ­های زبانی در تشریح عوالم ورای عالم شهادت دارد، ابن‌عربی به‌عنوان بنیان‌گذار نظریۀ وحدت وجود و به‌تبع آن بیدل دهلوی، برای تشریح این­گونه تجارب عرفانی، از تمثیل­های مختلفی بهره جسته­اند. در این مقاله ابتدا دربارۀ وحدت وجود، تجلی و پیشینۀ این نظریه در میان اقوام و مذاهب مختلف و نیز عرفای اسلامیِ پیش از ابن‌عربی توضیحاتی بیان شده است و در مرحلۀ بعد، درباره کمیت و کیفیتِ بهره‌گیری بیدل از تمثیل­ های وحدت وجودی ابن‌عربی، در کتاب چهار عنصر بحث کرده­ایم. و درنهایت به این نتیجه رسیده­ ایم که بیدل نیز همانند ابن‌عربی بر این عقیده است که وجود حقیقی از نظر ذات و اطلاق واحد، و از نظر اسما و صفات و اطوار تجلی، متکثر است و بر این مبنا از اکثر تمثیل ­هایی که ابن‌عربی برای تبیین این نظریه بهره جسته، او نیز استفاده کرده است.

این کتاب بررسی تطبیقی افکار دو اندیشمند بزرگ دین‌های یهودیت و سالام یعنی فیلون (20 ق.م - 50 م.) و محی‌الدین بن عربی (560 تا 638 ق.) می‌پردازد که هر دو تحت تأثیر افلاطون، فیلسوف بزرگ یونانی بوده‌اند. همسانی‌هایی که در اندیشه‌های این دو متفکر وجود داشته، انگیزة اصلی نویسنده برای نگارش کتاب بوده است. در این اثر مفاهیمی مربوط به خدا، جهان و انسان در اندیشة این دو متفکر با روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی شده است. کتاب حاضر پنج فصل دارد: در فصل 1: پیشینه‌ای از فلسفة یهود و اندیشه‌های فلسفی ـ عرفانی از دورة هلنیسم تا قرون وسطا، و نیز پیشینه‌ای از عرفان اسلامی از دوران ابن مَسَرّه (م 269 ق.) تا ابن عربی (م 638 ق.) آمده است. فصل 2: به شناخت مختصری از احوال این دو متفکر و مقایسة مباحث روش‌شناسی و معرفت‌شناسی آن‌ها اختصاص دارد. در فصل‌های سوم و تا پنجم به ترتیب مباحث مربوط به خداشناسی، جهان‌شناسی و انسان‌شناسی از منظر این دو اندیشمند بررسی و مقایسه شده است. از آنجا که مؤلف در نگارش این کتاب به معرفی و شناسایی فیلون نظر داشته است، از این‌رو ترجمة بخشی از رسالة او را با عنوان «دربارة حیات نظری» نیز در پیوست انتهای کتاب گنجانده است.