جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش با هدف بررسی روانشناسی دعا یا نیایش و دلالت‌های تربیتی آن از منظر صحیفه سجادیه انجام شده است. روش تحقیق در این پژوهش کیفی و با استفاده از روش تحلیل مضمون می‌باشد. حوزه پژوهش متن صحیفه سجادیه می‌باشد. روش انجام پژوهش بدین صورت بود که با مطالعه‌ی متن صحیفه سجادیه مضامین مرتبط با موضوع پژوهش استخراج گردید و شبکه مضامین ترسیم گردید. براساس سنجش روایی، مضامین بدست آمده مضامین برای اساتید دانشگاه‌ها ارسال شد و بعد از دریافت نظرات آن‌ها، اصلاحات انجام گردید. روش اجرا بدین صورت بود که ابتدا 12 کلمه مرتبط برای جستجو انتخاب و فراوانی آن‌ها محاسبه گردید. 70 مضمون مرتبط با موضوع پژوهش استخراج گردید و در هشت مضمون فراگیر مقوله‌بندی شد. این هشت مضمون عبارتند از: خداشناسی،مسئولیت شناسی، دلبستگی و احساس نزدیکی، کسب فضایل اخلاقی و مسیر صحیح زندگی، بصیرت یابی، مدیریت بحران‌های اخلاقی، بهداشت روانی و معنوی و تاب آوری.

رابطه علمای شیعه با حاکمان در طول تاریخ، یکی از موضوعات بنیادین در حوزه فقه سیاسی شیعه بوده است. این رابطه گاه بر اساس تقیه و کناره‌گیری از قدرت سیاسی، و گاه بر اساس دخالت مستقیم در امور حکومت شکل گرفته است (سبحانی، 1381). تحلیل این مواجهه‌ها، به ویژه در دوره معاصر و با تأکید بر دیدگاه‌های امام خمینی (ره)، که خود بنیان‌گذار نظامی بر پایه نظریه ولایت فقیه بود، از اهمیت مضاعفی برخوردار است (امام خمینی، 1385). دیدگاه امام خمینی (ره) در خصوص «ولایت فقیه» نه صرفاً یک نظریه فقهی، بلکه طرحی سیاسی-اجتماعی برای برپایی حکومت اسلامی است. این نظریه، مشارکت فعال و مشروعیت‌بخش علمای دین در عرصه قدرت را ضروری می‌داند و نقطه عطفی در تاریخ مواجهه علمای شیعه با حکومت محسوب می‌شود (بجنوردی، 1391). بر همین اساس، بررسی علمی این موضوع، گامی اساسی در تبیین مبانی فقه سیاسی معاصر و فهم بهتر نقش علما در تحولات اجتماعی و سیاسی خواهد بود. علاوه بر اهمیت نظری و علمی، ضرورت عملی این تحقیق نیز قابل توجه است. در شرایط کنونی جهان اسلام، که با بحران مشروعیت، گسترش جریان‌های افراطی، سکولاریسم و فشارهای بین‌المللی مواجه است، بازخوانی نقش علما در برابر حاکمان، به‌ویژه با الگوگیری از اندیشه‌های امام خمینی (ره)، می‌تواند راهگشا باشد (مطهری، 1379).

پرسش از نسبت میان حقیقت و هنر، پرسشی به قدمت تاریخ فلسفه کلاسیک است. گادامر در بخش نخست کتاب حقیقت و روش در پی پاسخ به این پرسش است. او در تلاش است تا تبیینی از حقیقتِ هنر ارائه دهد که زیربنایی برای هرمنوتیک فلسفی‌اش باشد. او در هرمنوتیک فلسفی خود، در پی تنزل سهم «روش» در شناخت، فهم و دستیابی به حقیقت است. این به معنی انکار نقش روش نزد او نیست، بلکه تغییر دیدگاه از هرمنوتیک روش‌شناختی به هرمنوتیک هستی‌شناختی را مدنظر دارد. گادامر در هرمنوتیک فلسفی‌اش تلقی بدیعی از فهم ارائه می‌کند که مقدمه پرداختن به آن را در تبیین حقیقتِ هنر می‌یابد. هنر نزد گادامر از صرف لذتی که در زیبایی‌شناسی کانتی داشت، فراتر می‌رود و در نسبت با حقیقت قرار می‌گیرد. او اهمیت فلسفی هنر را در این می‌داند که در اثر هنری حقیقتی به تجربه در می‌آید که از هیچ طریق دیگر قابل حصول نیست و این حقیقت در برابر سیطره‌جویی هرگونه تأمل عقلی نسبت به خود ایستادگی می‌کند. گادامر در تلاش است تا از طریقی غیر از شناخت گزاره‌ای و مفهومیِ علم تجربی به حقیقت دست‌ یابد تا بتوان آن را به شناخت در حوزه علوم انسانی تعمیم داد. او برای این امر از بازیابی شأن معرفتی هنر آغاز می‌کند و با بررسی مفاهیم اومانیستی بیلدونگ، حس مشترک، قوه حکم و ذوق که پیش از کانت مولفه‌هایی برای دست‌یابی به حقیقت بودند و توسط کانت از ارزش معرفتی‌شان کاسته شد و به حوزه‌ ذهن تقلیل یافتند، به نقد ذهنی‌سازی هنر و آگاهی زیبایی‌شناختی می‌پردازد. گادامر پس از بیان نقد خود به زیبایی‌شناسی کانتی با توسل به مفاهیمی مانند بازی، جشن و نماد، به دفاع از حقیقتی می‌پردازد که از مواجهه با اثر هنری حاصل می‌شود. در این پایان‌نامه، پس از بررسی پیشینه هرمنوتیک و مسئله فهم و همچنین پیشینه زیبایی‌شناسی و هنر و نسبت آن با حقیقت، به نقد گادامر بر زیبایی‌شناسی کانتی و آگاهی زیبایی‌شناختی می‌پردازیم و سپس هستی‌شناسی اثر هنری را که گادامر برای تبیین چگونگی فهم تجربه اثر هنری و دریافت حقیقت آن، با توسل به مفاهیم کلیدی‌ای از جمله بازی، جشن و نماد بهره می‌گیرد، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل مفاهیم اسماء جلاله در قرآن کریم و ارتباط آن‌ها با دعای جوشن کبیر انجام شده است. سؤال اصلی تحقیق بر این محور استوار است که چگونه می‌توان ارتباط میان اسماء الله الحسنی و مفاهیم دینی در دعای جوشن کبیر را بر اساس مبانی قرآنی تحلیل کرد؟ در راستای پاسخ به این سؤال، مفاهیم اسماء الله الحسنی در قرآن کریم، مضامین و مفاهیم دعای جوشن کبیر و میزان سازگاری اسمای بکارگیری شده در این دعا با مضامین دینی و قرآنی مورد بررسی قرار گرفت.روش پژوهش بر اساس تحلیل محتوا و مطالعات تطبیقی انجام شد که شامل بررسی آیات قرآنی مربوط به اسمای حسنی، تحلیل ساختار و محتوای دعای جوشن کبیر و مقایسه مفاهیم مشترک میان این دو متن بود. مطالعه با تکیه بر منابع تفسیری معتبر و آثار علمای مسلمان در زمینه اسماء الله الحسنی صورت پذیرفت. تقسیم‌بندی اسمای حسنی به دسته‌های جلالیه، جمالیه، ذاتیه و فعلیه در قرآن و بررسی تطبیقی آن‌ها با ساختار دعای جوشن کبیر از محورهای اصلی این تحقیق محسوب می‌شود.یافته‌های تحقیق نشان داد که بیش از 89 درصد اسمای مطرح در دعای جوشن کبیر دارای ریشه مستقیم یا غیرمستقیم در قرآن کریم هستند. تحلیل مطابقت معنایی و مفهومی آشکار کرد که ارتباط میان قرآن و دعای جوشن کبیر فراتر از تشابهات لفظی، شامل همسویی در مضامین، تکمیل‌کنندگی مفاهیم و اشتراک در ابعاد تفسیری است. ریشه‌یابی قرآنی اسمای کلیدی در سه دسته اصلی اسمای ربوبیت و خالقیت، رحمت و مغفرت و قدرت و حاکمیت نشان داد که تدوین‌کنندگان این دعا با دقت علمی از مفاهیم قرآنی بهره‌برداری کرده‌اند.الگوهای مفهومی مشترک میان قرآن و دعای جوشن کبیر شامل محوریت توحید، تأکید بر رحمت و عدالت الهی و ترغیب به تقرب و قرب الهی است که نشان‌دهنده هماهنگی عمیق در ساختار فکری این دو متن می‌باشد. کارکردهای معرفت‌شناختی، عبادی و تربیتی اسمای الهی در هر دو متن، حاکی از تأثیر چندبعدی این اسما بر زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان است. بررسی بافت آیاتی و تفسیری اسمای مطرح در دعا، پیوند عمیق آن با سنت تفسیری اسلامی را آشکار می‌سازد.نتیجه‌گیری تحقیق نشان می‌دهد که دعای جوشن کبیر نمونه بارز و موفقی از تعامل سازنده سنت اسلامی با منابع اصلی وحی است که توانسته است بدون انحراف از اصول قرآنی، گنجینه‌ای غنی از اسمای الهی ارائه دهد. کارکرد تکمیل‌کنندگی متقابل میان قرآن و دعای جوشن کبیر امکان بهره‌گیری همزمان از هر دو منبع را برای دستیابی به تجربه روحانی عمیق‌تر فراهم می‌آورد. این یافته‌ها اثبات می‌کند که ارتباط میان اسمای الله الحسنی در قرآن و دعای جوشن کبیر هم از نظر علمی معتبر و هم از نظر عملی مؤثر است و می‌تواند نقش مهمی در تعمیق معرفت دینی و تقویت تجربه معنوی مسلمانان ایفا کند.

قرآن کریم به عنوان «میزان شناخت خود»، منبع اصلی و معیاری بی بدیل برای درک حقیقت خویش است. شناخت هر پدیده از منبع اصیل آن ضرورت دارد؛ بنابراین، برای فهم قرآن باید به خود قرآن مراجعه کرد، چرا که این کتاب، معرفی کننده ذات، اهداف و معارف خود است. این اثر با توجه به جایگاه علمی آیت الله جوادی آملی به عنوان فقیه، مفسر برجسته، و صاحب نظر در علوم قرآنی، از اهمیت ویژهای برخوردار است. ایشان با نگارش تفسیری گسترده، عمق بینش قرآنی خود را نشان دادهاند، و این کتاب به عنوان یکی از آثار ماندگار ایشان، مرجع معتبری در حوزه مطالعات قرآنی محسوب میشود. با بهره گیری از روش مفهومی و تمرکز بر دقیق مفاهیم قرآنی، تلاش شده است تا محتوای کتاب به شیوهای نظاممند و هماهنگ با روح کلی قرآن ارائه گردد. با مطالعه این کتاب به نتائج زیر رسیدیم 1. این کتاب، قرآن کریم، با عظمتی بیمثال، هدایتگر بشریت تا قیامت است. 2. این کتاب الهی، فرازمانی و فرامکانی است 3. این کتاب «حجت الهی» برای همه انسانها در هر عصر و مکانی، پاسخگوی نیازهای فکری و عملی بشر است.

نگاه و ارتباط با خداوند در یهودیت، مسیحیت و اسلام موضوعی است که به بررسی عمیق‌ترین ابعاد اعتقادی و روحانی این سه دین بزرگ می‌پردازد. این ادیان، با تاریخچه و متون مقدس خاص خود، هر یک تصویری منحصر به فرد از خداوند و نحوه ارتباط انسان با او ارائه می‌دهند. یهودیت به عنوان دینی با ریشه‌های تاریخی عمیق، بر اساس عهد عتیق و سنت‌های دینی خود، بر مفهوم یکتایی خدا و پیمان‌های الهی تأکید دارد. در یهودیت، خداوند به عنوان خالق جهان و سرپرست قوم اسرائیل شناخته می‌شود و رابطه انسان با او از طریق رعایت احکام شریعت و انجام مناسک مذهبی برقرار می‌گردد. (فرهنگ قهفرخی علی رضا، مفتاح حمیدرضا ، بینای مطلق سعید، 1401، 171) این دین بر اهمیت دعا، توبه و عمل صالح تأکید دارد و پیروان خود را به ایجاد یک رابطه نزدیک و شخصی با خداوند تشویق می‌کند. در مقابل، مسیحیت با تأکید بر شخصیت عیسی مسیح و مفهوم محبت و رحمت الهی، رویکردی متفاوت به ارتباط با خداوند دارد. در این دین، عیسی مسیح به عنوان پسر خدا و نجات‌دهنده بشریت شناخته می‌شود و آموزه‌های او بر محبت، بخشش و ارتباط مستقیم با خدا تأکید دارد. مسیحیان معتقدند که از طریق ایمان به عیسی مسیح می‌توانند به خدا نزدیک شوند و رابطه‌ای عمیق و شخصی با او برقرار کنند. (علم مهرجردی، نسرین، شاکر، محمدکاظم، 1391) همچنین، عبادت در کلیسا، دعاهای جمعی و فردی، و مراسم مذهبی از جمله راه‌هایی هستند که پیروان این دین برای تقویت ارتباط خود با خداوند استفاده می‌کنند. اسلام نیز با اصول توحید و تسلیم در برابر اراده الهی، به دنبال ایجاد رابطه‌ای نزدیک بین انسان و خداوند است. در اسلام، خداوند (الله) به عنوان تنها خالق جهان شناخته می‌شود و مسلمانان معتقدند که باید در همه جنبه‌های زندگی خود به او تسلیم شوند. نمازهای روزانه، روزه‌داری، زکات و حج از جمله عبادات اصلی هستند که مسلمانان برای تقویت ارتباط خود با خداوند انجام می‌دهند. همچنین دعاها و ذکرها نقش مهمی در ایجاد احساس نزدیکی به خدا دارند. هدف این پایان‌نامه بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در این دیدگاه‌ها است تا بتوان تأثیر این باورها را بر زندگی روزمره پیروان این ادیان تحلیل کرد. این تحقیق سعی دارد تا با توجه به متون مقدس، سنت‌ها و آموزه‌های هر یک از این ادیان، تصویری جامع از نحوه نگرش به خداوند در یهودیت، مسیحیت و اسلام ارائه دهد. همچنین پژوهش حاضر به دنبال فهم عمیق‌تری از چگونگی شکل‌گیری باورهای مذهبی و تأثیر آن‌ها بر تعاملات اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی جوامع مختلف خواهد بود. بدین ترتیب، این تحقیق نه تنها به بررسی ابعاد اعتقادی هر یک از این ادیان می‌پردازد بلکه تلاش می‌کند تا نشان دهد که چگونه این باورها می‌توانند بر زندگی اجتماعی افراد تأثیر بگذارند و زمینه‌ساز همزیستی مسالمت‌آمیز میان پیروان ادیان مختلف شوند. در نهایت امید است که این پژوهش بتواند به درک بهتر تنوع مذهبی و معنوی در جهان معاصر کمک کند و بینش جدیدی نسبت به نحوه ارتباط انسان‌ها با خداوند ارائه دهد.

قرآن کریم نقش مهمی در تبیین حقایق عالم دارد و منبع نخستین برای شناسایی معارف دینی شمرده می شود. در رابطه با جایگاه قرآن کریم، از امام صادق (ع) نقل شده که می فرماید: «کتاب خدا بر چهارگونه است: عبارت، اشارت، لطایف و حقایق ؛ عبارت برای عوام، اشارت برای خواص، لطایف برای اولیاء و حقایق مربوط به انبیاست».(فیض کاشانی1373ش، ج1، صص14-13) از سوی دیگر ، حدیث نقش مهمی در تبیین آیات قرآن داشته؛ به اعتقاد امام خمینی حدیث، سند اسلام است و بی‌توجهی به آن، بی‌توجهی به قرآن شمرده می شود. (موسوی خمینی، 1349 ش، ج1، ص 11) ایشان پس از آنکه مهم ترین پیش نیاز اجتهاد را قرآن شناسی و سنت شناسی می شمارد ، انس با روایات اهل بیت (ع) و شیوه فهم آنها را برای استباط درست لازم می شمرد. ( موسوی خمینی ، 1344ش، ج1، ص 13- 12)

مسئله معجزه‌مندی پیامبر اسلام (ص) یکی از مباحث مهم و چالش‌برانگیز در اندیشه اسلامی معاصر و مطالعات استشراقی است که در تعارض با دیدگاه سنتی قرار دارد. سنت‌گرایان بر وقوع هزاران معجزات حسی متعدد تأکید داشته و آن‌ها را دلایل قطعی بر صدق رسالت وی می‌دانند، در حالی که عقل‌گرایان تنها قرآن را به‌عنوان معجزه جاویدان معرفی کرده و سایر معجزات را تأویل یا نفی می‌کنند. از طرفی، مستشرقان با دو رویکرد تاریخی و الهیاتی، معجزات منسوب به ایشان را اسطوره‌سازی و تحریفات تاریخی دانسته و حتی در برخی موارد، وجود تاریخی وی را مورد تردید قرار داده‌اند. این تنوع و اختلاف‌نظرها، که از پذیرش گسترده معجزات تا نفی کامل آن‌ها را شامل می‌شود، اهمیت بازنگری علمی و قرآنی این موضوع را دوچندان کرده است .پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از تدبر قرآنی، نقد روایی و تحلیل تاریخی, این موضوع را مورد بررسی قرار داده است؛ در این راستا این پژوهش با بررسی معجزات منسوب به ایشان، دیدگاه‌های مختلف را تحلیل کرده و بر مبنای مستندات قرآنی، نتایج متفاوتی ارائه می‌دهد. فصل نخست به کلیات پژوهش پرداخته و شامل بررسی مفاهیم امور خارق‌العاده، انواع آن‌ها و دلالت معجزه در اندیشه اسلامی است. فصل دوم تبیین دیدگاه‌های مختلف درباره معجزات پیامبر در سه محور مذکور پرداخته و با تبیین دیدگاه قرآن‌محور در باب معجزه مندی رسول الله روشن ساخته که پیامبر (ص) آیتی برهانی جز قرآن نیاورده است. فصل سوم به بررسی اسراء و معراج پرداخته و نشان داده است که این واقعه، با وجود تفاوت دیدگاه‌ها درباره چگونگی آن، در منابع اسلامی پذیرفته شده است. برخی این حادثه را جسمانی-روحانی، برخی رؤیایی-روحانی و برخی عقلانی دانسته‌اند. مستشرقان نیز در تفسیر مفعول‌به و مقصد اسراء دیدگاه‌های متعددی ارائه داده‌اند. با این حال، تدبر در آیات قرآن نشان می‌دهد که این واقعه یک رؤیای حقیقی بوده که در آن، پیامبر (ص) برای مشاهده آیات الهی به سدرهالمنتهی، معروف به مسجدالاقصی، سیر داده شده است. برخلاف رؤیاهای معمول که نیازمند تمثیل و تأویل هستند، در این رؤیا آیات الهی به‌صورت مستقیم ارائه شده‌اند. فصل چهارم به تحلیل انشقاق قمر می‌پردازد و نشان می‌دهد که در تفاسیر پنج دیدگاه درباره این رخداد وجود دارد: برخی آن را روشن شدن امر یا جدا شدن تاریکی از ماه دانسته‌اند، و سه دیدگاه دیگر آن را رخدادی حقیقی در گذشته یا آینده می‌دانند. سنت‌گرایان آن را معجزه‌ای در زمان پیامبر (ص) و عقل‌گرایان نشانه‌ای از قیامت می‌دانند. بررسی‌های قرآنی آن را مرتبط ,خسف القمر مذکور در سوره قیامت و نشانه‌ای از فرارسیدن قیامت می‌شمارند.