جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در رد بعضي از صوفيه. (احسان شكراللهي) [مجلس شورا 47. ]

تأليف معين بن حسن بن محمد قاضي توني طبسي بر شرح ابوالثناء شمس الدين محمود بن عبدالرحمن اصفهاني درگذشته 749 بر متن بيضاوي و ناظر به حاشيه سيد شريف گرگاني بر اين شرح. متن «طوالع الانوار» در علم كلام و نگارش قاضي بيضاوي (م685) عبدالله پسر عمر است آغاز طوالع: الحمد لمن وجب وجوده ... چون اين كتاب مدتها درسي شده بود، شرحها و حاشيه ها بر آن نگاشته شد كه چلبي چند تاي آنها را در كشف الظنون ج1ص1116 ياد كرده گويد: ابوالثناء شمس الدين محمود پسر عبدالرحمان اصفهاني (674-749) اين كتاب را براي ملك ناصر محمد بن قلاوون شرح نگاشت و «مطالع الانظار» نام داد، كه خود حاشيه ها دارد، مانند: حاشيه مصلح الدين محمد لاري (م979)، حاشيه حميد الدين بن افضل الدين حسيني معروف به ابن افضل (م908)، حاشيه شريف گرگاني (740-816). چلبي از حاشيه معين بر طوالع ياد نمي كند ليكن صاحب ذريعه در ج 6 دو حاشيه به معين توني طبسي نسبت مي دهد يكي به شماره 676 بر طوالع الانوار بيضاوي كه جاي گفتگوي ما است و نسخه آن را صاحب ذريعه نزد آقاي مدرس رضوي ديده و احتمالا ً همين نسخه باشد كه به كتابخانه ملي آمده و شماره 2290/ع بدان داده شده است. ديگري حاشيه معين توني بر مطالع الانوار ارموي است كه در ذريعه ج6ش400 از فهرست رضوي نقل شده و در فهرست فكرت ص 192 سه نسخه آن را با تاريخهاي 894 و 966 و 933 معرفي كرده كه نسخه اول و سوم آن در نخستين مجلدات فهرست رضوي چاپ 1305 ص 16فصل دوم منطق معرفي شده است. طوالع همراه شرح آن «مطالع الانظار» در استانبول به سال 1305 در 494ص چاپ شده است (معجم المطبوعات سركيس ص 454). نگارنده حاشيه جاي گفتگو خود را در ديباچه اين كتاب، معين ابن حسن بن محمد توني مي نامد و در فهرست كتابخانه رضوي ج1فصل دوم منطق ص 16 در معرفي حاشيه اين مرد بر مطالع منطق تأليف ارموي (594-682) او را معين الدين توني و در ذريعه ج6ش400 او را معين طبسي توني نوشته اند (علينقي منزوي) بر مطالع الانظار - شرح مشهور شمس الدين اصفهاني طوالع الانوار بيضاوي. توني (بطوري كه در ديباچه مرقوم است) حواشي مير سيد شريف گرگاني بر مطالع الانظار را در اين شرح گنجانيده و هر جا از آن نقل ميكند در آغاز آن چنين ميگويد: «قال قدس سره» و عبارت مطالع را با عنوان «قوله» ميآورد. بروكلمان در شمار كساني كه درباره طوالع الانوار بيضاوي كار كرده اند از مؤلف بدينگونه ياد كرده «معين بن حسن توني اصفهاني» و به فهرست رامپور (132: 1) و بانكي (5: 4/523) و مصر (28072: 1) ارجاع كرده است. حاشيه اي است با عناوين (قوله-قوله) بر شرح شمس الدين محمود اصفهاني (-749ق) موسوم به «مطالع الانظار » بر كتاب «طوالع الانوار» قاضي عبدالله بيضاوي (-685ق) محشي به گفته خودش در مقدمه، حواشي مير سيد شريف جرجاني (-816ق) بر «مطالع الانظار» را در اين حاشيه گنجانده و با عبارت «قال قدس سره» متمايز كرده است. اين حاشيه ظاهرا -طبق نسخه هاي موجود -فقط بر مبحث ممكنات (طبيعيات) نگاشته شده است. [معجم المؤلفين 12/312؛ الذريعة 6/125؛ آستان قدس 4/375؛ کتابخانه ملک 1/180؛ كتابخانه ملي 11/732؛ مجلس شورا 10/1276؛ بروكلمان ذيل يكم: 742، ذريعه 125: 6، معجم المؤلفين 312: 12 و ديباچه كتاب؛ خزانة مفتي 5/55]

دومين رد حسين علي تويسرکاني بر حاج کريمخان در باب رکن رابع و لزوم معرفت آن. در چهار فصل، كه در محرم 1279هـ. ق آنرا ساخته است. اين دومين رد تويسركاني است بر حاج محمد كريم خان به اين معنا كه چون در سال 1277هـ. ق شيخ حسينعلي تويسركاني كتاب شهاب ثاقب را در رد شيخيه نگاشت، در دوم شوال 1278هـ. ق حاج محمد كريم خان رساله اي نوشت تحت عنوان «رساله در جواب ايرادات ملا حسينعلي تويسركاني بر سلسله شيخيه» در چهار مقاله تأليف كرد (اين رساله در كرمان به سال 1380هـ. ق چاپ شده است) سپس در سال 1279هـ. ق شيخ حسينعلي تويسركاني اين رساله را جواب داد كه همين نسخه موجود است و هر مقاله اي را تحت عنوان «فصل» نقد نموده و پاسخ داده است. (فاضل) آغاز كتاب: بسمله الحمدلله رب العالمين و صلي الله ... و بعد چنين گويد اقل الناس علما و اكثرهم خطاء ... چون حكايت ركن رابع و لزوم وجود و وجوب معرفت آن در اين اوقات شيوعي و انتشاري و اشتهاري پيدا كرد حتي آنكه حاج محمد كريم خان كرماني كتب و رسائلي در اثبات اين مطلب تأليف ... انجام كتاب: و بيان ضلالت و گمراهي او كما في الحديث اللّهم انك تعلم ... اولاً و آخراً و ظاهراً و باطناً. [فهرست سپهسالار 5/6؛ كتابخانه جامع گوهرشاد 4/16971و 4/1969؛ مرعشي 11/399 و 19/274؛ عكسي مركز احياء 6/386؛ فهرستواره منزوي 9/310]