جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين كتاب از هشت مقاله به ‌شرح زير تشكيل شده است: ديباچه‌اي بر منطق فهم دين ؛ نهادهاي راهنماي فهم قرآن ؛ آب حيوان به ظلمت بردن ( پيامدهاي فلسفي كلامي نظريه‌ تكثرگرايي ديني) ؛ پلوراليسم ديني و چالش معيار (مباحثه با پروفسور جان هيك) ؛ نسبت دين و ايدئولوژي ؛ فلسفه‌ فرج، فلسفه‌ جهان برتر ؛ و فرجام قدسي تاريخ.

پلورالیزم (کثرت‌گرایی) دینی، یکی از مهم‌ترین مباحث فلسفه‌ی دین است که در جامعه‌ی فرهنگی ما شایع شده است. عبدالکریم سروش، که یکی از مهم‌ترین حلقه‌های جریان روشن‌فکری ایران است، مهم‌ترین مروج این نظریه در کشورمان به شمار می‌آید. به نحوی که در ایران تقریباً پلورالیزم دینی را با آراء سروش می‌شناسند. با آن که به طور کلی، نظریات وی متأثر از جریانات عمده‌ی فلسفی در غرب است ولی با این همه، تلاش چندانی برای نمایان ساختن وجوه متعدد این تأثیرپذیری صورت نگرفته است. مقصود این نوشتار، علاوه بر تحلیل جنبه‌های آشکارتر تأثیر پذیری سروش از مکاتب فلسفی غرب چون کانت و هرمنوتیک فلسفی، آشکارسازی وجه پنهان بهره‌مندی وی در طرح این نظریه از دیدگاه‌های فلاسفه‌ای چون نیچه و ویتگنشتاین بوده است؛ وجوهی که به نظر می‌رسد کمتر به آن‌ها توجه شده است ولی از نقش بسزایی در فهم بهتر آراء سروش برخوردارند. در این راستا وام گیری سروش از نظریه نومن و فنومن کانت و نیز تأثیرپذیری عمومی او از سوبژکتیویسم کانتی، مبانی هرمنوتیک فلسفی گادامر و هایدگر، نظریه بازی‌های زبانی ویتگنشتاین و نیز نظریه منظر گرایی نیچه مورد توجه، تدقیق قرار گرفته و از طریق تحلیل و نقد آن مبانی و زیرساخت‌ها، اصل نظریه کثرت گرایی دینی سروش نیز مورد بررسی و نقادی قرار گرفته است.

لفظ پلورال(Plural) در لغت به معنای جمع، کثرت، چندگانه و متکثر و لفظ پلورالیسم(Pluralism) به معنای تکثر و چندگانه گرایی، آیین کثرت، تعدد مقام و ... می باشد. که تنها به حوزه دین و الهیات محدود نشده و در زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. مانند پلورالیسم سیاسی،‌ اجتماعی، فرهنگی و... به طور کلی پلورالیسم دینی که نقطه مقابل وحدت گرایی(monoistic) است را می‌توان به دو بحث کثرت‌گرایی در فهم دین و کثرت‌گرایی در خود دین تفسیر نمود که معنای آن هم ناظر به هر دو بحث می باشد. ابعاد پلورالیسم دینی را می‌توان رفتاری، ‌رستگاری و ‌حقانیت دانست، بررسی پژوهش‌های مرتبط با پلورالیسم دینی حاکی از این است که به دو شخصیت عمده این مکتب یعنی سروش و لگنهاوزن که هر کدام به نوبه خود در این زمینه صاحب نظر می‌باشند کمتر پرداخته شده لذا این پژوهش ناظر به دو شخصیت فوق می‌باشد.بنابر یک دیدگاه در عالم دینداری و نجات تنها یک راه راست وجود ندارد بلکه راه‌های راست بسیاری برای پیروان هر آئین وجود دارد و بالطبع یک حق هم وجود ندارد و با کثرت حقایق دینداران مواجه خواهیم بود که این تفکر مبتنی بر سه رویکرد دین‌داری معیشت اندیش، معرفت اندیش و تجربه اندیش می‌باشد.سروش تحت تأثیر آموزه‌های عرفانی و شخصیت‌هایی همچون مولانا، ‌ابن عربی و جان هیک در آراء خود، از نظریاتی همچون قبض و بسط تئوریک شریعت سخن گفته است لذا نگارنده این پژوهش درصدد آن است که مبانی پلورالیسم را بیان نماید پس این پرسش مطرح می شود که قبض و بسط تئوریک شریعت از مبانی پلورالیسم است یا از نتایج آن و در ادامه سئوالات دیگری هم مطرح می شود از جمله‌ اینکه مولفه‌های تعریف دین از منظر سروش چیست؟ معیار حقانیت آن کدام است؟ تاثیر نظریات جان هیک که از بنیانگذاران اصلی این جریان پلورالیستی است بر شکل گیری ابعاد فکری سروش در زمینه‌ی پلورالیسم دینی چیست ؟شخص دیگری که در زمینه‌ی پلورالیسم صاحب نظر بوده و کمتر پژوهشی در مورد این نظریه‌ی او صورت گرفته محمد لگنهاوزن می‌باشد وی با طرح نظریه‌ی کثرت‌گرایی دینی غیرفروکاهشی که از طرفی با نظریه‌ی کثرت‌گرایی جان هیک و همچنین با نظریه‌ی غیر انحصارگرایی رینر تفاوت اساسی دارد به طرح بحث می‌پردازد و از آنجایی که این نظریه مبتنی بر این تفکر مطرح می‌شود که همه‌ی ادیان الهی دارای باطنی یکسان هستند و تفاوت آن‌ها در رویکرد ظاهری دین است و هر چند تفاوت عقیدتی بین معتقدان ادیان را منکر نمی‌شود ولی تلاشی هم برای تفسیر عقاید ظاهراً متضاد صورت نمی‌گیرد و در سنت اسلامی به خاطر تحمل و تساهلی که وجود دارد از دیگر ادیان کاملتر می‌باشد که به آن کثرت‌گرایی دینی غیر فروکاهشی می‌گویند (لگنهاوزن، محمد، اسلام و کثرت‌گرایی دینی، ص55-56-58-59). اگر وجوه مختلف کثرت‌گرایی دینی را نجات شناختی، حقیقت شناختی، وظیفه شناختی بدانیم در اینجا سئوالاتی مطرح می‌شود که کثرت‌گرایی غیر فروکاهشی از دید ایشان چیست؟ ‌آیا ادیان مختلف در دام مبنا گرایی این نظریه گرفتار شده‌اند؟ نظریه کثرت‌گرایی غیر فروکاهشی بیان کننده چه مساله ای است؟نهایتاً با توجه به مباحث فوق و اشکالات و ‌ابهامات موجود در زمینه‌ی پلورالیسم دینی سه سئوال اصلی که ناظر به کل موضوع و نیز به هر دو شخص می‌باشد مطرح است که عبارتند از :1-ماهیت پلورالیسم و اقسام آن از منظر سروش و لگنهاوزن چیست؟‌2-مبانی پلورالیستی دینی از نظر سروش و لگنهاوزن چیست ؟‌3- لوازم معرفت شناختی و الهیاتی پلورالیسم دینی نزد این دو شخص چگونه است؟

تقوم فكرة الكتاب على التعدديّة الدينيّة، وضرورة نشرها وترسيخها، باعتبارها ضروريّة للتقدّم والاقتراب من الصواب، ولأنها حقيقة واقعة تعكس تعدّد التجارب والأفهام للنصوص الدينية، أو كما يقول سروش حقيقة واحدة ومحاولات كثيرة لمعرفتها وإدراكها؛ فالمعرفة والصواب نسبيان.

کثرت گرایى موردنظر سنت گرایان را مى توان با رویکرد فلسفى نیز نقد و بررسى کرد؛ چراکه سنت گرایان در تبیین نظریه کثرت گرایى خود، از برخى مبانى فلسفى نیز بهره برده اند. برخى از این مبانى عبارت اند از: تشکیک وجود، پذیرش عالم کلى و مثال، تمایز میان ساحت ظاهرى و ساحت باطنى دین، تقسیم عقل به کلى شهودى و جزئى استدلالگر، تقسیم واقعیت به واقعیت مطلق و واقعیت نسبى، جواز کثرت تفاسیر حق متعارض از یک واقعیت واحد، تعمیم حق از جزء به کل و برخى دیدگاه هاى ویژه درباره انسان و نقش او در مراتب هستى.

"این کتاب یکی از اهم مباحث مستحدث فلسفة دین یعنی مسأله تنوع ادیان و مخصوصاً کثرت‌گرایی را بررسی می‌کند که نویسندة این اثر که خود یکی از نظریه‌پردازان بزرگ در این زمینه می‌باشد. در طی فصول کتاب به تبیین و اثبات این نظریه ـ کثرت‌گرایی ـ می‌پردازد. این کتاب شامل نه فصل و یک ضمیمه نوشتة دکتر محمد لگنهاوزن با نام «پلورالیسم، بررسی دیدگاه متفکران اسلام» می‌باشد. " فلسفۀ دین در مغرب‌زمین تا این اواخر کاملا در بینش‌های سنت یهودی مسیحی عمل کرده است. مسائل دینی به معنای مسائل توحید و یکتاپرستی بوده‌اند: این که چگونه، از مجرای امکان و احتمال ثابت کنیم که باور به وجود خداوند امری منطقی است، یا این که چگونه با معارضاتی که از ناحیۀ فلسفۀ زبان‌شناختی جدید و علم در مقابل خداباوری مطرح شده، برخورد کنیم و... فلسفۀ دین در اصل عبارت است از فلسفه (یا فلسفی‌اندیشی در باب) همۀ اشکال دین؛ و نه فقط دینی که خود انسان به آن عمل می‌کند و یا این که بر ضد آن موضع دارد. از این رو، در غرب انفجار اطلاعات دربارۀ تاریخچه‌ و پدیده‌شناختی ادیان بعد از جنگ جهانی دوم، اندک‌اندک موجب وسوسه و یا به چالش کشیدن فلسفۀ دین شد. مطالب کتاب حاضر، برای یک فیلسوف در این دنیای فکری جدید، بیش‌تر جنبۀ راهیابی دارد. نویسنده در کتاب، در مسیر پلورالیسم دینی مضمونی را پایه‌ریزی می‌کند که پیش از آن در قالب اصطلاحات سنت دینی یهودی مسیحی مطرح و آن مفهوم "معرفت دینی" ویتگنشتاین در تحلیل تجربه و ایمان دینی است.