جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این تحقیق در صدد گردآوری و بیان آراء و نظرات کلامی به جای مانده از تقریباً نیمه دوم قرن پنجم تا آخر نیمه اول قرن هفتم هستیم. به همین منظور و برای درک بهتر علم کلام در این دوره، اولاً: لازم دیده شد، گزارشی از وضعیت مسلمانان این عصر در بخش نخست ارائه گردد. ثانیاً: فهرستی از بزرگان و دانشمندان شیعه اثنی عشری همراه با نام آثار آن ها فراهم گردد. از این رو، این رساله دارای یک مقدمه و دو بخش که مجموعاً دارای چهار فصل می باشد. در مقدمه به کلیات پیرامون موضوع تحقیق پرداخته شده است. در فصل اول از بخش نخست، وضعیت امت اسلامی از نظر فرهنگی و سیاسی مورد بررسی قرار می گیرد. و بدست می آید که این دوران، از قرون پرفراز و نشیب در تاریخ اسلامی به حساب می آید. بزرگان بسیار تأثیرگذار در این دو قرن زندگی می کردند که تأثیرات آن ها تا به امروز نیز در عرصه علم و فرهنگ قابل مشاهده است. در ادامه وضعیت جامعه شیعی در حال رشد و عوامل آن و تغییر و تحولاتی که در آن عصر به خود دیده است، را مورد بررسی قرار می دهیم. در این رهگذر بدست می آید که شیعیان با بکارگیری سیاست هایی همچون خردورزی و اعتدال توانسته اند از مرارت ها و ناملایمات عصر به سلامت عبور کنند، و موجبات گسترش شیعه اثنی عشری را فراهم کنند. در فصل دوم رساله، به اعلام و بزرگانی که در این دوره می زیستند و دارای اثر کلامی هستند، پرداخته شده است. و در آن به نام صدوچهار نفر از علماء و صدوهشتاد اثر کلامی اشاره شده است. در بخش دوم به مهمترین آراء، و نظرات عقایدی که از این دوران به یادگار مانده است، پرداخته شده است. تمام مباحث این بخش تحت دو عنوان کلی، توحید و عدل الهی قرار می گیرد. در فصل سوم به مسأله توحید که در بردارنده خداشناسی و صفات باری تعالی است پرداخته شده است. و در فصل چهارم به عدل الهی که شامل مسأله نبوت و امامت و معاد می باشد، اشاره شده است. در پایان جمع بندی از مباحث، ارائه گردیده است. لازم است برای مطالعه این رساله، این نکات مدنظر قرار گیرد. 1- آنچه پیرامون وضعیت شیعیان، در بخش نخست گفته می شود گزارشی بیش نبوده است، فلذا نسبت به بعضی مطالب جای تأمل فراوان وجود دارد، از این رو سعی شده که تمامی آن مطالب، بصورت مستند بیان شود. 2- در بخش نخست بطور گذار به تاریخ سلجوقیان اشاره شده است. چون تمام، عصر مورد بحث، در زمان حکمرانی آنان قرار گرفته است. از این رو، مطالبی بسیار کوتاه پیرامون سلجوقیان بیان شد تا کمک کار ما در شناخت آن دوران باشد. 3- در این رساله در صدد بررسی آراء کلامی شیعه اثنی عشریه هستیم فلذا در فصل دوم بخش نخست، اکثر توجه ما معطوف به وضعیت شیعیان اثنی عشریه بوده است و در این بخش سوم نیز تمام توجه به آراء کلامی آن ها بوده است. 4- تمام آنچه در بخش آراء و عقاید کلامی مطرح می گردد، مطالبی است که از این دوران به جای مانده است. فلذا سعی شده است هیچ گونه دخل وتصرفی در آن ها صورت نگیرد، از این رو می بینیم در بعضی قسمت ها لازم بود که مطالبی اضافه شود ولی چیزی بیان نشده است، این به خاطر پیروی از همین اصل بوده است. 5- در تنظیم بخش عقاید، بعد از مشورت با اساتید، قرار شد که یک دوره کلام و عقاید شیعه از ابتداء بر اساس آنچه که در دسترس است نگاشته شود. از این رو در تنظیمات مطالب و مباحث، از این اصل پیروی شده است. 6- آراء کلامی بیان شده در بخش سوم، تمام آراء و عقاید به جای مانده از این دوران نمی باشد، بلکه آراء دیگری نیز در دسترس بوده است که مجالی برای بیان همه آن ها نبوده است. در نتیجه سعی شده که مهمترین آن ها بیان گردد. 7- آثار کلامی مشخص و در دسترس از این دوره بسیار محدود می باشد و از تعداد انگشتان یک دست هم تجاوز نمی کند. به همین علت از کتاب های تفسیری شیعی به جای مانده از این عصر که در آن ها مباحث کلامی بطور پراکنده موجود بود، استفاده گردید. با این وجود تعداد منابع مورد استفاده در این بخش محدود می باشد. 8- اگر چه تعداد منابع کلامی به جای مانده از این دوران بسیار اندک است ولی این به معنای محدود بودن رجال کلامی و آثار کلامی در این عصر نمی باشد. به همین علت، به اعلام و بزرگان کلامی و آثار آن ها در بخش دوم اشاره شده است تا مشخص گردد که اولاً، چه بزرگان و دانشمندانی که زمینه مسایل عقایدی و کلامی مطالبی نگاشته اند و نام آن آثار کدام است و ثانیاً، مشخص گردد که چه مقدار آثار کلامی این عصر، بر اثر حوادث تاریخی از بین رفته است.

پس از سقوط سامانیان، سرزمین ماوراءالنهر در شرق خراسان، تحت حاکمیت اقوام ترک مسلمان، موسوم به قراخانیان، قرار گرفت که بیش از دو قرن، یعنی از سال 389ـ609 ق. (هفت سال قبل از یورش مغولان به آن سرزمین)، دوام یافت. در سده‏های پنجم و ششم هجری، گروه‏های زیادی از سادات علوی و شیعیان اسماعیلی، به سبب وجود شرائط خاص سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، در ماوراءالنهر حضور یافته و مسکن گزیده‏اند. این مقاله بر آن است تا حضور پیروان مذاهب شیعی در ماوراءالنهر را در سده‏های پنجم و ششم بررسی کند.

«شیعه جعفری»، لقبی است که با خواندن زندگی نامه امام صادقو یا برنامه هایی که در پیوند با سالگرد زادن یا درگذشت آن بزرگوار دیده یا شنیده می شود، بسامد فراوان دارد.این نوشته کوتاه دامان در پی آن است تا با بازخوانی تاریخ پرفراز و نشیب فراگیری و پراکندگی حدیث میان مسلمانان دو سده نخست تاریخ اسلام، نشان دهد لقب یادشده ـ گرچه همواره در نوشته های نویسندگان دهه های نزدیک به امروز ما، با چاشنی خوش بینی و مثبت انگاری بازتاب یافته است ـ در بستری از ریشخند و دست اندازی شیعیان و آلوده به رنگ سرزنش و نکوهش به کار می رفته است و سرنوشتی چون دیگر واژه هایی داشته است که نخست ناخوشایند بوده اند و اندک اندک نمودی نو و شناسنامه ای دلپذیر یافتند.