جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جریان عرفان عاشقانه چه در بعد نظری و چه در بعد عملی و سلوکی، دارای اصول و ویژگی‌هایی است که کمتر بدان توجه شده است. با مشخص نمودن چند مورد مهم از اصول و ویژگی‌های نظری در آثار احمد غزالی می‌توان دریافت که چگونه او توانسته است جریان عرفان عاشقانه را به صورت یک جریان و ساحت مستقل و شکوفا رواج دهد و در مقایسه با آرای امام در این موضوع می‌توان دریافت که عرفان عاشقانة خراسانی تا چه حد توانسته است در آرای عرفانی یک عارف معاصر هرچند با مشربی متفاوت، تأثیرگذار باشد. مدعا و دست‌آورد این پژوهش به طور مشخص این است که امام خمینی به عنوان عارفی برخاسته از مکتب ابن‌عربی و با مشرب صدرایی، مبانی عرفان عاشقانة خراسان را هرچند به طور کلی می‌پذیرد و بخصوص در اشعار خود با زبانی بسیار شبیه با زبان عرفای خراسان بیان می‌دارد، اما گاه بخصوص در آثار منثور، همان اصول را به گونه‌ای دیگر و به بیانی رایج در مکتب ابن‌عربی مطرح ساخته است و تحت تأثیر رویکرد رایج در فقه شیعی، به اصول ناظر به برخی از سنن عرفان عاشقانه همچون عشق مجازی، توجه چندانی نداشته است.

سبک زندگی، زبان هویت فردی و اجتماعی محسوب می‌شود. افراد هویت خود را از طریق گزینش‌های معناداری که از میان کالاها و الگوهای رفتاری انجام می‌دهند، ابراز می‌کنند و همبستگی درون‌گروهی و تمایزهای بین گروهی خود را نیز به تصویر می‌کشند. سبک زندگی برخی افراد در شرایط خاص به‌عنوان الگو و نمادی برای این همبستگی‌‌ها و تمایزها عمل می‌‌کند. به‌ویژه در شرایط بحرانی، سبک زندگی رهبران انقلابی نقش مهمی در این تمایز بخشی‌ها ایفا می‌نماید. این پژوهش با بررسی سبک زندگی سه رهبر انقلابی معاصر - امام خمینی، گاندی و ماندلا - بر آن است تا نشان دهد که چه شباهت‌‌ها و تفاوت‌‌هایی بین سبک زندگی آن‌ها وجود داشته است. یافته‌های پژوهش با استفاده از روش کیفی و فن تحلیل مضمون، نشان داد که علی‌‌رغم برخی تفاوت‌‌ها که بعضاً مهم نیز هستند، هر سه این رهبران تقریباً سبک زندگی مشابهی داشته‌‌اند و در بیشتر مؤلفه‌‌ها و شاخص‌‌ها، مشابهت‌‌های آن‌ها بیشتر از تفاوت‌هایشان بوده است.

امام خمینی بنیان‌گذار انقلاب اسلامی و از رهبران تأثیرگذار در کل تاریخ بشریت و به‌ویژه جهان اسلام است. با توجه به ماهیت فرهنگی و ایدئولوژیک انقلاب اسلامی و نیز جایگاه دانشگاه در شکل‌گیری این فرهنگ امام خمینی همواره دیدگاه ویژه‌ای به دانشگاه و دانشگاهیان داشته و مطالب فراوانی در این‌باره فرموده‌اند. هدف پژوهش حاضر بررسی کلام امام از دیدگاه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف است. روش تحقیق کیفی و از نوع تحلیل محتوا بوده و جامعه آماری آن ‌یکی از فرازهای امام از مجموعه سخنان امام در صحیفه امام است و به‌صورت هدفمند مرتبط با موضوع تحقیق انتخاب شد. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد در بیانات امام دو رابطه واژگانی با هم‌آیی و تقابل بیشترین کاربرد نسبت به سایر روابط معنایی دارند. بیشترین گسست‌های گفتمانی از نوع کنشگری است و گسست‌های زمانی و مکانی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. واژه دانشگاه بیشترین جایگاه را در آغازگری جملات دارند و بیشترین جملات از نوع متعدی هستند. تحلیل سطح تبیینی، مبین عمق نگاه امام به این نهاد مهم اجتماعی بوده و نشان می‌دهد که در چارچوب فکری و اعتقادی امام، دانشگاه مبدأ و کانون تحولات اجتماعی و فرهنگی و محور «اصلاح یا انحراف» جامعه و «آبادانی یا ویرانی» کشور محسوب می‌شود.

برخی از دانشمندان شیعه بر این باورند که ابن ابی عمیر جز از راویان ثقه نقل حدیث نمی‌کند؛ بنابراین در صورتی که واسطه را در زنجیره روایات حذف نموده، روایت را به شکل مرسل بیاورد، حکایت از وثاقت او دارد. بر این اساس بسیاری از محققان شیعی، مراسیل ابن ابن عمیر را همانند مسانید وی معتبر دانسته‌اند. برخی نیز حجیت مراسیل وی را انکار نموده و به عدم تسویه مراسیل او با مسانیدش قائل شده‌اند. امام خمینی معتقد است که فقط مرسلات ابن ابی عمیر حجت است؛ اما مسندات او حجت نیست و به بررسی سندی نیاز دارد و باید رجال آن تحقیق شوند. لذا روایت کردن محمدبن ابی عمیر از هر راوی، دلالت بر وثاقت او ندارد و آن روایت نیز نمی‌تواند صحیح باشد، هر چند مرسله باشد. همچنین امام خمینی مرسلات اصحاب اجماع و نیز مرسلات مشایخ ثلاثه را به جز ابن‌ابی‌عمیر نپذیرفته و معتقد است که نقل اصحاب اجماع از راوی مجهول یا متهم به ضعف، دلیل وثاقت او نمی‌شود و نقل مشایخ ثقات از راوی ضعیف و مجهول، دلیل بر توثیق آنها نخواهد بود.

توسعة فرهنگی به معنای ایجاد تحول و خلق ارزش‌ها، روابط اخلاقی و هنجارهای مناسب است که برای ارضای نیازهای آدمی، زمینه‌های لازم را در قالب اجتماع فراهم می‌کند. فهم و شناخت مفاهیمی چون توسعه، فرهنگ و توسعة فرهنگی، در سرنوشت ملت‌ها و نیز جامعه ایران حائز اهمیّت است. اولین طلیعة توسعة فرهنگی در انقلاب اسلامی و در روند پیروزی و تکامل این‌انقلاب به چشم می‌خورد و بیشترین شعارها و اهداف انقلاب متوجه توسعة فرهنگی بوده است. بر این اساس، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تبیین استراتژی جامعی در امر توسعة فرهنگی، به منزلة یک ضرورت ملّی، مورد توجه مسئولان قرارداشته است. دیدگاه‌های امام خمینی درباة فرهنگ و توسعه فرهنگی و ابعاد و اهداف آن یکی از نیازهای اساسی جامعه و راه‌کارهای توسعة فرهنگی در کشوراست. دراین مقاله ابتدا تعاریف مختلفی‌از مفهوم توسعه و توسعة‌فرهنگی داده شده و سپس مهم‌ترین ابعاد، ویژگی‌ها و اهداف توسعه‌فرهنگی از دیدگاه امام خمینی بیان می‌شود.

چکیده: امام خمینی بر پایه اصل «ولایت‌فقیه» در تلاش بود آینه‌ای تمام‌نما از حکمرانی علوی مستقر نماید. وجه تشابه «حکمرانی خوب» در اندیشه امام با تعریف غربی در مؤلفه‌های ظاهری آن است که هر دو حاکمیت قانون، مشارکت مردمی، پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری و دیگر اصول چون عدالت و برابری و کارآمدی نهاد دولت را موردتوجه قرار داده‌اند؛ اما در رویکرد امام نسبت به غرب رویکرد مادی به‌عنوان هدف میانی و بعد معنوی، هدف غایی و اعتقادی وی محسوب می‌شود. باوجوداین،‌ اصول ثابت و متغیری در حکمرانی علوی در حوزه اجرایی دارند که مبتنی بر مقتضای زمان و مکان و مصالح جامعه اسلامی است. الگوی عملی امام خمینی حکومت علوی بوده؛ اما در این مسیر بالأخص در حوزه اجرایی تماماً یکسان عمل نشده است. یکی از دلایل تفاوت عمل به مسئله مقتضیات زمان و مکان برمی‌گردد؛ اما این موضوع تنها در سایة رعایت ثوابت می‌تواند قابل توجیه باشد.

چکیده: در احکام شرع بسیاری از موضوعات ازجمله مرجعیت، قضاوت، امامت جمعه و جماعت، ادای شهادت و... مشروط به عدالت شده‌‌اند. در تعریف عدالت، علاوه بر عدم ارتکاب کبائر و عدم اصرار بر صغائر، بسیاری از فقهای متأخر، شرط مروت را نیز معتبر دانسته‌‌اند. و فردی که رفتارهای خلاف مروت انجام می‌‌دهد را فاقد صلاحیت لازم برای به عهده‌گیری مسئولیت‌های مذکور می‌دانند. در این نوشتار که به روش توصیفی - تحلیلی تنظیم شده است، سعی برآن است که علاوه بر تبیین دقیق واژۀ مروت و مصادیق آن، به بررسی مبانی فقهی اشتراط مروت در عدالت و اختلاف نظر فقها در این باره پرداخته شود و نهایتاً نظر امام خمینی در رابطه با جایگاه مروت در عدالت شاهد مورد تدقیق قرار گیرد.

نظرات امام در باب زیبایی، تابع مبانی حکمت متعالیه و در مواردی موافق مبانی عرفان نظری ایشان است. زیبایی در آثار امام با عباراتی مانند: «جمال» و «بهاء» و «حسن» مطرح‌شده است که با وجود مساوقت دارد و دارای اصالت و تشکیک است. این تعریف، دایره زیبایی را به گستره موجودات، ذات باری‌تعالی و حتی افعال انسانی و امور اخلاقی بسط می‌دهد؛ ازاین‌رو هنر به‌مثابه خلق زیبایی، محدود به هنرهای زیبا نبوده و گستره هنر به تمام موجودات و حتی افعال انسانی و فضایل اخلاقی تسری می‌یابد. اگرچه زیبایی امری عینی است؛ اما ادراک و داوری زیبایی، امری ذهنی و درنتیجه تابع عوامل مختلفی است که می‌توان این عوامل را از آثار امام استحصا نمود. این جستار، اندیشه‌های امام را در ارتباط با حقیقت زیبایی و اقسام آن، ملاک و معیارهای داوری‌های استحسانی و عوامل مؤثر در ادراک زیبایی واکاوی نموده است.

از نظر ملاصدرا حرکت جوهری نفس انسان با حدوث جسمانی در بدن، آغاز می‌شود و قوایش در این حرکت به فعلیت می‌رسد. ازجمله این قوا، قوه عقل است که ذومراتب است. حرکت نفس از مرحله عقل هیولانی آغاز و تا مرحله عقل فعال ادامه می‌‌یابد. در طی این مراحل دارای انواع ادراکات است. ازجمله این ادراکات، می‌توان ادراکات حسی، خیالی و عقلانی را نام برد. در عقل هیولانی تا عقل بالملکه دارای ادراکات حسی و خیالی است و در عقل بالفعل و عقل فعال ادراکات عقلانی دارد. بسته به نوع ادراکاتش و اینکه در چه مرحله‌ای از عقلانیت قرار دارد، انواع فاعلیت در افعالش تبیین می‌شود. امام خمینی از شارحان حکمت متعالیه نیز در این مسئله صاحب‌نظر است. مقایسه دو نظریه و کشف نقاط اشتراک و افتراق آن‌ها، از اهداف این نوشتار است. ضرورت طی مراحل و تعداد آن‌ها و ملکه شدن صور عقلانی برای نفس در اثر تکرار از نقاط مشترک، دو نظریه و طرح مسئله ایمان قبل از ورود نفس به عقل نظری و عملی و ارجاع مراتب عقل نظری و عملی به یکدیگر و منتهی شدن مراحل هردو عقل به عقل مستفاد، نظریه مختص به امام خمینی است.

موضوع نوشتار حاضر نسبت میان دو رکن «فضیلت گرایی» و «غایت‌انگاری» در اخلاق‌ هنجاری امام خمینی و ملاک نهایی ارزش اخلاقی اعمال است و سعی شده به روش توصیفی - تحلیلی و با ابتنا بر انسان‌شناسی فلسفی - عرفانی وی برای پاسخ به مسئله ملاک ارزش اخلاقی اعمال از نظر امام نظریه تلفیقی از این دو رکن با عنوان «غایت‌انگاری فضیلت بنیاد یا ویژگی‌نگر» مصطلح در فلسفه اخلاق ارائه شود بدین معنا که ارزش اخلاقی اعمال در اندیشه امام هم بر اساس فاعل، انگیزه‌ها و نیات و فضایل باطنی او به‌عنوان شرط مقبولیت اعمال و ملاک کمال آن‌ها و هم بر اساس آثار و نتایج اعمال از حیث تحقق غایت انسان تعیین می‌شود. چون گرچه امام در آراء اخلاقی خود بر فضایل تأکید بسیار دارد؛ اما برای آن‌ها ارزش و مطلوبیت ذاتی قائل نمی‌شود و از آن‌ها به کمالات متوسطی یاد می‌کند که ارزششان در نقشی است که در حصول کمال و مطلوب ذاتی، یعنی سعادت و کمال اخروی یا تقرب الهی ایفا می‌کنند. در ضمن در بحث از فضیلت گرایی اخلاقی امام، به دو خاستگاه فلسفی و عرفانی - دینی اندیشه اخلاقی ایشان و تفاوت آن‌ها و همچنین ارکان فضیلت گرایی نیز اشاره‌کرده‌ایم.