جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حدیثی با عنوان قتل روافض‌‌، در برخی منابع اهل سنت روایت شده و مورد استناد گروه‌های تکفیری برای کشتار شیعیان واقع گردیده است. در متن حدیث آمده قومی به نام روافض می‌آیند که مشرکند و باید کشته شوند. با بررسی سندی و دلالی این حدیث‌‌، غیر موجه بودن استناد گروههای تکفیری به این حدیث در جواز قتل بسیاری از مسلمانان ثابت شده است. در بخش سندی حدیث با بررسی دقیق راویان مختلف‌‌، عدم اعتبار تمام طرق آن نتیجه گیری شده است. در بخش دلالی نیز ثابت شده که اولا اصطلاح رافضی در زمان پیامبر اکرم$ وجود نداشته و این شاهدی بر مجعول بودن روایت است. ثانیا حکم کردن به شرک روافض با سب و طعن برخی از صحابه بی ارتباط است. به عبارتی دیگر معنای شرک‌‌، نفی توحید است و ارتباطی بین آن و سب صحابه نیست. پس صدر و ذیل روایت از این جهت با یکدیگر تنافی دارند. ثالثا این حدیث با آیات قرآن‌‌، احادیث دیگر پیامبر اکرم و اجماع امت نیز در تعارض است.

هنگام استیلای مسلمانان در اسپانیا گروهی از مسیحیان با اعراب مسلمان در ادارۀ امور کشور همکاری بیشتری داشتند. این گروه از مسیحیان درعین‌حال که دین خود را حفظ کردند؛ بسیاری از آداب و سنن اعراب را نیز تقلید کردند. آنها در میان مورخان مسیحی به مُستَعربان یا مُضارب‌ها مشهور شدند. مستعربان، حلقۀ واسط میان حکم‌رانان عرب مسلمان و مردم مسیحی در محدودۀ سرزمین اسپانیا بودند که در انتقال میراث مسلمانان به سرزمین اسپانیا و ترویج فرهنگ عربی نقش بسزایی ایفا کردند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مضارب‌ها یا مستعربان واژه‌ای بوده برای مسیحیان ساکن اندلس که هم حکومت حاکمان مسلمان را پذیرفته بودند هم آداب‌و‌رسوم آنان را. همچنین آنها با وجود مشکلات فراوان به‌واسطۀ امتیازاتی که داشتند، توانستند تأثیر زیادی در انتقال علوم اسلامی و فلسفۀ یونانی به اندلس داشته باشند و در زمینه‌های هنری سبک مضاربی را به‌وجود آورند. این پژوهش به‌روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته و هدف از آن روشن ‌شدن نقش مستعربان در بهره‌گیری از فرهنگ و تمدن مسلمانان و به‌کار بردن آن در پیشرفت سرزمین خود است.

حدیث «السعید من سعد فی بطن امه و الشقی من شقی فی بطن امه» یکی از احادیث مشهور در روایات اسلامی است که از گذشته مورد جرح و تعدیل و بررسی و تحقیق متفکرین بوده است، تا آنجا که برخی از این روایت و خانواده حدیثی آن، جبر برداشت کرده‌اند. این حدیث از جهاتی به مباحث دقیق فلسفی، مثل علم پیشین الهی و نقش اراده و اختیار انسان، مرتبط است و تبیین دقیق آن، در پرتو مفاهیم عقلی، امکان پذیر است و با برداشت‌های سطحی و یا صرفا ادبی، چندان قابل فهم نیست و بنابر این باید با مبانی فلسفی به صورت دقیق نسبت سنجی شود تا از این رهگذر به معنای دقیق این حدیث برسیم و بتوانیم تحلیل هستی شناسانه دقیقی از این روایت داشته باشیم. در این پژوهش به ده احتمال معنایی مطرح شده در این حدیث اشاره شده است و در نهایت با روش توصیفی-تحلیلی و بررسی مجموعه روایات و مبانی فلسفی مرتبط، معنای مختار تبیین شده است. در معنای مختار مراد از «السعید»، انسان عاقبت به خیر است و مراد از «فی بطن امه»، زمان ولوج روح در جنین است و مراد از سعادت در شکم مادر، تقدیر الهی بر اساس امتحانی در عالم ذر است. این تقدیر الهی در هر صورت بداء پذیر است و جبرآور نیست و علم پیشین الهی نیز سبب جبر نمی‌شود، هر چند که علم ذاتی، تغییر نمی‌کند و بداء به آن تعلق نمی‌گیرد و این حدیث ربطی به علم ذاتی ندارد. در این تحلیل، ابهامات فلسفی این روایت به گونه‌ای که معنایی عقل پذیر، از این روایت برداشت شود، تبیین شده است.

هدف پژوهش حاضر تبیین نقش مبانی زیست­‌محیطی اسلام در عملکرد اخلاقی افراد نسبت به محیط‌زیست است. پژوهش به روش توصیفی­ _ ­تحلیلی سامان یافته و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای، مبانی معرفتی اخلاق زیست­‌محیطی اسلامی تبیین و تحلیل شده است. یافته­‌های پژوهش نشان­‌دهندۀ آن است که مبانی معرفتی‌ای، چون اعتقاد به برخورداری هستی از شعور تکوینی، باور به مسئولیت در مواجهه با محیط‌زیست و اعتقاد به تأثیر وضعی نوع رفتار با محیط در حیات دنیوی و اخروی، بر عملکرد اخلاقی ما تأثیرگذار است. این مبانی باعث ایجاد دیدگاهی شایسته نسبت به محیط‌زیست شده و نگاه ارزشی آنان را به عالم خلقت توسعه می­بخشد (تأثیرشناختی). با توسعۀ این نگاه، جنبه­‌های گرایشی افراد در مسئولیت­‌پذیری اخلاقی در قبال محیط‌زیست فعّال شده و به ایجاد گرایش و میل و سرانجام، صدور رفتار اخلاقی مناسب نسبت به محیط می‌انجامد. مراقبت، عدم تخریب محیط‌زیست و رعایت حقوق حیوانات از جمله نتایج این رویکرد است.

بر اساس دیدگاه مشهور که برگرفته از آیات قرآن و احادیث اسلامی است، وحی نبوی، ارتباط ویژه‎ای است که خداوند با پیامبرانی که برای هدایت بشر برگزیده است برقرار کرده و از این طریق، پیام‏های هدایت‎گرانه خود برای بشر را بدون واسطه یا به واسطه فرشته وحی، منتقل کرده است. پیام‎های الهی، گاهی در قالب الفاظی خاص به پیامبران وحی شده که وحی به حضرت موسی% و وحی قرآن کریم به پیامبر اکرم$ این‎گونه بوده است، و گاهی در قالب الفاظ نبوده است. در نوشتاری به نام «مسیر پیامبری»، بر اساس این پیش‏فرض که نبوت خاستگاه بشری داشته است نه خاستگاه الهی، دیدگاه مشهور درباره وحی رد شده و وحی الهی از مقوله کشف عرفانی غیر لفظی قلمداد گردیده است. نویسنده، استناد به آیات قرآن برای اثبات دیدگاه مشهور را نادرست دانسته و برای حل ناسازگاری آنها با دیدگاه خود، آنها را تأویل نموده است. در این نوشتار، نخست درستی استدلال به آیات در مورد چیستی وحی اثبات گردیده، و سپس، با بهره‏گیری از آیات و روایات و تفکر عقلی، صحت دیدگاه مشهور اثبات، و نظریه نویسنده بررسی و نقد شده است.

پژوهش حاضر با هدف شناخت و درک بهتر معنا و مراد خداوند از دو مفهوم شادی و غم، با رویکرد تفسیری و با استفاده از منطق تقابل­‌های دوگانه در ساختارگرایی، تقابل مفاهیم مرتبط با شادی و غم در قرآن را بررسی کرده است. از بررسی 29 نمونه از آیات به همراه سیاق کاربردی آن­ها در موضوع شادی و غم، چهار دسته معنا به دست آمده است: شادی با مؤلّفۀ معنایی مثبت، غم با مؤلّفۀ معنایی منفی، شادی با مؤلّفۀ معنایی منفی و غم با مؤلّفۀ معنایی مثبت. در سطح روساخت، شادی و غم با بار معنایی مثبت و منفی یا همان معنای عرفی خود در قرآن کاربرد دارند. در این سطح، با در نظر گرفتن شبکه­‌های هم­تراز معنایی، شادی و غم در معنای اصلی یا معنای عرف استعمال ظهور می‌­یابند؛ در مقابل، در سطح زیرساخت، شادی با مؤلّفۀ معنایی منفی و غم با مؤلّفۀ معنایی مثبت کاربرد داشته و همچنین در این سطح، با در نظر گرفتن شبکه­‌های هم­تراز معنایی، این دو واژه در معنای خلاف عرف استعمال خود، ظهور معنایی دارند. براساس نتایج پژوهش، شادی و غم مطلق به­‌عنوان دو قطب مثبت و منفی (تقابل مکمل)، تنها در سرای آخرت وجود دارند و شادی و غم دنیوی، به صورت تقابل مدرّج، به­‌نوعی آمیخته با یکدیگرند؛ ازاین­‌روست که می­‌توان اقسام شادی و غم را در گروه­‌های هم‌­تراز مثبت و منفی جای داد.

میرمحمداسماعیل خاتون‎آبادی از فلاسفه قرن یازدهم مکتب فلسفه تنزیهی اصفهان، در شرح اصول کافی، ذیل روایات باب روح، به نقد نظرات شارحان دیگر الکافی، به‎ویژه صدرالمتألهین پرداخته است. ملاصدرا نیز از فلاسفه مکتب اصفهان در قرن یازدهم و متقدّم بر خاتون‎آبادی، پایه‎گذار حکمت متعالیه بوده و شرحی بر اصول کافی نگاشته است. این نوشتارِ توصیفی-تحلیلی با رویکردی انتقادی، نظرات خاتون‎آبادی و ملاصدرا ذیل احادیث روح در الکافی را بررسیده و به این نتیجه رسیده است که طبق نظر ملاصدرا، عظمت مقام روح باعث ناتوانی علم و عقل بشر برای فهم آن شده است؛ امّا خاتون‎آبادی اسم جنس و عام بودنِ معنای روح را منشأ اختلاف می‎داند. از نظر صدرالمتألهین روح در عین بساطت وجود، جز از طریق علم الهی قابل کشف نیست؛ امّا خاتون‎آبادی این دیدگاه را ناشی از مبنای فکری او در حرکت جوهری می‎داند که به نظر او، باطل است. به‎طورکلی باید گفت تفاوت دیدگاه‎های ملاصدرا و خاتون‎آبادی ناشی از تفاوت مبانی فلسفی آن‎ها است. خاتون‎آبادی حرکت جوهری، وحدت وجود و تعریف وجودی که صدرالمتألهین ارائه می‎دهد را نمی‎پذیرد و آن‎ها را باطل می‎داند؛ بنابراین دیدگاه وی در جایی‎که این مبانی دخیل است، از نظر خاتون‎آبادی مطرود و مردود است.