جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از راهبردها و ابزارهای مبارزاتی و تبلیغی امام صادق؟ع؟ با توجه به وجود جریان‌ها و نحله‌های دینی، سیاسی و فرهنگی زمانه مناظره است که با سازوکارهای زبانی و غیرزبانی مختلف در جهت ارتباط با فرد مقابل برآمده و به دفاع از اندیشه اسلامی در پرتو گفتگو در تعامل پرداخته‌اند. نظریه‌ گفتار یا منطق گفتگویی میخائیل باختین از رویکردهای جدید در خوانش و نقد متون است. باختین نظریه خود را بر مؤلفه‌هایی استوار کرده که در شکل‌گیری سخن و گفته مؤثرند. وی گفتار را دارای زمینه غیرزبان‌شناختی و بافت می‌داند و در حیطه فرا‌زبان‌شناسی به مطالعه گفتار می‌پردازد. این مقاله پس از معرفی مختصر نظریۀ گفتار باختین به عنوان یک مدل برای فهم بهتر روایات به بررسی مؤلفه‌های گفتار در مناظرات امام صادق؟ع؟ با ابن‌ابی‌العوجاء پرداخته و با روش توصیفی- تحلیلی نقش هر یک از این مؤلفه‌ها را در فهمِ جامع‌ترِ متن مناظرات بیان می‌کند.

خداوند متعال برای هدایت بشر هادیانی از پیامبران و اهل بیت: ارسال کرده است و همواره آنان را به علومی که مورد نیاز بشر برای هدایت و سعادت بوده مسلط کرده است و به این وسیله اهل بیت: را بر دیگر مردم برتری داده است تا بشر همواره برای کسب علم تنها به سوی اهل بیت: رهنمون شده و تنها از این چشمه لایزال سیراب شوند. علم غیب پیامبران و اهل بیت: از جمله مباحث مورد مناقشه‎ای بوده که همواره مورد انکار وهابیت و مخالفان اهل بیت: قرار می‎گرفته است. اما آنچه برای شیعیان مسلم است اینکه اهل بیت: دارای علم غیب می‎باشند و این مطلب را می‎توان از کتاب «اصول کافی» شیخ کلینی(ره) به اثبات رساند. نوشتار حاضر به هدف تبیین اعتقاد شیعه در این مسئله، به شیوه کتاب خانه‎ای با رویکرد توصیفی- تحلیلی نظر شیعه را از منظر کتاب شریف کافی که یکی از بهترین و معتبرترین کتب روایی شیعه محسوب می‎شود مورد بررسی، تبیین و اثبات قرار خواهد گرفت.

تاریخ و کیفیت جمع آوری و تدوین قرآن و اینکه نخستین بار توسط چه کسی و با دستور چه شخصی صورت پذیرفته، موضوع این مقاله است که از دیدگاه علامه شیخ محمدرضا جعفری بر اساس کتاب «قرآن از تنزیل تا تدوین» بررسی می‌شود. بر اساس مهم‌ترین یافته‌های این نوشتار، همۀ آیات قرآن در دوران حیات رسول خدا و به دستور ایشان نگاشته شده است، امّا امکان ندارد شخص رسول خدا قرآن را به شکل کتابی که آغاز و پایانِ آن مشخص باشد، جمع و تنظیم کرده باشد، بلکه این أمر باید به دست جانشین الهی آن حضرت صورت پذیرد. البته ریشۀ قرآن در دوران عثمان، صحیفه‌های جمع شده در دوران أبوبکر بوده است، امّا ماجرای جمع آوری قرآن در دوران خلافت أبوبکر به جهت دسترسی و استفاده عموم مسلمانان از قرآن یا به سبب نگرانی از تحریف یا از بین رفتن قرآن نبوده است.

قیاس ناپذیری امامان با دیگران، بر اساس حدیث معتبر «لا یقاس بآل محمد من هذه الامه أحد» یکی از شؤون امامت است. در این مقاله، این حدیث از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. مصادر حدیث، از منابع شیعه و سنی، ریشه‌های قرآنی و عقلی درونمایۀ حدیث، نتایج عملی حدیث، بیان عالمان در مورد آن، و حلّ موارد تعارض آن با قرآن و عقل، در این گفتار بررسی شده است.

از واقعیت¬های تاریخی در مورد قرائات قرآن، اختلاف قرائات است. پیدایش قرائات گوناگون، معلول دو گونه علت بوده است که می¬توان آنها را به علت¬های طبیعی و اجتهادی تقسیم کرد. بر پایۀ پژوهش صورت گرفته، یک سری از علل، به صورت طبیعی صورت گرفته¬اند که دانشمندان و مفسران علوم قرآنی نیز به آنها پرداخته¬اند و عواملی چون: اختلاف لغات و لهجه¬های عرب، خالی بودن کلمات از علائم، اعراب و نقطه در صدر اسلام، عدم وجود الف ممدوده در ساختار کلمات و سهل¬انگاری کاتبان کلام وحی در نگارش رسم¬¬الخط دقیقی از قرآن را در برمی¬گیرند. در مقابل مسائلی چون تعصب و خودبینی برخی از قاریان در ارائۀ قرائت جدید، بی-اطلاعی از قواعد عربی، چشم و هم¬چشمی قاریان، تحمیل قواعد صرفی و نحوی، از علل اجتهادی برخی قاریان در توسعۀ قرائات بوده است. با مراجعه به نصوص تاریخی کتب قرائات، می¬توان اثرگذاری اجتهاد قاریان بر علوم اسلامی را به وضوح مشاهده کرد.

این پژوهش به تحلیل محتوای کتاب¬های با موضوع امامت در الذریعه الی تصانیف الشیعه می‌پردازد. روش پژوهش پیمایشی و با رویکرد توصیفی و ارزیابانه انجام شده است. جامعه پژوهش تمام کتاب¬های با موضوع امامت در کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه است که شامل 724 اثر است. یافته¬های تحقیق نشان می¬دهد از بین منابعی که شیخ آ‌قابزرگ تهرانی برای آثار معرفی می¬کند، بیشترین فراوانی مربوط به رویت و مشاهده کتاب¬ها با 397 اثر است. زبان عربی با 545 عنوان رتبه اول را در بین سایر زبان¬ها دارا است. بیشترین تعداد تالیف، کتابت، چاپ و نگهداری آثار یعنی 121 عنوان نیز به عراق و شهرهای مختلف آن اختصاص دارد. قرن چهاردهم با 169 عنوان اثر بیشترین تعداد آثار مورد بررسی را به خود اختصاص داده است. 684 اثر نیز در قالب نثر بوده¬اند. فرمت خطی آثار با 307 اثر در رتبه اول قرار دارد. 705 اثر نیز اصلی و بدون ارجاع بوده-اند. 12 اثر در توضیحات خود پانویس دارند. 313 عنوان از آثار بررسی شده نیز دارای استناد به کتاب¬های دیگر هستند. تعیین و تبیین نوع نگرش شیخ آقابزرگ در خصوص نویسندگان و زمینه¬های موضوعی امامت، شناخت دغدغه¬ها و تفکرات شیخ آقابزرگ، از جمله نتایج این پژوهش است با جستجو و استخراج کتاب¬های با موضوع امامت در الذریعه دانسته می¬شود که چه کتاب¬هایی درباره امامت نوشته شده و چه کتاب¬هایی نوشته نشده است؟ وجوه اشتراک و یا تفاوت این کتاب¬ها چیست؟ کتاب¬های مهم و غیرمهم کدامند؟ نمی¬توان کتابی علمی و پژوهشی درباره امامت نوشت مگر اینکه به کتاب¬های مستقلی که درباره این موضوع نوشته شده است مراجعه کرد. لازمه این کار آگاهی و شناخت این کتاب¬ها است و لازمه داشتن این آگاهی، کاوش و جستجو در بین این کتاب¬ها و راه بهتر و نزدیک¬تر مراجعه و استفاده از کتابشناسی امامت است که پژوهش حاضر راه را برای تهیه و تدوین کتابشناسی امامت نیز هموار می¬کند. از این رو مساله اساسی آن است که مشخص شود تصویر کلی منابع مرتبط با امامت در کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه بر اساس متغیرهایی نظیر زبان، مکان چاپ، قرن تالیف، قالب کتاب، فرمت کتاب، حجم توضیحات کتاب به چه صورت است؟

آیه پانزدهم سوره احقاف از جمله آیاتی است که در جهت اثبات شش ماه بودن اقلّ مدت حمل، غالبا مورد استناد عالمان اسلامی بوده‌است. اما چالش‌های مختلفی همچون سی ماه نبودن دوران حمل و شیردهی همه انسانها، عدم‌کراهت مادران از حمل و وضع فرزندان، و... پذیرش این دیدگاه را با مشکل مواجه کرده‌است. ازهمین‌رو برخی مفسران، با عهد دانستن «ال» در «الانسان» مراد آیه را انسانی خاص دانسته‌اند. پژوهش حاضر که به روشی توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای سامان یافته‌است ضمن موافقت با خاص‌بودن مراد این آیه، پس از رد دلایل کسانی که «پیامبراکرم»؟صل؟ «ابوبکر» یا «سعدبن‌ابی‌وقاص» را مصداق آیه معرفی کرده‌اند، به استناد روایات صحیح و کثیرالنقل موجود معتقد‌است که نزول آیه در مورد امام‌حسین؟ع؟ قابل‌قبول‌تر می‌نماید. براین‌اساس نه تنها ظواهر الفاظ موجود در آیه مطابق با وقایع عمر ایشان می‌باشد، بلکه این دیدگاه با سیاق آیه، آیات و سوره نیز تایید می‌گردد.

یکی از شرایطی که معمولا اهل سنت برای خلیفه ذکر می‏کنند، قریشی بودن خلیفه است. آنان این شرط را به پیامبر منسوب می‏دارند. به لحاظ تاریخی هم تا پایان خلافت عباسیان چنین شرطی محقق شده است. پرسش نوشتار حاضر آن است که آیا اوّلا: ابوبکر و عمر در سقیفه چنین خبری را به رسول الله نسبت دادند؟ ثانیا: آیا انصار با اعتماد به این سخن پیامبر با امارت قریشیان موافقت کردند؟ برای یافتن پاسخ به بررسی گزارشهای مختلفی که از نشست سقیفه ارائه شده پرداختیم، و با دسته بندی این گزارشها و نقد و بررسی آنها نشان دادیم که ادعای تمسک به این خبر در نشست سقیفه و تاثیر آن در اعراض از سعد بن عباده و اقبال به ابوبکر، ادعایی پذیرفتنی نیست.

نواب لاهیجی از علمای بزرگ شیعه است که «تحفه الخاقان فی تفسیرالقرآن» و «شرح نهج البلاغه» از مهم‌ترین تألیفات وی هستند. او در شرح فارسی خود بر نهج البلاغه در بیان معانی مفردات خطب، نامه‌ها و حکمت‌ها، به بحث لغوی دربارۀ واژه‌ها و اصطلاحاتی که از نظر شارح نیاز به شرح و توضیح داشته‌اند -اغلب بدون ذکر سند-، پرداخته است. نواب گاهی علاوه بر معنای لغوی، معنای اصطلاحی واژه را نیز بیان می‌کند. وی همگام با اغلب شارحان و علمای علوم قرآن و حدیث، معانی گوناگونی را برای واژۀ تأویل قائل است. در پژوهش پیش رو بر آنیم تا به روش توصیفی_ تحلیلی، روش لغوی نواب لاهیجی در تبیین واژۀ تأویل و مشتقات آن را در شرح وی بر نهج البلاغه بررسی کنیم.

معجزه شق القمر که به درخواست مشرکان صورت گرفته است به عنوان یکی از معجزات پیامبرگرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) معرفی گردیده است؛ که برخی از مفسران اسلامی طبق برخی از روایاتی که در شان نزول آیات سوره مبارکه قمر وارد گردیده است؛ وجود چنین رویدادی را حتمی می‎دانند که قرآن کریم هم بر آن صحه گذاشته است و همین رویداد را به عنوان یکی از معجزات پیامبر(صل الله علیه و آله) معرفی نموده‌اند. در مقابل عده ای دیگر با زیر سوال بردن این واقعه و ذکر شبهاتی پیرامون این مساله، اساسا مورد تحقق این آیه را در زمان آینده می‎دانند و معتقدند که در این آیه به حوادث آینده و حوادثی که در آستانه قیامت روی خواهد داد، اشاره شده است و دلالت آیه بر مساله شق القمر را انکار نموده اند و بر اساس شبهاتی که پیرامون این قضیه می‎باشد اساسا قائل به معجزه شق القمر نمی باشند و آن را از اساس مردود می‎دانند. پژوهش پیش رو، سعی دارد تا با استفاده از روش کتابخانه‌ای، به پاره ای از مستندات هر دو گروه پرداخته و ضمن بررسی هر دو نظریه، با تبیین و پذیرش اعجاز شق القمر، شبهات منکران آن را دفع نموده و رویداد شق القمر را به عنوان یکی از معجزات مهم رسول خاتم(صلی الله علیه و آله) اثبات نماید.