جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظام تقابلی ـ در سطوح واژگانی و معنایی ـ در جهت آموزش با ابزار خطابه و غیر آن، همواره در ادبیات و دین کاربرد داشته‌است. بسامد چنین ساختاری در ادبیات عرفانی، تعلیمی و دینی دیده‌می‌شود. در ادبیات فارسی، عرفان یکی از بسترهای مهم کاربرد این ابزار زبانی است. در رسالۀ لغت موران شیخ شهاب‌الدین‌یحیی سهروردی، اندیشه‌های عرفانی و آن‌چه سالک در مسیر به آن نیاز دارد، با استفاده از ابزار تقابل، در بستر ادبی تمثیل (با اشخاص حیوانی و غیر آن) تبیین‌شده‌است. موران، لاک‌پشت‌ها، عندلیب، جنّ، انسان، خفّاش، آفتاب‌پرست، هدهد، بوم و طاووس مهم-ترین نقش‌آفرینان این تمثیل هستند که با استفاده از ابزار کلامی مناظره و محاوره، به طرح پرسش و تبین پاسخ آن دربارۀ موضوع نور و تاریکی می‌پردازند. در این مقاله کوشش شده با هدف ترسیم کارکرد ابزار بیانی تقابل، به روش توصیفی ـ تحلیلی ساختار و محتوای رسالۀ لغت موران بررسی گردد.، حاصل کار نشان‌می‌دهد با این‌که در ظاهر، به لحاظ ساختاری، پیوندی میان دوازده روایت طرح‌شده در رساله وجود ندارد، پیوند موضوعی و اتصال محتوایی میان این سازه‌ها برقرار است. رابطۀ بالقوگی انسان تا رسیدن به کمال، در قالب تمثیل خورشید و ماه، سوژۀ ذهنی شیخ اشراق در محور این رساله است و در قالب دوازده مکالمه به عینییت رسیده‌است. آن‌چه در تقابل‌گرایی سهروردی اهمیت دارد، هنجارشکنی وی در شکل‌دهی به روابط است که سبب‌شده، تمثیل‌ها در عین جدایی، دارای یک وحدت ساختاری و محتوایی در پیشبرد معنا و در نتیجه وحدت موضوعی اثر گردند.

ازشناسی مبانی قرآن‌پژوهان از جمله مباحث ضروری در مطالعات قرآنی است که دربردارندۀ نگرش‌ها، روش‌ها و اختصاصات ویژه‌ای است که قرآن‌پژوهان در تبیین آیات وحی به کار بسته‌اند. قرآن کریم، به عنوان منبع اصلی شریعت اسلامی، مورد توجه و اهتمام خاص خاورشناسان بوده است، در این بین می‌توان به آلفورد تی ولچ (Alfored T Welch) خاورشناس آمریکایی تبار اشاره کرد که به عنوان استاد زبان عربی و مطالعات اسلامی شروع به تدریس در «دین تطبیقی» کرد و از سال 1965م. مطالعات خود را به طور ویژه بر روی قرآن متمرکز نمود و مقاله‌هایی در «دایرة المعارف اسلام» و «دایرة المعارف اسلام معاصر آکسفورد» درباره قرآن و تاریخ زندگانی پیامبر اسلام به چاپ رسانده است. برخی از نکات ذکر شده در اثار وی، حاکی از عدم شناخت و اطلاع کافی، نسبت به دین اسلام و قرآن است در واقع او درباره قرآن، دارای پیش‌فرضی خاص است. به علت آنکه دیدگاه و نحوه نگرش او نسبت به قرآن، که اساساً غیراعتقادی بوده است، نظریات او اغلب، سطحی و دور از ژرف­نگری لازم است زیرا وی قرآن را به عنوان یک پدیده مورد بررسی قرار داده و به جای کاوش در حقانیت و درک نورانیت و بهره‌مندی از آن، تنها در حوزۀ مصادر قرآن ورود کرده و وارد حوزۀ محتوایی نشده است. با عنایت به رویکرد کلی مستشرقان در وحیانی نبودن قرآن و تأثیرپذیری آن از فرهنگ زمانه و تحریف قرآن، این موارد از جمله مبانی مشترک بین ولچ و سایر مستشرقان بوده است و برخی از مبانی مختص خود او هم وجود دارد مانند تطور متن و مفاهیم در قرآن و نسخ پذیری آیات قرآن و اقتباس قرآن از کتب آسمانی یهودیان و مسیحیان.