جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

میرمحمداسماعیل خاتون‎آبادی از فلاسفه قرن یازدهم مکتب فلسفه تنزیهی اصفهان، در شرح اصول کافی، ذیل روایات باب روح، به نقد نظرات شارحان دیگر الکافی، به‎ویژه صدرالمتألهین پرداخته است. ملاصدرا نیز از فلاسفه مکتب اصفهان در قرن یازدهم و متقدّم بر خاتون‎آبادی، پایه‎گذار حکمت متعالیه بوده و شرحی بر اصول کافی نگاشته است. این نوشتارِ توصیفی-تحلیلی با رویکردی انتقادی، نظرات خاتون‎آبادی و ملاصدرا ذیل احادیث روح در الکافی را بررسیده و به این نتیجه رسیده است که طبق نظر ملاصدرا، عظمت مقام روح باعث ناتوانی علم و عقل بشر برای فهم آن شده است؛ امّا خاتون‎آبادی اسم جنس و عام بودنِ معنای روح را منشأ اختلاف می‎داند. از نظر صدرالمتألهین روح در عین بساطت وجود، جز از طریق علم الهی قابل کشف نیست؛ امّا خاتون‎آبادی این دیدگاه را ناشی از مبنای فکری او در حرکت جوهری می‎داند که به نظر او، باطل است. به‎طورکلی باید گفت تفاوت دیدگاه‎های ملاصدرا و خاتون‎آبادی ناشی از تفاوت مبانی فلسفی آن‎ها است. خاتون‎آبادی حرکت جوهری، وحدت وجود و تعریف وجودی که صدرالمتألهین ارائه می‎دهد را نمی‎پذیرد و آن‎ها را باطل می‎داند؛ بنابراین دیدگاه وی در جایی‎که این مبانی دخیل است، از نظر خاتون‎آبادی مطرود و مردود است.

«ینبغی» و «لاینبغی»، ازجمله‌ تعبیرات پرکاربرد در روایات هستند که ریشه آنها در لغت به این معانی است: طلب، جواز، شایستگی، تمکن و تیسّر. مشتقات این مادهٔ لغوی در قرآن کریم نیز در همین معانی به کار رفته است. این جستار با روش توصیفی‌تحلیلی، به کاربست‌های روایی این تعبیرات و ضرورت مفهوم‌شناسی و واکاوی مفاد آنها می‌پردازد. به نظر می‌رسد در دلالت «ینبغی» بر جواز تکلیفی، مناقشه و خلافی در میان نیست و مدلول «لاینبغی»، محل نقض و ابرام فقهای امامیه قرار گرفته است. با تتبع در منابع لغوی و تأمل در کاربردهای رواییِ این تعبیر و دقت در استعمالات آن می‌توان گفت: فراوانی استعمال آن در تحریم کاربرد دارد. شاید بتوان با تمسک به این کثرت استعمال و انصراف ناشی از آن و نیز برخی مؤیدات رواییِ بر غلبهٔ ظهور این مادهٔ لغوی در حرمت، بر ظهور آن در کراهت تأکید کرد. بعضی از لغت‌شناسان، «لاینبغی» را واجد معنایی؛ اعم از عدم‌تمکن و عدم‌تیسّر تلقی کرده و آن را به‌معنای عدم‌شایستگی و فقدان اهلیّت تفسیر کرده‌اند.

پدیدۀ «علم­‌زدگی» یکی از پیامدهای مکتب اومانیسم است و بر علم به­‌عنوان تنها مبنای شناخت هستی تکیه دارد. این مبنای فکری در شناخت برخی موضوعات، به­‌ویژه مباحث فرامادّی­‌ای مانند الهیّات، ناکارآمد بوده و سبب کج­فهمی­‌هایی شده است. مؤلّف کتاب نقد قرآن نیز براساس دیدگاه یادشده، در برخی آیات قرآن شبهاتی ایجاد کرده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی­­_ ­تحلیلی پس از بررسی پدیدۀ علم‌­زدگی و خاستگاه آن، ناظر به برخی شبهات ادّعایی کتاب نقد قرآن، به­‌تناسب سه پاسخ ارائه کرده ­است: 1. تعارض برخی گزاره‌­های قرآنی با یافته‌­های علوم تجربی ظاهری است. 2. یافته‌­های علوم طبیعی دربارۀ برخی گزاره‌­های قرآنی هنوز به نتیجه نرسیده ­است. 3. برخی گزاره‌های قرآنی از نوع درون­‌دینی بوده و در علوم تجربی دلیلی بر ردّ آن­ها وجود ندارد.

تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی میان­‌رشته‌­ای برای تبیین تحوّلات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه است و به‌­عنوان یکی از روش­‌های کیفی بررسی متون به کشف روابط میان زبان، ایدئولوژی و قدرت پرداخته و رابطۀ تعاملی میان متن و زمینۀ متن را بازگو می‌­کند. با توجّه به ساخت واژگانی داستان‌های قرآن، بافت موقعیّتی و اهداف تربیتی‌­ای که در آن‌ها منظور شده، ساختاری گفتمانی دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی داستان قوم لوط در قرآن با روش نورمن فرکلاف و تحلیل نشانه­‌های معنادار این داستان در سه سطح: توصیف، تفسیر و تبیین است. شیوۀ پژوهش نیز توصیفی و تحلیل اطّلاعات کیفی است. بنابر نتایج پژوهش، در سطح توصیف، با شکل­‌گیری روابط معنایی میان واژگان مانند: شمول معنایی، ترادف و تضادّ معنایی و به­‌کارگیری وجوه مختلف جملات، ایدئولوژی گفتمان موجود در آیات مشخّص شد. در سطح تفسیر نیز با ترسیم بافت موقعیّتی و بینامتنی، حاکمیّت و غلبۀ نهایی گفتمان الهی بر گفتمان کفر و گمراهی آشکار شده و سرانجام در سطح تبیین، تأثیر فرامتن و هژمونی و قدرت حاکم بر شخصیّت و عملکرد افراد و آیندۀ آنان تبیین گردید.

ارائۀ نمونه و الگو نقش اساسی در پندآموزی و سرنوشت انسان داشته و قرآن با یادکردی هنرمندانه از آن بهره برده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی­­ـ ­­­تحلیلی، «ترین­ها»ـ بهترین‌ها و بدترین‌هاـ را از دیدگاه قرآن معرّفی و گونه‌شناسی کرده و تأثیر آن بر سبک زندگی اسلامی را بررسیده است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که قرآن در حیطه‌ها و ابعاد گوناگون، نمونه‌هایی از بهترین‌ها و بدترین‌ها را برشمرده که به سه گونۀ اعتقادی، اخلاق فردی و اجتماعی قابل تقسیم است. انسان با تأمّل در مصادیق مثبت و منفی آن افراد و روش ایجاد جاذبه و دافعۀ قرآن می­تواند سبک زندگی خود را ارتقا بخشد.

پژوهش حاضر با هدف شناخت و درک بهتر معنا و مراد خداوند از دو مفهوم شادی و غم، با رویکرد تفسیری و با استفاده از منطق تقابل­‌های دوگانه در ساختارگرایی، تقابل مفاهیم مرتبط با شادی و غم در قرآن را بررسی کرده است. از بررسی 29 نمونه از آیات به همراه سیاق کاربردی آن­ها در موضوع شادی و غم، چهار دسته معنا به دست آمده است: شادی با مؤلّفۀ معنایی مثبت، غم با مؤلّفۀ معنایی منفی، شادی با مؤلّفۀ معنایی منفی و غم با مؤلّفۀ معنایی مثبت. در سطح روساخت، شادی و غم با بار معنایی مثبت و منفی یا همان معنای عرفی خود در قرآن کاربرد دارند. در این سطح، با در نظر گرفتن شبکه­‌های هم­تراز معنایی، شادی و غم در معنای اصلی یا معنای عرف استعمال ظهور می‌­یابند؛ در مقابل، در سطح زیرساخت، شادی با مؤلّفۀ معنایی منفی و غم با مؤلّفۀ معنایی مثبت کاربرد داشته و همچنین در این سطح، با در نظر گرفتن شبکه­‌های هم­تراز معنایی، این دو واژه در معنای خلاف عرف استعمال خود، ظهور معنایی دارند. براساس نتایج پژوهش، شادی و غم مطلق به­‌عنوان دو قطب مثبت و منفی (تقابل مکمل)، تنها در سرای آخرت وجود دارند و شادی و غم دنیوی، به صورت تقابل مدرّج، به­‌نوعی آمیخته با یکدیگرند؛ ازاین­‌روست که می­‌توان اقسام شادی و غم را در گروه­‌های هم‌­تراز مثبت و منفی جای داد.

وهابیان ضمن تقسیم توحید به «ربوبی»، «الوهی» و «اسماء و صفات» و تفسیر توحید ربوبی به توحید در «خالقیت»، «مالکیت» و «تدبیر»، توحید ربوبی را مورد پذیرش مشرکان عصر نبوی دانسته، نقطه اصلی درگیری موحدان با مشرکان را توحید عبادی (توحید الوهی) می‌دانند و از این مسأله به‌مثابه مقدمه‌ای برای تکفیر غالب مسلمانان بهره می‌برند. از رهگذر جستار حاضر که با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف تقریر و ارزیابی این نظریه سامان یافته، آشکار می‌شود که از یکسو، دیدگاه وهابیان در تفسیر توحید ربوبی با تصریحات لغت‌شناسان و حتی مفسران و متکلمان اهل سنت سازگار نیست. از دیگرسو، علی‌رغم دیدگاه آنان، آیات فراوانی بر شرک ربوبی مشرکان عصر نبوی گواهی می‌دهد؛ چنانکه آیات مورد استدلال آنان نیز بر مدعایشان دلالت ندارد. از سوی سوم، علی‌رغم ادعای آنان، آیات قرآن و گزارشات تاریخی نشان‌دهنده شکل‌گیری انحرافات فراوان در طول تاریخ، در حوزه توحید ربوبی است. از سوی چهارم، برپایه گزارشات تاریخی، مشرکان عصری نبوی برای بت‌ها نقش ربوبی قائل بودند. از مجموعه این مطالب، ضعف دیدگاه وهابیت و یکسونگری آنها در تفسیر آیات قرآن آشکار می‌شود.

مارکوس ویکس در کتاب فلسفه در چند دقیقه، مفهوم‌های کلیدی دنیای فلسفه را به زبان ساده برای مخاطبان توضیح می‌دهد. این کتاب به شاخه‌های مختلف فلسفه، فلسفه در عصر باستان و عصر حاضر، فلسفه کاربردی، رابطه بین فلسفه، مسیحیت، اسلام و دوران رنسانس، فلسفه غربی و شرقی و مکاتب مختلف فلسفی می‌پردازد. این اثر مطالب مختلفی دارد که از ظهور فلسفه در یونان باستان تا حال و روز امروز فلسفه را پوشش می‌دهند و سفری به دل تاریخ فلسفه، آشنایی با انواع طرز تفکرها، اندیشمندان و فیلسوفان بزرگ و ... است.

" باید در زندگی همانطور عمل کنید که وجدان شما به شما توصیه می کند" به مدت بیست سال ، معلم معنوی گورجیف در آسیای مرکزی و خاورمیانه سفر کرد. بخشی از سفرنامه ، بخشی ماجراجویی ، بخشی راهنمای معنوی ، «ملاقات با مردمان برجسته» ، به وضوح برخوردهای خود را با افرادی که به او کمک کرده اند را توصیف می کند: پدرش ، بارد ، که داستانهای شگفتی را برای او تعریف می کرد. گذشته از پدرش، درباره شاهزاده روسی و درویشی ایرانی که شیوه جدیدی از زندگی را به او آموخت نیز صحبت هایی را به میان می آورد. با خواندن کتاب « ملاقات با مردمان برجسته» ما یک مرد جوان را می بینیم که در حال کشف پاسخ هایی است که ما نیز به طریقی به دنبال آن ها هستیم. جورج ایوانویچ گورجیف آموخت که اکثریت قریب به اتفاق بشریت تمام زندگی خود را در حالت خواب آلودگی گذرانده است. اما او این را در کتاب حاضر عنوان می‌کند که این امکان وجود دارد که از حالت هوشیاری بالاتری بتوانیم برخوردار شویم و از پتانسیل کامل انسانی نیز بهره ببریم. گورجیف روشی را برای این کار ابداع کرد و رشته خود را "کار" (که به معنی "کار روی خود") یا "روش" نامید.