جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حرکت جوهری از اساسی‌ترین اصول فلسفة ملاصدرا، همان‌گونه که تبیین گر پیدایش نفس از جسم است، مبین دگرگونی نفس به وجودی مستقل از بدن برای انتقال به عالم دیگر است و موت طبیعی حقیقتی جز همین استقلال نفس نیست. همان‌گونه که موت اخترامی‌نیز جز ذُبول و فروکاهش استعداد بدن در همراهی نفس نیست. از منظر قرآن کریم و نیز روایات، نفس با اعمال خود در حال صیر و تحول به سوی اجل مسمی‌و استقرار بر آن است و لذا اجل مسمی‌در حقیقت، غایتی هم سنخ اعمال نفس است که نفس با تحولات خود بدان سوی رهسپار است و اجل معلق، تحقق موانع بر مسیر‌این صیر و ناقص ماندن آن می‌باشد. نوشتار پیش رو با شیوة اسنادی ـ تحلیلی، جستاری بر نظریة تحول و حرکت جوهری نفس صدرالمتألهین در تبیین موت طبیعی و اخترامی ‌و کاوش در حقیقت‌ این امر بر مبنای‌ آیات و روایات است تا همراستایی‌این دو منظر را به روشنی نمایان سازد.

اين پژوهش در پي تحليل تربيتي حرکت جوهري، به‌عنوان يکي از ابتکارات ملاصدراست. بدين منظور، نخست اصل حرکت در منظومة فکري و فلسفي ملاصدرا، به‌گونه‌اي‌ اجمالي تبيين، سپس در راستاي رويکرد امتداد اجتماعي فلسفه، به استنباط و استنتاج تربيتي از آن پرداخته شده است. ملاصدرا، با طرح نظريۀ حرکت جوهري معتقد است که جهان مادي و طبيعت با تمام ذات خويش پيوسته در حال تکاپو و شدن است و از قوه به‌سوي فعل با رويکردي تشکيکي و اشتدادي در حرکت است و روي به‌سوي کمال و بقا دارد. پيوند ميان حرکت و تربيت، از سنخ ابتناي تشريع و اعتبار بر تکوين، و تعميق تربيت با محوريت گوهر وجود متناظر با حرکت است. رهاورد ارتباط ميان اين دو، مؤلفه‌ها و اصولي همچون تحول و تکامل، تدريج و تداوم، نظام‌مندي و تناسب خواهد بود. اين الگوي تربيت، واجد عناصري همچون پويايي، پيوستگي، امتداد و عمق است که نتيجة حرکت و فعاليت مربي و متربي در يک رابطة تعاملي است. براين‌اساس، تربيت حرکتي تراکمي است که داراي حقيقتي رشددهنده در همة ابعاد وجودي انسان از بعد جسماني تا روحاني است.

بدون شک، تفسیر واقعیت عالم طبیعت، یکی از مباحث اساسی فلسفة اولی محسوب میشود و از آغاز پیدایش فلسفه و عرفان، همیشه مورد بحث بوده ¬است. ملاصدرا بر اساس نظریة حرکت جوهری، کل عالم طبیعت را مساوی با حرکت و صیرورت دانسته و به حرکت ذاتی آن، بسمت عالم ثبات، رأی داده است. اکنون پرسش اینست که آیا این نظریه، نظریه‌یی بکلی ابتکاری است، یا مسبوق به سوابق تاریخی است؟ نوشتار پیش رو، با رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی، نشان میدهد که این مسئله مسبوق به سابقه بوده و در یونان باستان، برخی فیلسوفان به حرکت تمام موجودات عالم طبیعت باور داشته‌اند؛ در عالم اسلامی نیز برخی فیلسوفان، تنها به حرکت در حوزۀ اعراض اعتقاد داشته و با انواع مناقشات و استدلالها، به رد نظریۀ حرکت جوهری پرداخته‌اند، اما دسته‌یی دیگر، از منظری متفاوت به عالم نگریسته‌اند و با نگاه عرفانی و با استناد به تجارب شهودی، کل کائنات را متجدد دانسته‌اند. ملاصدرا بر پایۀ این زمینه و گنج آماده، و تأثیرپذیری از آن، حرکت جوهری را متناسب با فلسفۀ وجودی خود، مطرح و بازنگری کرده و با اثبات آن و مبنا قرار دادنش برای بسیاری از مسائل فلسفی، طرحی دیگر درانداخت و بر آن اساس، هستی را در نگاهی کلان، به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم نمود و بدنبال آن، نتایجی را در امور عامه و خداشناسی استنتاج کرد.

تبیین و تحلیل عمیقی از اصول و مبانی هستی شناسانه مراتب هستی در عرفان نظری به عمل آمده است که شاهکار این تحلیل و تبیین از آن ابن عربی است. دیدگاه ابن عربی دربارة هستی و بررسی چگونگی پیدایش کثرت و مراتب آن بر سه عنصر و سازه بنیاد گرفته است: نخست تجلی اسمائی، دوم مفهوم تجلی در نفس الهی، سوم مفهوم تناکح و تقابل اسماء.بحث تقابل اسماء و صفات بر هر سه عنصر مبتنی است اما تحقق تقابل اسمائی در اعیان خارجی منوط به ناسازگاری ظاهری مظاهر اسماء و صفات در عالم عناصر است که همان امتداد تناکح اسماء در اعیان خارجی بر اساس تقابل مظاهر اسماء و صفات می باشد و ظهور کامل آن مربوط به عالم عناصر است، هرچند بر اساس تطابق عوالم و حکومت اسماء و صفات ریشة تقابل پدیده های هستی مربوط به اعیان ثابته در مرتبة واحدیت و تحت تأثیر تجلی اسمائی و صفاتی است و اقتضائات اسماء و صفات در مرتبة واحدیت مادة المواد همة تقابل های مراتب هستی، خصوصاً عالم ماده، است. بر اساس تقابل اسماء و صفات، همة پدیده ها و حوادث عالم ماده به صحنة هستی ظاهر می شوند. اسماء و صفات متقابله دائماً در ظهور و تجلی اند و حوادث خیر و شر و پدیده های متضاد و متقابلِ عالم ماده را محقق می سازند.

ورجو آگامبن ، فیلسوف ایتالیایی ، همواره خواننده اصلی متون بوده است و بسیاری از مفاهیم و تأثیرات تاریخی ، زیبایی شناختی و سیاسی غنی آنها را درک کرده است. آگامبن در کتاب حرمت شکنی ها برای اولین بار محوری ترین مقالات خود را درباره عکاسی ، رمان و فیلم جمع آوری کرده است. مراقبه ای در مورد حافظه و فراموشی ، در مورد آنچه از دست رفته و آنچه باقی مانده است. حرمت شکنی ها بار دیگر اثبات می کند که آگامبن یکی از محرک ترین نویسندگان عصر ما است. در ده مقاله ، آگامبن یک سری از مشکلات ادبی و فلسفی را مورد تأمل قرار می دهد: رابطه بین نبوغ ، منیت و نظریه های ذهنیت. مشکل زمان مسیحایی ای که در هر دو شکل تصویر و تجربه زندگی شرح داده شده است. پارودی به عنوان پارادایم ادبی ؛ و پتانسیل جادو برای ارائه یک قانون اخلاقی. طیف وسیعی از موضوعات و مضامین پرداخته شده در کتاب حرمت شکنی ها بر خلاقیت روش تفکر آگامبن و نگرانی مداوم درباره ی عمل شاهد بودن ، چیزی گاه بیهوده ، و گاه مهیب گواهی می دهد. مقاله اصلی این کتاب کوتاه اما متراکم ، "در ستایش حرمت شکنی" ، با مسئله حرمت شکنی به عنوان عمل سیاسی مهم این لحظه روبرو شده است. مفهوم حرمت شکنی یک نوع عمل مقاومت در برابر هر شکل جدایی است که برداشت ها را از نحوه ی قدرت ، مصرف و استفاده از آمیختگی برای تولید یک حالت سیاسی و فوری ، دوباره احیا می کند. آگامبن نه تنها یک مدل نظری جدید و قدرتمند ارائه می دهد بلکه آن را با سبکی نویسنده گون توصیف می کند که خود پیوندهای گریزناپذیری را میان ادبیات ، سیاست و فلسفه ایجاد می کند.

«آیا می‌توانم این تصور را ایجاد کنم که می‌خواهم چیزی به خواننده بیاموزم؟» - لودویگ ویتگنشتاین در چشم‌انداز وسیع تحقیقات‌ فلسفی، موضوعات کمی به اندازه ماهیت زبان و معنا، جذابیت و بحث را برانگیخته است. لودویگ ویتگنشتاین، یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان قرن بیستم، عمیقا به این سوالات پرداخت؛ به‌ویژه در «پژوهش‌های فلسفی». کاوش او در زبان، قواعد و امکان زبان خصوصی، دهه‌ها ذهن‌ها را مجذوب خود‌ کرده‌ است و جرقه تفسیرها و پاسخ‌های بی‌شماری را برانگیخته است. سول کریپکی در اثر مهم خود، «ویتگنشتاین»، پژوهش عمیق را آغاز‌ می‌کند تا لایه‌های پیچیده اندیشه ویتگنشتاین را باز‌ کند. کریپکی از طریق تجزیه‌و‌تحلیل دقیق و تفسیر روشنگرانه، خوانندگان را به هزارتوی پیچیده ایده‌های ویتگنشتاین دعوت‌ می‌کند و وضوح و روشنگری را در جایی که زمانی ابهام و گیجی وجود داشت، ارائه می‌کند. در مرکز تحقیقات ویتگنشتاین، مفهوم قواعد نهفته است؛ چگونه قوانین را بفهمیم و از آنها پیروی کنیم؟ معنای کلمات و اعمال در یک جامعه زبانی چیست؟ این پرسش‌ها در سرتاسر «پژوهش‌های فلسفی» که مفاهیم متعارف زبان و ارتباطات را به چالش می‌کشد، بازتاب می‌یابد. کار کریپکی هم یک نمایش و هم یک کاوش است. او با نگاهی دقیق به متن ویتگنشتاین می‌پردازد و پیچیدگی‌های آن را آشکار می‌کند و درعین‌حال، تأملات و تفاسیر خود را نیز اضافه می‌کند. کریپکی از طریق درگیری خود با ایده‌های ویتگنشتاین، موضوعات اساسی فلسفی در مورد معنا، فهم و ماهیت خود زبان را روشن می‌کند. محور تحلیل کریپکی، مفهوم معمایی ویتگنشتاین از زبان‌خصوصی است. ویتگنشتاین به‌طرز تحریک‌آمیزی پیشنهاد می‌کند که غیرممکن است زبانی داشته باشیم که کاملا خصوصی باشد و فقط خود شخص آن را بداند. این ادعا مفروضات عمیقا ریشه‌دار درباره ماهیت زبان و شناخت را به چالش می‌کشد و راه‌های جدیدی را برای تحقیق فلسفی باز می‌کند. کاوش کریپکی در مورد دیدگاه‌های ویتگنشتاین در مورد زبان‌خصوصی، هم دقیق و هم قابل‌تأمل است. او به دقت استدلال‌ها و مفاهیم موضع ویتگنشتاین را بررسی می‌کند و اهمیت و ارتباط فلسفی آن را نشان‌می‌دهد. با انجام این کار، کریپکی نه‌تنها اندیشه ویتگنشتاین را روشن می‌کند، بلکه خوانندگان را نیز دعوت می‌کند تا با پرسش‌های عمیقی درباره ماهیت ذهنیت، بین‌الاذهانی و معنا دست‌و‌پنجه نرم کنند. «ویتگنشتاین» صرفا یک اثر تفسیری نیست، این یک گفتگوی فلسفی است که چندین نسل را دربر‌ می‌گیرد. درگیر‌شدن کریپکی با افکار ویتگنشتاین فراتر از صفحات کتاب طنین‌انداز می‌شود و الهام‌بخش بحث‌های جاری میان فیلسوفان و محققان در سراسر جهان است. همانطور که ویتگنشتاین می‌نویسد: «هرجا که نمی‌توان صحبت‌ کرد، باید در‌مورد آن سکوت‌ کرد». کریپکی از طریق تحلیل و تفسیر روشنگرانه خود، خوانندگان را به صحبت، مشارکت و تأمل در اسرار عمیقی که در قلب فلسفه ویتگنشتاین نهفته است دعوت می‌کند.

کتاب فلسفه در گذر زمان ترجمه بخش ابتدایی از جلد اول کتاب فلسفه دوران باستان اثر پیتر آدامسون است. این مجلد ترجمه شده اختصاص دارد به تاریخ فلسفه یونان باستان (مشخصاً فیلسوفان پیش از سقراط یعنی تالس، آناکسیماند، آناکسیمنس، کسنوفانس، فيثاغورس، هراکلیتوس، پارمنیدس، الئاییان، اتم باوران، آناکساگوراس، امپدوکلس، بقراط و سوفیست‌ها). نویسنده در این اثر می‌کوشد با زبانی ساده مهم‌ترین ایده‌های این فلاسفه را شرح دهد.

در کتاب حاضر به مقایسه ی یکی از قهرمانان کشف ذهن یعنی فروید با دو مخرب کشف ذهن یعنی یونگ و آدلر پرداخته شده است. یونگ و آدلر از شاگردان فروید بودند که از او جدا شدند و هرکدام مکتبی نو ساختند، و از روی کینه ای که نسبت به فروید داشتند تهمتی نبود که به او نسبت نداده باشند؛ از این رو در این جلد به زدودن تهمت ها از او پرداخته شده و شخصیت اصلی و واقعی آدلر و یونگ برای خواننده روشن می شود.

«مواجهه‌ای نامتعارف با منطق هگل» اثر آنجلیکا نوتزو، یک متن متمایز فلسفی است که تفسیری بدیع از کتاب منطق هگل را ذیل گفتگو با متون ادبی و روایت‌های تاریخی، ارائه می‌دهد. کتاب علم منطق هگل، یکی از بزرگ‌ترین، ژرف‌ترین و تأثیرگذارترین آثار فلسفی تاریخ است که دستخوش تفاسیر گوناگون گردیده است. اما رویکرد نوتزو به منطق هگل در قالب یک «منطق دگرگونی» و «منطق کنش» است. او با بررسی آثار ادبی و تاریخی به عنوان نمونه‌ای از روش استدلالی هگل، از این روش دیالکتیکی دفاع می‌کند. این کتاب پیشنهاد می‌کند که تفکر انتزاعی هگل، به‌ویژه آغاز نامشخص منطق او، «هستی مطلق»، را می‌توان از دریچه‌ی شخصیت‌های ادبی و رویدادهای تاریخی درک کرد. به عقیده‌ی نوتزو، «بیلی باد» اثر هرمان ملویل، موفق‌ترین تجسم تفکر انتزاعی تفکر است که در منطق هگل ارائه شده است و لکنت ابتدایی کتاب «بیلی باد» همان آغاز مبهم علم منطق، یعنی «هستی مطلق» است. نوتزو همچنین آثار ادبی دیگری مانند «تارتوف» مولیر، «پایان بازی» ساموئل بکت و اشعار الیزابت بیشاپ و جاکومو لئوپاردی را در کنار «تاریخ» توسیدید (توکودیدس) بررسی می‌کند تا منطق هگل را به شیوه‌ای جذاب و بی‌سابقه زنده کند. باید تأکید کرد که کتاب «مواجهه‌ای نامتعارف با منطق هگل» فقط یک رساله‌ی فلسفی نیست، بلکه نظریه‌ای حیاتی برای درک جهان معاصر نیز به حساب می‌آید که نوتزو آن را گرفتار یک بحران جهانی بی‌سابقه توصیف می‌کند. او این سوال را مطرح می‌کند که چگونه می‌توان داستان زمان حال تاریخی ما، خواه یک تراژدی یا کمدی را روایت کرد، و منطق درونی جهان در حال تغییر ما چیست؟ طی این نگاه، نوتزو در تلاش است تا در این کتاب به موضوعات تفسیری‌ای از منطق هگل بپردازد که تقریبا برای دو قرن در پژوهش هگل حل‌نشده باقی مانده‌اند و از طرف دیگر می‌خواهد آثار ادبی شناخته‌شده را در پرتوی کاملا جدید، در پرتوی روح هگلی فلسفه، ارائه ‌کند.