جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رسانه ابزار مهم جنگ روانی است که با شگردهای متنوع می‌تواند بر افکار، احساسات و رفتار افراد جامعه تأثیر بگذارد؛ ازاین­‌رو نظام سلطه در رسانه‌های خود به طور گسترده از نشر اخبار خلاف واقع و دروغ برای فریب مخاطب و تحمیل اراده و اهداف خویش استفاده می‌کند. اینک این پرسش مطرح می­‌شود که آیا رسانۀ تراز اسلامی نیز می‌تواند در جنگ رسانه‌ای خود، در وقت ضرورت از این حربه استفاده کند و در نگاهی کلّی‌تر، آیا مصلحت‌گرایی سیاسی برای رسیدن به اهداف مقدس می‌تواند مجوّزی برای نادیده گرفتن بخشی از اصول و ضوابط اخلاقی و شرعی باشد؟ پژوهش حاضر که به روش کتابخانه‌ای و شیوۀ توصیفی­_ ­تحلیلی سامان یافته، به بررسی ادلۀ ادعایی و احتمالی این تجویز می‌پردازد. اتهام سرقت توسط یوسف(ع)به برادرش در قرآن، روایات دال بر جواز خدعه در جنگ، روایات دال بر جواز بهتان و سبّ منحرفان، قانون «اهمّ و مهم» و مسئلۀ حفظ نظام و همچنین آیات دال بر اِعداد قوّه، ارعاب دشمن و مقابله­ به ­مثل، دلایل عمدۀ مدعای یادشده است. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که هیچ‌یک از ادلۀ پیش­‌گفته نمی‌تواند دروغ و فریب را در جنگ رسانه‌ای تجویز کند و جواز خدعه فقط به جنگ نظامی و تبلیغات مربوط به آن منحصر است.

اعتماد و کارکردهای آن یکی از مهم­ترین شاخص­‌های سرمایۀ اجتماعی بوده و از دیرباز توجه کنشگران علوم انسانی به­‌ویژه در جامعه­‌شناسی، روان‌­شناسی و علوم سیاسی را برانگیخته است. به‌­رغم وجود آثاری در این حوزه، به زمینه‌­های فرهنگی، نگرشی و بینشی اعتماد اجتماعی و نیز بررسی مفهوم آن در بافت قرآنی کمتر توجه شده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی­ _ ­تحلیلی با مراجعه به منابع جامعه‌­شناسی به بسترهای تولید این مفهوم در جهان مدرن پرداخته تا با درک دقیق اصطلاح اعتماد اجتماعی، تمهیداتی برای مقایسۀ این مفهوم با بافت قرآنی فراهم سازد. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که مفهوم اعتماد اجتماعی در دنیای معاصر، واکنشی در برابر افزایش خطرپذیری و فردگرایی بوده که وجود مؤلفه­‌های عدم تعیّن آینده، عاملیت مستقل (کنش غیرقابل کنترل) و ناآگاهی از کنش احتمالیِ دیگری در آن لزوم توسل به کنترل و اجبار را به همراه داشته است؛ حال­‌آنکه اعتماد مطلوبِ قرآن بر پایۀ نگرش مثبت (حسن‌­ظن) و ایمان جمعی استوار شده که متضمّن مؤلفه­‌های تعیّن، تعهّد و آگاهی است و هنجارها و ارزش‌های فردی (عوامل خصیصه­‌محور) و جایگاه اجتماعی افراد (عوامل جایگاه‌­محور) موجب تقویت آن می­‌شود.

بخشی از میراث حدیثی ما به زندگی، شخصیت و سیرهٔ انبیای الهی مربوط می‌شود. ازجملهٔ این روایات، حدیث «آخِرُ مَنْ یَدْخُلُ اَلْجَنَّةَ مِنَ اَلنَّبِیِّینَ سُلَیْمَانُ‌بْنُ‌دَاوُدَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ ذَلِکَ لِمَا أُعْطِیَ فِی اَلدُّنْیَا» است. بنابر ظاهر این روایت، حضرت سلیمان(ع) به‌سبب موهبتی که در دنیا به وی عطا شده بود، از میان پیامبران الهی آخرین فردی است که وارد بهشت می‌شود. طی جست‌وجو در منابع حدیثی، تنها دو روایت با این مضمون در کتب روایی شیعه و سه مورد در کتب روایی اهل‌سنت با اختلاف نسخه به چشم خورده است. این روایات نیازمند واکاوی سندی و متنی است. در خصوص مضمون روایت این پرسش مطرح است که باتوجه‌به عظمت، عصمت و برگزیدگی انبیای الهی، چگونه ملک سلیمان که از ویژگی خاص نبوت اوست، زمینه‌ساز تأخیر ورود این پیامبر الهی به بهشت می‌شود؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که این روایات به‌لحاظ سندی فاقد اعتبار و به‌لحاظ دلالت متن با متون قرآنی و حدیثی موجود در این زمینه ناسازگار است.

روایت «الشؤمُ فی المرأةِ و الفَرَسِ و الدّارِ» روایت مشهوری است که تداعی‌کنندۀ انگارۀ شومی زنان است. این روایت در منابع اهل‌سنت به پیامبر(ص) نسبت داده شده و در منابع روایی شیعه گاه از امام صادق(ع) و گاهی از پیامبر(ص) نقل شده است. نتیجۀ تحلیل انگارۀ «شؤم المرأة» و روایات تداعی‌کنندۀ آن با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای به این قرار است که بخشی از این روایات، که «روایات مبنا» در ترویج این انگاره محسوب می‌شوند، در بوم مدینه شکل گرفته و برخی محدثان سرشناس مدینه عامل اصلی ترویج آن بوده‌اند. تفرّد مطلق در سه طبقۀ نخست راویان و تعارض محتوایی این روایات با نگرش کریمانۀ قرآن و پیامبر(ص) به زنان شاهدی بر ساختگی‌بودن آن‌هاست. تعدادی روایات پراکنده نیز وجود دارد که ناظر به «روایات مبنا» شکل گرفته و در حکم واکنش به این انگاره است. این واکنش‌ها را می‌توان در چهار دسته تقسیم کرد: واکنش‌های مشروط، واکنش‌های توضیحی و تعلیلی، واکنش‌های تقابلی-اصلاحی و واکنش‌های تقابلی-انکاری. تحلیل تاریخی و زبان‌شناختی این روایات نشان‌دهندۀ تأخر آن‌ها از روایات دستۀ نخست است.

پدیدۀ خودشیءانگاریِ زنان براثر انگاره‌ای کاذب ایجاد می‌­شود،که زن به‌ خود از دیدگاه ناظری بیرونی نگریسته و درگیر وارسی افراطی و مزمن ظاهرش می‌­شود. محققان غربی در پژوهش‌های مختلفی به ‌عوامل، آثار و پیامدهای ویرانگر خودشیءانگاری زنان پرداخته و راهکارهایی برای پیشگیری و درمان آن از دیدگاه روان‌شناسی و جامعه‌شناسی ارائه داده‌اند. اما در تحقیقات آنان، راهکارهایی برگرفته از جهان‌بینی دینی و معادباوری قرآن که عاملی مؤثر در تقویت خودشناسی و مقابله ‌با خودشیء‌انگاری است مشاهده نمی‌شود. بنابراین مسئلۀ اصلی ‌تحقیق حاضر بررسی چگونگی مقابله ‌با خودشیءانگاری از طریق خودمراقبتی‌ معنوی بر محور «یوم الحساب» است. اعتقاد به آیات وحیانی و قرائت تعابیر قرآنی معاد با پیشوند «یوم» موجب شکل‌گیری انگاره­ای حقیقی از قیامت در ذهن شخص شده و تأثیر اساسی در جهان‌بینی او دارد. تعبیر «یوم‌الحساب» نیز موجب ترغیب انسان در رجوع به نفس ‌خود شده و خودشناسی، محاسبه و مراقبۀ نفس را در پی خواهد داشت. این مراقبت درونی، فرد را از توجه افراطی به بدن و ظواهر آن باز می‌دارد و در نتیجۀ از پدیده خودشیءانگاری زنان پیشگیری و یا سبب درمان آن می‌شود.

«ینبغی» و «لاینبغی»، ازجمله‌ تعبیرات پرکاربرد در روایات هستند که ریشه آنها در لغت به این معانی است: طلب، جواز، شایستگی، تمکن و تیسّر. مشتقات این مادهٔ لغوی در قرآن کریم نیز در همین معانی به کار رفته است. این جستار با روش توصیفی‌تحلیلی، به کاربست‌های روایی این تعبیرات و ضرورت مفهوم‌شناسی و واکاوی مفاد آنها می‌پردازد. به نظر می‌رسد در دلالت «ینبغی» بر جواز تکلیفی، مناقشه و خلافی در میان نیست و مدلول «لاینبغی»، محل نقض و ابرام فقهای امامیه قرار گرفته است. با تتبع در منابع لغوی و تأمل در کاربردهای رواییِ این تعبیر و دقت در استعمالات آن می‌توان گفت: فراوانی استعمال آن در تحریم کاربرد دارد. شاید بتوان با تمسک به این کثرت استعمال و انصراف ناشی از آن و نیز برخی مؤیدات رواییِ بر غلبهٔ ظهور این مادهٔ لغوی در حرمت، بر ظهور آن در کراهت تأکید کرد. بعضی از لغت‌شناسان، «لاینبغی» را واجد معنایی؛ اعم از عدم‌تمکن و عدم‌تیسّر تلقی کرده و آن را به‌معنای عدم‌شایستگی و فقدان اهلیّت تفسیر کرده‌اند.

ازدواج، سنگ بنای اولیۀ تشکیل‌ خانواده و وسیله‌ای برای حفظ دین انسان و تکامل اوست. در آیۀ 21 سورۀ روم، خلقت هر یک از همسران از نشانه‌های الهی و خاستگاه آرامش و دل­بستگی میان آنان معرّفی شده است. امّا هر یک از دو عنصر آرامش و دل‌‍بستگی آسیب‌­پذیر بوده و برای استمرار و پایداری آن­ها به الزامات روان­شناختی خاصّی نیاز است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر، تبیین بایسته‌های آرامش و دل­بستگی پایدار میان همسران از دیدگاه قرآن و آموزه‌های روان­شناسی با بهره‌گیری از قراین موجود در آیۀ 21 سورۀ روم است. پژوهش به شیوۀ گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای و روش پردازش توصیفی ­_ ‌تحلیلی صورت گرفته ‌است. براساس یافته‌های پژوهش، توجّه به بُعد قلبی آرامش و اصالت دادن به زن در تأمین آن، از جمله بایسته‌های روان­شناختی پایداری آرامش میان همسران است. همچنین توجّه به خاستگاه و منشأ الهی عشق میان زوجین، تمرکز بر جنبه‌های اخلاقی­­ _ انگیزشی دل­‌بستگی و نیز تعمیم عشق به همۀ شئون خانواده از بایسته‌های روان­شناختی تداوم دل‌بستگی میان همسران دانسته شده است.

فوایدنگاری رجالی در محافل امامیه به­‌عنوان یک سبک نگارشی در میان مناهج تألیفی که بر بیشتر علوم سایه افکنده، از جایگاهی ممتاز و متفاوت برخوردار است. در پژوهش حاضر با به‌­کارگیری روش توصیفی افزون بر بیان چیستی و سابقۀ فایده/ فوایدنگاری و اشاره­‌ای گذرا به اسلوب­‌های تألیفی، به گونه­‌ها، کاربست و پیشینۀ ظهور فواید رجالی که نشان­‌دهندۀ کارایی داده­‌ها و یافته‌­های رجالیان است و به توسعۀ دانش رجال و تدوین اصول و قواعد آن یاری رسانده، پرداخته می­‌شود. یادکرد آثار رجال‌­پژوهان در زمینۀ فوایدنگاری و توصیف و تحلیل گزاره‌­ها، داده‌­ها و اطلاعات آثار یادشده با رویکرد بازشناختی، راهبرد نویسنده در مسیر پژوهش است. از دستاوردهای پژوهش حاضر می‌توان به فراوانی فوایدنویسی رجالی و تطور آن نسبت به دیگر سبک‌­های تألیفی در دانش‌های اسلامی و پیدایش آن در زمانی پیش از مکتب حلّه اشاره کرد.

آمریکای لاتین پرجمعیت‌ترین منطقۀ مسیحی‌نشین دنیاست. ضرورت‌های سیاسی، اجتماعی و مذهبی اقتضا می‌کند که مسیحیت آمریکای لاتین شناخته شود. حیات اجتماعی در آمریکای لاتین قبل از ورود مسیحت، هزاران سال سابقۀ تاریخی داشته است. تمدن‌های بزرگی مانند المک‌ها و ایستک‌ها قبل از میلاد مسیح در این مناطق شکل گرفته‌اند. مسیحیت در قرن ۱۵ با ورود فاتحان وارد منطقة آمریکای لاتین شد. مسیحیت کاتولیک از آغاز ورود تا به امروز دوره‌های مختلف (ورود و مسیحی‌سازی، تثبیت و تضعیف) را پشت‌سر گذاشته است. ما در این تحقیق به مسئلۀ تحلیل عوامل تثبیت مسیحیت کاتولیک در آمریکای لاتین می‌پردازیم. نقش عوامل مستقیمی مانند فرقه‌های رهبانی و اجلاسیه‌های اسقفی و عوامل غیرمستقیمی چون پادشاهان کاتولیک و پاپ‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق کتابخانه‌ای و با استفاده از اسناد نوشتاری انجام شده است و روش داده‌پردازی اطاعات توصیفی و تحلیلی است.

ارائۀ نمونه و الگو نقش اساسی در پندآموزی و سرنوشت انسان داشته و قرآن با یادکردی هنرمندانه از آن بهره برده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی­­ـ ­­­تحلیلی، «ترین­ها»ـ بهترین‌ها و بدترین‌هاـ را از دیدگاه قرآن معرّفی و گونه‌شناسی کرده و تأثیر آن بر سبک زندگی اسلامی را بررسیده است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که قرآن در حیطه‌ها و ابعاد گوناگون، نمونه‌هایی از بهترین‌ها و بدترین‌ها را برشمرده که به سه گونۀ اعتقادی، اخلاق فردی و اجتماعی قابل تقسیم است. انسان با تأمّل در مصادیق مثبت و منفی آن افراد و روش ایجاد جاذبه و دافعۀ قرآن می­تواند سبک زندگی خود را ارتقا بخشد.