جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم در بخشی از سورۀ نمل به ماجرای حضرت سلیمان و ملکۀ سبا پرداخته است. در آیۀ 44 این سوره به طراحی خاص صحن قصر حضرت سلیمان اشاره کرده است و اینکه ملکۀ سبا هنگام ورود به این صحن دچار اشتباه شد و تصور کرد که بر آب قدم میگذارد. دلیل این طراحی خاص توسط حضرت سلیمان سوال اصلی این تحقیق است که با روش توصیفی تحلیلی و با استناد به آیات قرآن به آن پاسخ داده شده است. نظرات مفسران در مورد این آیه در سه دسته قرار میگیرد؛ نخست گروهی که حادثۀ بیان شده در آیه 44 این سوره دربارۀ ورود ملکۀ سبا به صحن قصر را یک معجزه و به دنبال معجزات دیگر حضرت سلیمان برای ایمان آوردن ملکۀ سبا می دانند؛ دوم گروهی که این اقدام را قدرت نمایی و برای نشان دادن برتری حضرت سلیمان دانسته اند؛ و سوم گروهی که این حادثه را طراحی حضرت سلیمان برای دیدن مشخصات جسمانی ملکۀ سبا دانسته اند. این نظرات به صورت کامل نمی تواند آیه را توضیح دهند و با تبیین دیدگاه این تحقیق ضعف تبیین آنها روشن خواهد شد. اما دیدگاهی که با استفاده از تحلیلی روانشناختی در این تحقیق ارائه می شود، کاملاً با استناد به قرآن کریم ارائه شده است و نقاط ضعف سایر نظرات را ندارد. در این تحقیق با تحلیل این آیه و آیات قبلی در مورد این ماجرا مشخص می شود که تفاسیر بیان شده از این آیه قابل دفاع نیستند و در واقع این اقدام حضرت سلیمان دربردارندۀ سبکی روانشناختی برای ایجاد زمینۀ پذیرش حق و ایمان به خدا در ملکۀ سبا بوده است.

فعالیّت اقتصادی زنان از مسائل مهم جامعۀ اسلامی امروز به شمار می‌رود. اشتغال آنان در مناصب گوناگون، در حالیکه می‌تواند مفید و اثر بخش باشد، مورد اختلاف نظر مفسّران معاصر فریقین است. این پژوهش ضمن گزارش آراء تفسیری رشیدرضا در المنار از مفسّران اهل تسنّن و علّامه طباطبایی در المیزان از مفسّران شیعه در دورۀ معاصر، به مقایسه نظرات آن دو، در موضوع اشتغال زنان از منظر قرآن با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی پرداخته و در راستای تحقیق، این نتایج بدست آمد که هر دو دیدگاه اعطاء حقوق مالی و استقلال زن بر اموال او را از قوانین مترقّی اسلام می‌دانند؛ ولی رشیدرضا معتقد است که زنان باید در خانه‌های خود قرار بگیرند و نباید نقش اصلی خود را در خانه کم‌رنگ کنند و هرگونه فعالیت اقتصادی در محیط خانه و بیرون از آن که موجب تضیع حقوق شوهر شود را جایز نمی‌داند و با اشتغال آنان به علّت داشتن حقّ نفقه و مسئولیّت همسری و مادری، بجز در موارد ضروری (بیماری یا بیکاری همسر و کمک به امرار معاش)، موافق نیست؛ ولی مفسّر شیعه اشتغال آنان را در صورت عدم تداخل با مسئولیّت همسری و مادری و با رعایت ضوابط شرعی بلامانع و در امور بانوان )پزشگی، آموزش و خدمات) به علّت عدم مراجعه به نامحرم، ضروری می‌داند.

مقاله‌ حاضر به این پرسش که روش انسان‌شناسی تفسیری کدام است و رویکرد اصلی این دیدگاه در بررسی پدیدارهای انسانی بالأخص پدیده‌های دینی چه چیزی است می‌پردازد و ضمن نظر بر ماهیت انسان‌شناسی تفسیری و ارائه تعریفی جامع از این دیدگاه به تبیین بن‌مایه‌های آن در ساحت فلسفی می‌پردازد. روش این نوشتار مبتنی بر رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و در مواردی تحلیل محتوایی است. انسان‌شناسی تفسیری یا نمادین از شاخه‌های انسان‌شناسی فرهنگی آمریکایی است که در قرن بیستم در آمریکا پا به عرصه ظهور گذاشته و با ارائه تعریف خاصی از فرهنگ بر فهم معنا از خلال نمادها و آیین‌ها تأکید دارد. مقاله با اشاره کوتاهی به چیستی رویکرد انسان‌شناسی تفسیری کلیفورد گیرتز -مهم‌ترین نماینده رویکرد تفسیری- و تعریفی که وی از فرهنگ و دین ارائه می‌کند، در بخشی تفصیلی ابتنای این رویکرد بر هرمنوتیک فلسفی و تقابل آن با رویکردهای پوزیتویستی در علوم انسانی را نشان داد و وجوه مختلف این تقابل و ابتنا را کاویده و نشان می‌دهد که گیرتز به‌عنوان یک مردم‌شناس و دین‌شناس فرهنگی با الهام از اصول هرمنوتیکی، به تأویل و فهم معنای دین و فرهنگ روی آورده و رویکرد تفسیری خویش در دین‌شناسی و مردم‌شناسی را با الهام از این مبانی قوام بخشیده است. درواقع با تعریف فرهنگ به‌مثابه یک متن، عناصر هرمنوتیکی چون تمرکز بر تأویل و معنا، تأکید بر تاریخ و هستی تاریخی، تمرکز بر وجوه درونی تجربه آدمی و روش‌های درونی، تأکید بر مؤلفه‌های زبانی و نماد و نشانه، فهم در سایه‌ی ارجاع جزء به کل و کل به جزء به اضمار و تصریح، مبنای منظر گیرتز در مطالعات فرهنگ و دین است.

سید قطب به ‌عنوان ادیب معاصر و مفسّر قرآن کریم با نگاه متفاوتی به تفسیر ادبی قرآن کریم روی آورده و به ابعاد جدیدی از زیبایی‌های بیانی این کتاب ارزشمند پرداخته است. اما با توجه به تفکرات اسلام‌­شناسانه سیدقطب و شهرت افکار اصلاحی او در مصر، نظرات تفسیری و ادبی او مورد غفلت واقع شده است. از این رو ضرورت داشت تحقیقی جامع در مورد نوع نگاه زیبایی‌­شناسی او به قرآن کریم با تکیه برگرایش­‌های تفسیری و ادبی ایشان که زیربنای نگاه متفاوت اوست، صورت بگیرد. براین اساس تحقیق پیش رو با روش تحلیلی به این نتیجه می‌رسد که گرایش‌­های تفسیری ایشان در قالب تفسیری ادبی و اجتماعی قرار گرفته که البته در بعد ادبی، ایشان به عنوان محور کار ادبی خود به شکل هنری و زیبایی­‌شناسی به تحلیل قرآن کریم می‌پردازد. اصول کلی او در این زمینه نگاه کلی و فراگیر، عملی و کاربردی و بدون دخالت پیش‌­فرض‌­های عقلی و علمی در فهم قرآن کریم، اهتمام به زیبایی‌­شناسی قرآن کریم برای اهداف تربیتی، تفکیک کاربرد سوره‌­های مکی و مدنی و عدم تمرکز بر آیات الاحکام است. البته این گرایش‌­ها مبتنی بر اصول ادبی ایشان است که تحت عنوان جامع‌­نگری به عناصر ادبی، نگاه به القاء تجربه­ی عاطفی به عنوان قوام کار ادبی، عدم کفایت دلالت معنویه­‌ی الفاظ در اجرای ادبی، تأثیرگذاری متن ادبی بر محیط و اتخاذ منهجی تلفیقی از هنر، تاریخ و روان­شناسی در ارزیابی ادبی است.

مبحث تعادل ادله از قواعد مشترک اصول فقه و علم تفسیر قران است، لیکن اصولیان غالبا از مبحث فوق با عنوان «تعادل و تراجیح» در مباحث فقهی، آن هم صرفا در قلمرو روایات و با عنوان «اخبار علاجیه» بحث نموده‌اند. بیش‌ترین نیاز تفسیر قرآن به قواعد فوق در حوزه غیر آیات الاحکام و در قلمرو شکل­های مختلف تعارض منابع و قراین تفسیری است که عمدتا از منظر پژوهش‌های اصولیان و مفسران شیعه، آن هم به شکل متمرکز و جامع ، مغفول مانده است. مقاله حاضر که به شیوه توصیفی، تحلیلی و بنیادین نگارش یافته است اساسی‌ترین و کاربردی‌ترین اقسام تعارض مستقر و غیر مستقر بین قراین تفسیری و تعارض در لفظ و کلام واحد را در قالب اقسام سه گانه ذیل بررسی می‌نماییم: 1- اقسام تعارض غیر مستقر بین دو یا چند دلیل تفسیری که منجر به «جمع عرفی» می‌شود و به نوبه خود، اقسام 30 گانه: تعارض بین عام و خاص؛ مطلق و مقید؛ حاکم و محکوم؛ عام و مطلق؛ ظاهر و اظهر؛ نص و ظاهرو... را به خود اختصاص می‌دهد.2- اقسام تعارض مستقر بین دو یا چند دلیل تفسیری که مشتمل بر انواع 35 گانه مطرح شده می‌باشد: تعارض بین قرآن با قرآن؛ روایات با یکدیگر؛ دو دلیل عقلی با یکدیگر؛ دو اجماع با یکدیگر؛ قرآن با روایت؛ قرآن یا روایت با دلیل عقلی ... 3- اساسی‌ترین اقسام تعارض در لفظ یا کلام واحد که «ملحق به باب تعارض ادله تفسیری» محسوب شده و شامل گونه‌های هفت گانه می‌باشد.

«هجرت» «فرار»از وضع موجود نیست بلکه حرکتی به‌سوی جامعه‌ای متعالی‌است که پیوند نزدیک با«تمدن اسلامی» دارد. و در آغاز اسلام، اساسی‌ترین نقش را در پیروزی اسلامی داشت. لذا اهمیّت فوق‌العاده‌ای دارد. زیرا از مؤمنان را از تسلیم در برابر فشار و خفقان محیط باز می‌دارد و عامل صدور اسلام به نقاط مختلف جهان می‌شود. هجرت معنوی یا مکانی است. که اهدافی دارد. گاهی هجرت برای کسب دانش یا به هدف حفظ دین یا برای فرار از ظلم و ظالم یا برای رسیدن به خداوند و زمانی برای فرار از گناه است. این پژوهش با هدف تحلیل دیدگاه مفسران درباره نقش هجرت در گسترش تمدن اسلامی به روش تحلیلی-توصیفی، درپی پاسخ به این پرسش است که: از نگاه مفسران دراسلام هجرت چگونه موجب توسعه تمدن‌ شد؟ نتیجه اینکه: الف) تمدن‌سازی با حضور انسان‌ها میسر است و با هجرت افراد تجمیع می‌شوند. پس هجرت از عوامل اساسی بسترساز برای تمدن اسلامی است. ب) برخی مسلمانان به وضع موجود قانع نیستند لذا برای تحول‌خواهی مهاجرت می‌کنند. و برای تغییرات اساسی هزینه می‌کنند. ج) سفیران فرهنگی مسلمان برای انجام مأموریت دولت اسلامی و یا تبلیغ دین به سرزمین غیر مسلمان مهاجرت می‌کنند. و با اقدامات مسالمت‌آمیز کفار را به ارزشهای دینی متمایل می‌سازند. د) برخی مسلمانان در سرزمین کفر هستند که خواهان مهاجرت به سرزمینهای اسلامی هستند. که باید تمهیداتی برای پذیرش آنها فراهم شود تا افراد هم‌عقیده زیر بیرق اسلام متحد شوند و با تعامل بایکدیگر و با رهبران کاریزما پایه‌های تمدنی قوی پی‌ریزی ‌شود.

شیخ مفید از عالمان برجسته و سرآمد شیعه در قرن چهارم هجری قمری است. نظر به صبغه­ی کلامی اغلب آثارش، بیشتر در زمره متکلمان به شمار آمده و دیدگاه‌های تفسیری او کمتر مورد توجه قرار گرفته؛ تمامی تفسیر قرآن توسط شیخ مفید نیز در دسترس نیست، لکن در میان برخی از آثار به جا مانده از او می­توان به مبانی و آرائ تفسیری اش دست یافت؛ برای داشتن تحلیلی درست از نظریات تفسیری و کلامی شیخ مفید، سزا است نخست مبانی او در تفسیر قرآن بیان گردد که از جمله مبانی مهم او در میان مبانی صدوری، قدسی بودن الفاظ قرآن است؛ در این نوشتار به بررسی قدسی بودن الفاظ قرآن در میان آثار شیخ مفید پرداخته شده و نتایج حاصل از آن چنین است که قدسی بودن الفاظ قرآن از منظر شیخ مفید، امری مسلّم و شامل تمامی قرآن می­باشد؛ قدسی بودن ملازم الهی بودن الفاظ قرآن و سلامت نص و حکیمانه بودن آن نیز هست که در این مقاله به تحلیل تلازم آنها از منظر شیخ مفید پرداخته شده است.

"نیچه" یا "فیلسوف، روان شناس و دجال" کتابی است از "والتر کوفمان" که یکی از بزرگ ترین فلاسفه ی قرن نوزدهم و نوابغ نام آشنای جهان را به خوانندگان معرفی می کند. "فریدریش نیچه" در سال 1844 در لایپزیک پروس چشم به جهان گشود و پس از مرگ پدرش که یک کشیش لوتری بود، در خانه ای زندگی کرد که بخش اعظم ساکنین آن را اقوام مونث وی تشکیل می دادند. او در سال 1869 توانست به عنوان جوان ترین فرد در تاریخ رشته ی لغت شناسی کلاسیک در دانشگاه بازل به تدریس بپردازد و تا سال 1879 که وضعیت جسمانی ضعیفش او را وادار به بازنشستگی کرد، این کرسی را حفظ نمود. "نیچه" هرگز نتوانست خود را از فروپاشی روانی که در سال 1889 داشت، باز یابد و یازده سال بعد از این اتفاق جان خود را از دست داد. آثار "نیچه" از همان ابتدا مخاطبین زیادی را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داد. "والتر کوفمان" که یک از نویسندگان پیشرو بر آرا و اقوال "نیچه" محسوب می شود، در مقدمه ی این کتاب بیان می دارد که تنها عده ی معدودی از نویسندگان در هر دوران، از ذهنی این چنین سرشار از ایده برخوردار بوده اند و همچنین عقاید تعداد اندکی از آن ها به اندازه ی "نیچه" مورد سوء برداشت و تفسیر اشتباه قرار گرفته است. اثر پیش رو، شامل ترجمه ی دقیق و کامل "والتر کوفمان" از چهار اثر بزرگ "نیچه" است که شامل "غروب بت ها"، "دجال"، "نیچه در برابر واگنر" و "چنین گفت زرتشت" می باشد. بنابراین خواننده می تواند با خاطری آسوده به یکی از غنی ترین بررسی های صورت گرفته بر آثار "نیچه" که بیشتر از هر نویسنده ی در غرب، یا در هر ادبیاتی بد فهمیده شد، دست پیدا کند.

کتاب «امید به عقل» با زیرعنوان «فلسفۀ روشنگری در آلمان» نوشته ورنر اشنایدرز، یکی از جامع ترین کتب درباره فلسفه روشنگری آلمان است که از ظهور تا افول آن را در بر می گیرد. البته، این کتاب تنها یک گزارش تاریخی نیست، بلکه تصویری از خودانگاره دوران است، با تأکید بر این که روشنگری صرفا وظیفه ای نیست که بتوان انتخاب کرد که با آن درگیر باشد یا نه، روشنگری موضوع بنیادین تفکر است. اشنایدرز معتقد است که تعقیب روشنگری تلاشی مستمر به سوی حقیقت است. او روشنگری را نه به عنوان یک دوره تاریخی تمام شده، بلکه به عنوان یک فرآیند مداوم تحقیق عقلانی و خودآزمایی معرفی می کند. همانطور که گفته شد، کتاب پوشش جامعی از جنبش روشنفکری ارائه می کند. اشنایدرز بررسی کاملی از چهره ها و جنبش های فراموش شده، به ویژه از اوایل قرن 18 ارائه می کند. کار اشنایدرز به دلیل استفاده همه جانبه از منابع اولیه، که تصویری واضح از دوره متنوع و پر جنب و جوش روشنگری را ترسیم می کند، قابل توجه است. از جهت ساختار و محتوا، این کتاب به گونه ای تنظیم شده است که تجزیه و تحلیل دقیقی از فلسفه روشنگری آلمان ارائه دهد و جنبه های مختلفی از جمله نقش عقل، ماهیت درک انسان، و پیامدهای اجتماعی اندیشه روشنگری را پوشش دهد. رویکرد اشنایدرز در نوشتن این کتاب به دلیل تمرکز بر منابع اولیه و عدم درگیری با ادبیات ثانویه مورد انتقاد و تحسین قرار گرفته است. با این حال، این روش به او این امکان را داده است که تصویری زنده از جریان روشنفکری آلمان خلق کند. از طرف دیگر، نویسنده درباب آینده روشنگری نیز اندیشه های مهیج و قابل توجهی را ارائه می دهد. اشنایدرز چشم‌انداز آرمان‌های روشنگری، یعنی عقل، انسان و حقیقت را در مواجهه با گرایش‌های رو به رشد ضد روشنگری، نامطمئن و روبه افول می داند. به طور کلی، این کتاب می تواند مورد استفادۀ طیف وسیعی از مخاطبان قرار گیرد، کتابی که نه تنها پژوهشی جامع، دقیق و مبتنی بر منابع اولیه است، بلکه کتابی که در صدد است تا عقلانیت را حتی در جهان امروز نیز فریاد بزند.

معمولا فیلسوفان چهره‌هایی نیستند که مورد پسند مردم واقع شوند و آثار فلسفی آن‌ها در زمان حیات‌شان به ندرت به عنوان کتاب‌های راهنمای زندگی شناخته می‌شوند. با این حال شاید بتوان سارتر را بیست سال پس از جنگ‌ جهانی دوم، مشهورترین متافیزیسین اروپا نامید. کتاب هستی و نیستی، شاهکار متافیزیکی سارتر، به راحتی اقبال عمومی را برانگیخت. در کتاب حاضر به شکل کوتاه و سودمند، با تکیه بر آثار سارتر، نحوه شکل‌گیری اندیشه سارتر و تأثیر او بر اطرفیان، مورد واکاوی قرار گرفته است.