جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: تحقیقات اخیر در مورد ابن سینا و ابن سینا گرایش به گسترش و انتشار عقاید او در قرون اولیه داشته است. با این حال، قرائت‌ها و اعتراضات بعدی ابن‌سینیسم، به‌ویژه از دوره صفویه به بعد، به‌طور گسترده مورد غفلت قرار گرفته است. در این مقاله درباره مهم‌ترین فیلسوف قرن هجدهم ایران، مهدی نراقی، مطالعه موردی اهمیت ماندگار ابن سینا را ارائه می‌دهم، اما مطالعه‌ای که با خوانش انتقادی ملاصدرا از ابن سینا دگرگون شده است. نراقی نشان می دهد که چگونه ابن سینا دگرگون شده و چگونه بحث های متافیزیکی بین ابن سینا و ملاصدرا به مواضع ترکیبی جدیدی منجر شده است. کلیدواژه‌ها ابن‌سینیسم - ملاصدرا - نراقی - متافیزیک - عقل - مونیسم - آغاز کیهان تاریخ فکری تا حدودی گذرا از سنت‌های فلسفی اسلامی که بر اقتدار هژمونیک مکاتب متمرکز است، ممکن است دوره‌بندی سه‌گانه زیر را به دست دهد. اولین «عصر طلایی» اولیه است که با نهضت ترجمه و درگیری با آریس-توتلیانیسم نوافلاطونی آغاز می شود، با نقد اما بر اساس سنت مفسران ارسطو و افلوطین، که در ابن سینا به اوج خود می رسد. اولریش رودولف و همکاران (ویرایشگران)

امروزه در جهان اسلام، بسیاری معمولاً بعد چهارم رایج را، یعنی این‌که هرکدام از زمان‌ها و امور زمانی گذشته و آینده ثابت در جای خود قرار دارند، به ملاصدرا نسبت می‌دهند و در آثار او ریشه‌یابی می‌کنند؛ ولی پژوهش حاضر نشان خواهد داد او از بعد چهار پیشینیان عدول کرده است. او گرچه در شرح الهدایة الاثیریة به تلخیص و به‌نوعی تکرار بعضی از نکات میرداماد پرداخته است، به‌جز شرح الهدایة در سایر آثار خود به بعد چهار رایج نپرداخته و هیچ عبارت صریحی به‌سود بعد چهار به‌ کار نبرده است تا بتوانیم چهاربعدگروی را به او نسبت دهیم؛ حتی این‌که امروزه در ریشه‌یابی بعد چهار رایج کنونی معمولاً بی‌درنگ به حرکت جوهری صدرا و تعبیر «امتداد» درمورد طبیعت‌های جسمانی پای ‌می‌فشرند نیز هیچ ارتباطی به بعد چهار رایج کنونی ندارد؛ بلکه قرائن نشان می‌دهد ملاصدرا، به‌جز شرح الهدایة ، در سایر آثار خود از بعد چهار پیشینیان عدول کرده است؛ بنابراین، این پژوهش در ادامه خواهد کوشید این عدول را بررسی کند.

تعریف متفاوتِ عقل‌گرایان و تجربه‌گرایان از انسان رویکردهای متفاوتی به انسان را در پی دارد. هگل با نگاه دیالکتیکی خود با کنار هم نشاندن کل و جزء در بستری کانتی– اسپینوزایی تعریفی از انسان به‌عنوان سوژة مدرِک ارائه می‌دهد که در عین اینکه به کلیت او توجه می‌دهد، اهمیت جزئیت و فردیت او را هم نشان می‌دهد. از طرفی ملاصدرا نیز برای بدن در ادراک، سهم قابل‌توجهی قائل است؛ زیرا نفس همة افعال خود را با واسطة بدن انجام می‌دهد و تحقق هیچ فعلیتی بدون استفاده از بدن امکان ندارد. هدف این پژوهش بررسی تأثیر بدنمندی مدرِک بر اصل صیانت ذات از منظر ملاصدرا و هگل است. همان‌گونه که بدنمندی مدرِک در نگاه هگل منجر به توجه به صیانت ذات می‌گردد، پذیرفتن محور نفس- بدن به‌عنوان مدرِک در نظر ملاصدرا نیز منجر به توجه به صیانت ذات می‌شود، البته با تفاوت‌هایی که آن‌هم به نوبة خود علاوه بر آثار فردی و اجتماعی در اهمیت حیات بدنی و سعادت جمعی، تغییر در نگرش به علوم انسانی را در پی دارد.

ترجمه ماشینی: ملاصدرا (ملّا صدرا، حدود 1640-1572 م.) یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های فلسفه اسلامی پس از ابن‌سینان و از مهم‌ترین فیلسوفان ایران صفوی است. او نویسنده‌ای پرکار بود که آثارش زمینه‌های علوم عقلی و دینی را در فلسفه اسلامی پیش برد، اما مسلماً مهم‌ترین سهم او در فلسفه اسلامی در مطالعه «وجود» و «هستی» و کاربرد آن در حوزه‌هایی از جمله است. کیهان‌شناسی، معرفت‌شناسی، روان‌شناسی و آخرت‌شناسی. صدرا نشان‌دهنده تغییر پارادایم از مابعدالطبیعه ارسطویی جوهرهای ثابت است که بر فلسفه اسلامی تسلط یافته بود، به تحلیلی از «وجود»/ «وجود» به‌عنوان بستر نهایی و منبع پویا اشیا. او معتقد است که همه موجودات واقعیت و حقیقت خود را از وجود خود می‌گیرند و بنابراین تحلیل فلسفی مناسب باید با آن آغاز و سرانجام به پایان برسد. تمرکز اثر حاضر بر هستی‌شناسی تدریجی صدرا، پایه‌ای قوی برای خواننده فراهم می‌کند تا آثار دیگر صدرا و متون بعدی فیلسوفانی که در همان زمینه کار می‌کنند را درک کند. این نسخه حاوی متون انگلیسی-عربی موازی و ترجمه جدیدی است که محقق برجسته فلسفه اسلامی، سید حسین نصر (سیّد حسین نصر، متولد 1933 م.) است.

ترجمه ماشینی: این مقاله نحوه تبیین تأثیر ملاصدرا را ارائه می دهد دعا (دعا) بر دنیا، با تکیه بر عقاید ابن عربی علیه پس زمینه روانشناسی متافیزیکی پویا خودش. ملاصدرا در نهایت از موضع ابن سینا در مورد منفعل بودن نماز فاصله می گیرد و در عوض قرائت ابن عربی از تعامل صمیمی الهی و انسانی در خود دعا را انتخاب می کند. ملاصدرا با انجام این کار، صورت بندی دعا را ارائه می دهد که در آن دعا کننده نقش فعالی در برانگیختن استجابت الهی ایفا می کند دعای او از نظر ملاصدرا، نماز روح انسان را شکل می دهد، در حالی که روح انسان نیز نتیجه دعا را شکل می دهد.

یکی از مبانی مهم اعتقادی مشترک مسلمانان عصمت پیامبر` است که در خصوص چگونگی و محدوه زمانی آن نظرات مختلفی مطرح شده است. ملاصدرا در تبیین عصمت، نگاه جامعی دارد که به رغم اختلافات ظاهری در بیانات گوناگون وی می­توان همه عبارات وی را به اثربخشی معرفت در ماهیت عصمت ارجاع داد. وی، «وحی» و «عصمت» را هم‌پیوند دانسته که در فرایند تبیین و اثربخشی معرفت امکان‌پذیر است. پدیده وحی بالاترین مرتبه کشف معنوی است و این مرتبه پیامبر` را از هرگونه خطا مصون می‌سازد. وی همچنین زمینه عصمت نبی در دریافت و ابلاغ وحی را با تبیین ویژگی‌های وجودی انسان کامل پاسخ می‌دهد. بر این اساس، فرشتگان الهی به لحاظ مرتبه وجودی پایین‌تر از انسان کامل قرار دارند. درباره محدوده زمانی عصمت، معتقد به عصمت انبیا قبل و بعد از نبوت است، اگرچه این امکان وجود دارد که نفس نبی در کودکی به درجه نبوت نرسیده باشد اما «روح القدس» که به مرتبه‌ای از نفس نبی تعلق دارد، در دوران کودکی نیز وی را از انجام گناه باز می‌دارد. این جستار به تحلیل اثربخشی معرفت در پیوند وحی و عصمت در نگاه ملاصدرا پرداخته است.

مدرسه مکانی است که تعلیم و تربیت دانش‌آموزان بر بستر آن شکل می‌گیرد، اما بی‌توجهی به ساحت مبانی نظری اسلامی با تأکید بر شناخت انسان، نیازهای او و اهداف متعالی تعلیم و تربیت در این مکان، به بروز چالش‌هایی در پرداختن به قابلیت‌های فضای مدرسه در شکل‌دهی به هویت انسان منجر می‌شود. از آنجا که فلسفه همواره به اصول، بنیان‌ها و بنیادهای مسائل می‌پردازد و همه‌جانبه آن ‌را واکاوی می‌کند، این پژوهش نیز با توجه به نظریۀ حرکت جوهری ملاصدرا و شناخت مراتب کمال نفس انسان و صیرورت او در دستیابی به جایگاه انسان کامل بر بستر فضای تعلیم و تربیت صورت گرفته و معیارهای طراحی معماری مدرسه را مطالعه کرده است. براساس نظریهٔ حرکت جوهری، اهمیت تعلیم و تربیت در حکمت متعالیه معلوم می‌شود؛ زیرا آنچه در تعلیم و تربیت یا آموزش و پرورش رقم می‌خورد، تحول گوهر وجودی انسان است؛ به عبارت دیگر تعلیم و تربیت مستلزم تحولات ذاتی در انسان است. در این پژوهش، ویژگی‌های طراحی معماری پنج نمونه از مدارس معاصر ابتدایی در ایران بررسی شده و درنتیجه میزان توجه طراحان به آموزش و پرورش دانش‌آموزان با توجه به معیارهای فلسفۀ تربیت اسلامی ارزیابی شده است. راهبرد این پژوهش استدلال منطقی و به روش توصیفی- تحلیلی است؛ درنتیجه می‌توان گفت، معماری و طراحی فضاهای تربیتی باید در تطابق با ساحات حیات انسان و متناسب با شرایط و اقتضائات زمان و مکان و نیاز متربیان باشد. معماران باید با شناخت صحیح از مراتب کمال نفس انسان، محیط‌های آموزشی را به‌گونه‌ای طراحی کنند که بستر رشد و پرورش دانش‌آموزان را در تطابق با فلسفۀ تربیت اسلامی فراهم آورند.

شناخت اراده از جهات مختلف مهم و بلکه ضروری است؛ از جمله اینکه اراده‌شناسی بخشی از انسان‌شناسی است و می‌تواند در جهت تحول علوم انسانی موجود و تولید علوم انسانی اسلامی مؤثر باشد. در این مقاله، دیدگاه‌های صدرالمتألهین و علامه مصباح یزدی به همراه برخی مبانی تبیین و مقایسه شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، این دو دیدگاه با اینکه شباهت بسیاری به یکدیگر دارند، با پیامدهای مختلفی در علوم انسانی همراه هستند. صدرالمتألهین اراده را از صفات وجود بماهو وجود می‌داند و برای آن مفهومی مشکک به تشکیک عامی و حقیقتی مشکک به تشکیک خاص قائل است. بر این ‌اساس، وی برای همۀ موجودات مجرد و مادی، اراده قائل است، همۀ اراده‌ها را به لحاظ حقیقت واحد و از نظر مرتبه و تعین متعدد می‌شمارد و ارادۀ هر موجود متعینی را جلوه و نشانه‌ای از ارادۀ حق‌سبحانه به لحاظ مرتبۀ آن موجود تلقی می‌کند، اما علامه مصباح اراده را در همۀ موجودات ساری ندانسته و آن را از صفات وجودهای مجرد می‌داند. از سوی دیگر، ایشان حتی وحدت مفهوم اراده در موجودات مجرد را هم نمی‌پذیرد و برای اراده سه مفهوم عام، خاص و اخص مطرح می‌کند که تنها یکی از آن‌ها میان خداوند و مخلوقات مشترک است. همچنین وی متناسب با دیدگاه خود در زمینۀ تشکیک طولی و عرضی، نوعی ارتباط تشکیکی میان ارادۀ خداوند و اراده‌های مخلوقات و نوعی تباین بین اراده‌های مخلوقات هم‌عرض معتقد است.

بحث حرکت در آثار حکمای مسلمان به‌وفور به چشم می‌خورد که نشان‌دهنده اهمیت این مسأله است. لذا در این راستا، تبیین ماهیت حرکت قطعیه و توسطیه از مسائل مهم در مباحث فلسفی است. شاخص‌ترین دیدگاهی که در این زمینه وجود دارد دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا است. سؤال اصلی این است که مطابق دیدگاه این دو فیلسوف آیا حرکت قطعیه در خارج موجود است یا حرکت توسطیه؟ هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل نقطه نظرات این دو فیلسوف در زمینه تبیین حرکت قطعیه و توسطیه و تحقق خارجی آن با روش توصیفی و تحلیلی با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و مجلات علمی معتبر بپردازد. از نتایج مقاله این است که ابن‌سینا حرکت توسطیه را در خارج موجود می‌داند و حرکت قطعیه را امری ذهنی می‌داند، ولی ملاصدرا قائل به وجود خارجی حرکت قطعیه است و حرکت قطعیه را یک امر متصل سیال می‌داند که وجود واحد شخصی دارد که کلّ آن در کلّ زمان است و درک این حقیقت راه را برای اثبات حرکت جوهری هموار می‌سازد.

این پژوهش با هدف،‌ تبیین و تحلیلی بر نفس شناسی از منظر ملاصدرا و با روش اسنادی، توصیفی و‌ تحلیلی تدوین یافته است. ملاصدرا راز جاودانگی و نیل به سعادت انسان را در گرو دین داری و تهذیب نفس و ایمان و عمل صالح می‌داند از منظر ملاصدرا، چهار نوع از موجودات عالم دارای نفس هستند: نباتات، حیوانات، انسان‌ها و افلاک. وی بر پایه مشاهده آثار حیات، در این موجودات سه گانه(به جز افلاک)، صورتی از کمال را در نظر می‌گیرد که بر ماده افاضه می‌شود و آن را«نفس» می‌نامد. پایین‌ترین مرتبه نفس، نفس نباتی است و به دنبال آن، نفس حیوانی و شریف‌ترین نفس، نفس انسانی است. او با مبانی وجودشناسی خویش، یعنی «حرکت جوهری» و «تشکیک در وجود»، نظریه کاملاً متفاوتی را در این بحث ارائه می‌دهد. صدرا نفس را امری مجرد می‌داند و درعین حال، با بدن اتحاد وجودی هم دارند. ایشان با اثبات حرکت جوهری و بیان قاعده جسمانیت الحدوث بودن نفس، تمایز بین بدن و نفس را از بین می‌برد.