جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسطوره ها در طول تاریخ همواره از رخدادهای سیاسی- اجتماعی تاثیر می پذیرند و در برابر آن ها واکنش نشان می دهند. در ایران، یکی از اصلی ترین حوادثی که بر ساختارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی تاثیر عمیقی گذاشت، واقعه کودتای 28 مرداد 1332 بود. این حادثه باعث اجتناب نویسندگان از بیان انتقادی صریح و پناه بردن به درون و به کارگیری از زبان مبهم، نمادین و اسطوره ای در انعکاس مسائل جامعه و جهت گیری اذهان توده مردم و روشنفکران شد. رمان سووشون یکی از برجسته ترین آثاری است که با بهره گیری از اساطیر ملی و دینی، منعکس کننده وضعیت اجتماعی و فکری مردم ایران در سال های بعد از کودتا در گفتمان مخالف حکومت و بیگانه است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و چارچوب نظری نقد اسطوره ای به تحلیل چگونگی بازتاب اسطوره در این اثر می پردازد.

آرای فروید در حوزه روانکاوی تاثیری شگرف بر هنر و ادبیات نهاد و موجب ظهور نقد روانشناسانه شد. نظریه های «ناخودآگاه فردی» و «ساختار ذهن و روان انسان» از برجسته ترین دستاوردهای فکری این متفکر بود. بر اساس این نظریه ها، ساختار ذهن انسان دارای سه بخش عمده است: نهاد، من و فرامن. هر کدام از این بخش ها نیز مظهر بخشی از دنیای پیچیده ذهن و وجود آدمی هستند. شخصیت های اصلی داستان سیاوش قابلیت انطباق با این سه بخش را دارند و کنش های این سه می تواند از منظری تاویلی، معرف کارکردهای اجزای ساختار ذهن باشد؛ سودابه مظهر نهاد، سیاوش معرف فرامن و کاووس نماینده من. از منظری دیگر می توان گرسیوز را معادل نهاد، سیاوش را مظهر فرامن و افراسیاب (و در بعدی دیگر پیران) را نماینده من به شمار آورد. این پژوهش به تحلیل داستان سیاوش بر مبنای این رویکرد اختصاص دارد.

در این مقاله به بررسی داستان پیر چنگی از دیدگاه روانشناسی تحلیلی یونگ پرداخته ایم. بر اساس این بررسی و تحلیل نمادهای کهن الگوی من، خود، خواب و رویا، سایه، نقاب، پیر دانا و ناخودآگاه فردی و جمعی، نشان داده می شود که پیر چنگی با گذر از این مراحل به یاری پیر دانا از گذرگاه صعب خودآگاهی به ناخودآگاهی حرکت می کند و سرانجام به تولد دوباره و فرایند فردیت می رسد و سازش خودآگاهانه ای با مرکز درونی خود می یابد و در پرده فنا و استغراق در ناخودآگاه جمعی خویش زندگی جدیدی را شروع می کند.

ویژگی های مشترک زیادی تعدادی از شخصیت های زن در داستان های غزاله علیزاده را شاخص و قابل توجه کرده و از آن ها انگاره هایی اسطوره ای یا شبه اسطوره ای ساخته است؛ ویژگی های مثبت و منفی شیطان یا فرشته بودن، کودک یا پیر بودن همزمان، برخورداری از قدرت جادوی زنانه، فرزانگی روحانی، مظهر الهام و ارضای معنوی بودن و دیگر ویژگی هایی که برای انگاره های کهن الگویی ذکر شده است. از آنجا که بین نقد اسطوره ای و شیوه روان شناختی ارتباط کاملا نزدیکی وجود دارد و کهن الگوها همچون غرایز، بر رفتار انسان تاثیر می گذارند و به شکل گیری شخصیت کمک می کنند و هر دوی اینها با انگیزه های زیربنایی رفتار انسان سر و کار دارند، در این مقاله با رویکردی انتقادی به تحلیل ویژگی های شخصیت های زن در آثار علیزاده پرداخته شده است. این پژوهش نشان می دهد که خلق تصاویر یک سویه، رمزآلودگی و ناشناختگی، و نابهنجاری در پیوند بین واقعیت و رویا در خلق چهره زنان از جمله پیامدهای توجه نویسنده به نشانه های اسطوره ای است.

«شیطان» همواره در قصه ها، داستان ها، اسطوره ها و ادیان نماد کامل شر در مقابل خیر است و در آفرینش آثار ادبی گذشته و حال سهم بسزایی داشته است. این نماد در ادبیات داستانی معاصر نیز در چند رمان و داستان معروف تبلور یافته است؛ از جمله شخصیت اصلی داستان بلند ملکوت اثر بهرام صادقی، مبتنی بر این نماد پرداخته شده است. اعمال دکتر حاتم و شخصیت پلید او در این داستان، به وضوح ویژگی های برجسته شیطان را نمودار ساخته است. در این گفتار، شخصیت دکتر حاتم بر اساس این ویژگی ها از منظر اسطوره و تا حدودی از نظرگاه دینی و ادبی تحلیل و در پایان به دلایل کاربرد این اسطوره و دیگر اسطوره ها در داستان با توجه به ذهنیت نویسنده اشاره شده است.

آرکی‌تایپ یا کهن‌الگو، مهم‌ترین اصطلاح مکتب روانکاوی کارل گوستاو یونگ، شامل صور کهن و افکار و امیال غریزی است که در ناخودآگاه جمعی مشترک انسان‌ها وجود دارند. محتویّات ناخودآگاه جمعی در اسطوره‌ها، مذاهب، رؤیاها، تخیّلات و آثار ادبی رخ می‌نمایانند. در این میان، اهمیّت آثار حماسی به عنوان تجلّی‌گاه اسطوره و کهن‌الگوها غیر قابل انکار است. در پژوهش پیشِ رو، کهن‌الگوی قهرمان در منظومۀ حماسی آرش کمانگیراثر سیاوش کسرایی بررسی و تحلیل شده است. هر انسانی در درون خود قهرمانی دارد و به سفر قهرمانی خاصّی می‌پردازد. این سفر درواقع، همان الگویی است که برای طی کردن مسیر خودشناسی و رشد فردیّت انتخاب کرده است. بررسی حاضر نشان می‌دهد که آرش که کهن‌الگوی قهرمان در شخصیّت او حاکم است، با طی کردن فراز و فرودهای مختصّ این کهن‌الگو، مسیر خودشناسی را به سرانجام رسانده و به «خود» واقعی‌اش پی برده است. در بُعد اجتماعی نیز ایرانیان به شناخت نسبت به هویّت جمعی و خودِ قومی و ملّی خویش رسیده‌اند.

داستان ماتی و پدربزرگ اثر روبرتو پیومینی، داستانی نمادین و کودکانه با درونمایه مرگ است. شخصیت اصلی داستان که با مرگ پدربزرگ روبه رو می شود، طی سفری آیینی، از اسرار مرگ آگاهی می یابد و این سفر منجر به رسیدن او به فردیت و تقویت درون و تولد دوباره می شود. در این مقاله با توجه به رویکرد روان شناسی تحلیلی و با تکیه بر نقد کهن الگویی به تحلیل این سفر پرداخته شده است. نظام نمادین داستان، در فضایی عاطفی نمادها را چون کارمایه های روانی و پویا و موادی موثر و نزدیک به تخیل کودکانه به کار گرفته است. رمزگشایی نمادهای داستان نشان می دهد که ماتی الگوی قهرمان، پدربزرگ الگوی پیر خردمند، رودخانه، نماد زندگی و سمت چپ آن ناخودآگاهی و کشف راز مرگ دستاورد سفر است. سفر در یک روز کامل صورت می گیرد و این نیز نماد تمامیت و یک چرخه کامل است.

برای آموزش زبانهای خارجی که شامل آموزش زبان فرانسه به عنوان یک زبان خارجی نیز می شود، معلم نیازمند یک قالب آموزشی مشخص و معین در حیطه یک روش تدریس کاربردی می باشد، او همچنین به کتاب های آموزشی نیاز دارد که بر اساس روش تدریس به کار گرفته تحریر شده اند. علاوه بر آن، استاد زبان خارجی باید بتواند بوسیله یک سیستم آزمون گیری مناسب سطح یادگیری زبان آموزان را بسنجد که از یک طرف، در موازات با روش تدریس بکار گرفته بوده و از طرف دیگر، در تطابق با کتاب های آموزشی استفاده شده باشد. همه این ابزارهای آموزشی و روش تدریس برای آموزش زبان فرانسه در کشورهای غیر فرانسه زبان از قبل برنامه ریزی شده است. چون ادبیات فرانسه در ایران یک ادبیات خارجی تلقی می شود، ما با الهام گیری از روش آموزشی ذکر شده، تصمیم گرفتیم که سیستم آموزشی متناسبی را برای اعمال خوانش دانشگاهی متون ادبی فرانسه پیشنهاد کنیم. در این راستا، ما ابتدا به توضیح خوانش دانشگاهی پرداخته ایم که خوانش تحلیلی چند جانبه متون ادبی فرانسه می باشد به صورتی که در بر گیرنده مجموع تحلیل های زبانشناختی، جامعه شناختی، روانشناختی و ... است. سپس ما متد مناسب قابل اعمال برای انجام خوانش دانشگاهی را تشریح کرده ایم که بر اساس آن دانشجو به صورت فعال در امر آموزش ادبیات مشارکت دارد و در نهایت، نحوه انجام عملی خوانش دانشگاهی را با ذکر همه جزئیات و بر طبق اصول متد ذکر شده و با توجه به محتوای خوانش دانشگاهی که تحلیلی چند جانبه می باشد، توضیح داده ایم.

کتاب “بوطیقای نو و خوانش فمینیستی در آثاری از: غزاله علیزاده، شهرنوش پارسی پور، منیرو روانی پور، زویا پیرزاد، میترا داور و گلی ترقی” کوششی تازه برای “خوانش متن ادبی” است. نکته ی برجسته و تازه در این خوانش، تحلیل و تأویل متن بر پایه ی “بوطیقای نو” یا “رویکردهای نقد ادبی معاصر” است که بر مبنای تازه ترین منابع نقد ادبی به زبان انگلیسی مورد تحلیل و خوانش قرار گرفته است؛ مثلاً رمان “خانه ی ادریسی ها” ی “غزاله علیزاده” با پنج رویکرد در نقد ادبی معاصر مورد بررسی قرار گرفته است. هریک از چهار داستان کوتاه “میترا داور” بر پایه ی یکی از رویکردهای بوطیقای نو مورد خوانش قرار گرفته است. حُسن این گونه خوانش در این است که تحلیل و خوانش متن، جنبه ی علمی پیدا می کند، زیرا بر اساس آخرین نظریه های ادبی معاصر مورد بررسی قرار می گیرد. چنین خوانشی، منتقد ادبی را از هر گونه داوری بر پایه ی ذوق، کلّی گویی، سطحی نگری، برخورد شخصی و “شائبه ی اغراض” و نقدهای ژورنالیستی دور می کند. آثاری را که بی جهت عزیز و ارزشمند شده اند، با معیار “بوطیقای نو” مورد ارزیابی مجدد قرار می دهد و آثاری که بی جهت مورد بی اعتنایی و توطئه ی سکوت مواجه شده اند، مورد داوری و ارزیابی واقعی قرار می گیرند. این گونه برخورد با متن، به خواننده کمک می کند تا با تازه ترین مفاهیم و رویکردهای نقد ادبی عصر نیز آشنا شود؛ به گونه ای که خود بتواند به یاری هنجارهای ناظر بر “بوطیقای نو” به خوانش داستان کوتاه یا رمان بپردازد و شخصاً لذت خوانش متن را تجربه کند. این کتاب به خواننده کمک می کند تا متنی یگانه را گاه با رویکرد “ساختارگرایانه” و همزمان با رویکرد “ساختارشکنانه” مورد مطالعه قرار دهد؛ چنان که رمان خوش ساخت “چراغ ها را من خاموش می کنم” نوشته ی “زویا پیرزاد” با چنین رویکردهایی مورد داوری و ارزیابی قرار گرفته است.