جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کلام امامیــه در ادوار مختلــف تحت تأثیــر جریان هــای مطــرح و متنــوع فکــری ّ در تمــدن اســلامی قــرار گرفتــه اســت و از جهــات گونا گــون و بــه درجــات متفــاوت از آنهــا اثــر پذیرفتــه. کلام معتزلــی، کلام اشــعری، فلســفۀ ســینوی، عرفــان ابــن عربــی و حکمــت صدرایــی مهم ّ تریــن مکاتــب فکــری اثرگــذار بــر کلام امامیــه در دوره هــای مختلــف بــوده اســت. عمده ّ تریــن تحــولات رخ ّ داده در کلام امامیــه کــه موجــب پدیدآمــدن مکاتــب و جریانهــای کلامــی متمایــز در کلام امامــی شــده اســت برخاســته از همیــن اثرپذیریهــای ّ متکلمـان امامـی از مکاتـب فکـری یادشـده اسـت. در نوشـتاری کـه در شـمارۀ پیشـین همیـن ّ مجلـه زیـر عنـوان «کلام شـیعی و گفتمـان معتزلـی (ملاحظاتـی در بـاب مسـئلۀ تأثیرپذیـری ّ کلام امامیــه از کلام معتزلــه)» منتشــر شــد، بــه اثرپذیری هــای کلام امامیــه از کلام معتزلــی پرداختیـم. ا کنـون در مقالـۀ حاضـر بـه اصـل تأثیرپذیـری کلام امامیـه از کلام اشـعری، فلسـفۀ سـینوی، فلسـفۀ اشـراقی، عرفـان ابـن عربـی و حکمـت صدرایـی اشـاره می کنیـم. توجـه بـه ایـن اثرپذیری هـا، در نحـوۀ مواجهـۀ مـا بـا متـون کلامـی امامیـه بسـیار مؤثـر و راهگشاسـت و بـه مـا یـادآوری می کنـد بـه هنـگام مطالعـۀ آراء و آثـار متکلمـان امامـی تأثـرات اندیشـگی آنهـا را از مکاتـب فکـری دیگـر مـد نظـر قـرار دهیـم.

در میان آثار عرفانی نامه اي از ابن عربی به فخر رازي وجود دارد. برخی معتقدند این نامه همان است که ابن عربی در فتوحات مکیه خویش در دو باب به آن اشـاره کـرده اسـت . وي در فتوحات در خصوص مکارم اخلاق و جـوانمردي سـخن مـی گویـد، در حـالی کـه نامـه موجود، دعوت فخرالدین رازي به کسب علوم شهودي و کشفی است. سوال ایـن اسـت آیـا نامه اي که در برخی از رسائل ابن عربی وجود دارد همان است که مورد ادعاسـت ، یـا اینکـه نامه موجود غیر از نامه اي است که ابن عربی نوشته است؟ در این مقاله ضـمن ارائـه ترجمـه نامه ابن عربی به فخرالدین رازي و با روش اسنادي تحلیلی این نتیجه حاصل می شود که ایـن نامه غیر از نامه اي است که ابن عربی در فتوحات به آن اشاره کرده است. بـدین ترتیـب بایـد گفت که وي حداقل دو نامه براي فخرالدین رازي نوشته است.

چکیدهمحیی‌الدین ابن‌عربی از عرفای بزرگ تفکّر اسلامی است که با استفاده از تفاسیر قرآنی و احادیث، مفهوم انسان کامل را به عنوان یکی از هسته‌های نظری مباحث خود مطرح کرده است. وی انسان کاملِ بالفعل (ولی) را نمایانگر صورت الهی و خلیفۀ خدا به روی زمین می‌داند و هدف از آفرینش سایر مخلوقات را به‌ظهور رساندن انسان کامل بیان نموده است. از نظر او انسان کامل به صورت بالفعلِ اسماء و صفات الهی متخلّق گشته است؛ سایر انسان‌ها نیز می‌توانند با طی مراحل سلوکِ إلی‌الله و با مساعدت همین انسان‌های کامل به غایت کمال انسانی واصل گردند. آیین بودا نیز به‌رغم بی‌اعتقادی نسبت به خدای شخصی واحد، شناخت و نیل به مقام انسان کامل را عمده‌ترین غایت‌ نظری و عملی خود قرار داده است. در این آیین، انسان‌های کامل (بودی‌ستوه‌ها) موجودات مقدسی هستند که جوهرشان «دانایی» است، مراحل سلوک را طی کرده‌اند، بذر بودائیت درون را شکوفا ساخته‌اند و از چرخه سمساره رهایی یافته‌اند؛ با وجود این، آنان در آستانه وصول به نیروانه، خود را از نیروانه محروم کرده‌اند تا از سایر موجودات دستگیری کنند و آنها نیز بتوانند با مساعدت این بودی‌ستوه‌ها فضایل اخلاقی را کسب کرده و به رستگاری نایل آیند. پژوهش پیش‌رو، درصدد بوده است تا با روش مقایسه‌ای به تبیین مفهوم انسان کامل از دیدگاه ابن‌عربی و بودی‌ستوه‌ها در بودیسم بپردازد و حتی‌المقدور شماری از وجوه اشتراک و افتراق را مشخص سازد. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهند که در این زمینه تفاوت‌ها بیش از شباهت‌ها چشمگیرند. نمونه‌هایی از وجوه تشابه آن است که مشارٌ الیه مفهوم انسان کامل در هر دو دین، افرادی فرزانه و واصل به حقیقت مطلق است؛ در عرفان اسلامی انسان‌های کامل واسطه‌ی بین خدا و انسان‌ها هستند و طریق رستگاری را به آن‌ها نشان می‌دهند، بودی‌ستوه‌ها نیز از انسان‌ها دستگیری می‌کنند تا به نیروانه نایل آیند. همچنین در هر دو سنت فکری، مطلقاً همۀ انسان‌ها می‌توانند با کسب فضایل و طی مراحلی به مقام کمال انسانی دست یابند. اما از موارد تفاوت این است که در عرفان اسلامی هدف انسان‌های کامل رسیدن به خداست و دستگیری از دیگران در ذیل رسیدن به این هدف قرار دارد، اما در بودیسم هدف نهایی بودی‌ستوه‌ها فقط دلسوزی، دستگیری و رساندن انسان‌ها به نیروانه است. هم‌چنین از منظر اسلامی انسان‌های کامل فقط واسطۀ رسیدن به خداوند هستند و هیچگاه مورد پرستش واقع نمی‌شوند، اما در بودیسم، و به‌ویژه در بودیسم مهایانه، بودی‌ستوه‌ها همچون خدایانی مورد پرستش قرار می‌گیرند. به‌علاوه از منظر رستگاری‌شناسی نیز این دو دین در مبدا، مقصد و معنای رستگاری اختلافات بسیاری باهم دارند.کلمات کلیدی: انسان کامل، ابن‌عربی، بودی‌ستوه، بودیسم، عرفان اسلامی

:این عربی در آیه شریفه «لیس کمثله شی و هو السمیع البصیر» به بحث تشبیه و تنزیه الهی پرداخته است. و بخش اول آیه مبارکه را درباره تنزیه گرفته است و بخش دوم را درباره تشبیه ، وتنزیه صرف را مربوط به عالم احدیت دانسته که همه اسماء و صفات الهی در ذات مندک می باشند و ذات بدون اسم و صفت در نظر گرفته می شود واگر این تنزیه ردباره عوامل دیگر به کار گرفته می شود منجر به تع طیل می گردد. و تشبیه مربوط به عالم واحدیت و عوامل پایین تر از آن است که باید دقت شود تا صفات انسانی با صفات الهی مشترک نشود و بیان شود که صفات الهی به صورت مطلق می باشند و صفات انسانی به صورت مقید می باشند. این پایان نامه به دنبال آن است تا جمع بین تشبیه و تنزیه را اثبات نماید واز تشبیه صرف در فص شیثیه و ابراهیمیه و تنزیه صرف در فص ادریسیه و نوحیه، به جمع بین تشبیه و تنزیه برسد وآنرا از طریق فص های مختلف به اج را آورده است و به نتیجه جمع رسیده تا بندگان بتواند هم درکی از صفات الهی در تشبیه داشته باشند وهم صفات الهی را از صفات انسانی منزه و تنزیه نمایند.کلمات کلیدی : تشبیه ، تنزیه ، ابن عربی، مطلق، مقید، سمیع ، بصیر....

چکیدهابن عربی عارف قرن هفتم هجری قمری مثل هر عارفی، ارتباط با خداوند را مهم می داند و این رابطه در نیایش به کمال میرسد. نیایش در عالم هستی اقسامی دارد و در تمام موجودات اعم از مجردات و مادیات (انسان، حیوان ، نبات ...) نیایش و تسبیح اصل عمومی عالم است. او برای تسبیح و نیایش انسانی نیز مراتب قائل است. و طبق آیه 11 شورا ( لیس کمثله شی) (تنزیه)و هو السمیع البصیر( تشبیه) حد میانه را در نظر می گیرد. هر عمل آیینی نیایش محسوب می شود مانند: مناسک، حج، روزه ،نماز و ...انسان (عادی) ظاهر شریعت را مد نظر دارد اما عارف می خواهد به حقیقت واصل شود، توحیدش با نیایش رابطه دارد. وی در نیایش افعالی به توحید افعالی و در نیایش صفاتی به توحید صفاتی و در نیایش ذاتی به توحید ذاتی دست می یابد. در مرتبه آخر یا توحید ذاتی( فنا) ذاکر در مذکور فانی می شود (ای دعا ز تو اجابت هم ز تو) در واقع عارف به جایی می رسد که تمام حرکات و سکنات او نیایش می گردد و عبد در مسیر الی الله به مقام قرب رسیده و هدف از خلقت و آفرینش انسان ( ما جن و انس را برای عبادت آفریدیم، 56 ذاریات) مهیا می شود.

نام خانوادگی: زاد حیدرنام: زحلعنوان پایان نامه: بررسی مبانی ولایت از دیدگاه ابن‌عربی و ملاصدرااستاد راهنما: دکتر ناصر فروهیاستاد مشاور:دکترحمیدرضا سروریان مقطع تحصیلی: کارشناسی ارشد رشته: الهیات و معارف اسلامیگرایش: فلسفه و کلام اسلامیدانشگاه: تبریز دانشکده: الهیات و علوم اسلامی تاریخ فارغ‌التحصیلی:1395 تعداد صفحات:109کلید واژه: ولایت، نبوت، امامت، انسان کامل، مبانی ولایت، ابن عربی، ملاصدراچکیده:مساله ولایت از جمله مسائلی است که در جنبه های مختلف زندگی بشر بروز و نمود یافته و مطرح میشود. در یک جامعه، علی الخصوص جامعه اسلامی، ولایت از ابعاد گوناگونی مورد بررسی قرار گرفته و کاربردهای مفهومی و عملی آن در سراسر سیستم جوامع اسلامی مشاهده میشود. یکی از مباحث مربوط به ولایت مبانی آن است که ابن عربی و ملاصدرا هر کدام با تعریفی که از ولایت دارند به بیان مبانی آن میپردازند. این دو متفکربه وجود و ضرورت ولایت معتقدند اما نحوۀ طرح این دیدگاه از جانب هر یک به طور جداگانه ای مطرح است، با این حال اختلاف بنیادینی با هم ندارند. مبنای مساله ولایت از دیدگاه هر دو، ریشه در بحث نبوت دارد و اینکه خداوند ولایت را به انسان کامل عطا میفرماید. همچنین ولایت اعم از نبوت و رسالت است و هر یک به شرح فرق بین نبی و رسول میپردازند و در نهایت هر دو قائل به این هستند که نبوت تشریعی خاتمه میابد اما احکام الهی از طریق وارثان نبی که هر یک اولیاءالله هستند باقیست. ملاصدرا بحث از مبنای ولایت را از نبوت و ابن عربی از ولایت الهی آغاز میکند.

پژوهش حاضر جستاری است در بحث وحدت وجود که مقصود از آن بررسی تطبیقی نظریه وحدت وجود از دیدگاه دو فیلسوف بزرگ صدرالمتألّهین شیرازی و اسپینوزا است. وحدت وجود از موضوعات مشترک حوزه فلسفه و عرفان است که همواره در گستره تاریخ، موافقان و مخالفان بسیاری را به بحث کشانده است. داوری‌های متفاوت درباره آن تا آنجاست که برخی آن را ایمان محض و عقیده‌ای توحیدیو برخی دیگر آن را کفر محض و باوری ملحدانه توصیف نموده اند. واکاوی درباره درستی و نادرستی هرکدام از این داوری‌ها از اهداف ضروری این پژوهش است. تا از این طریق ضعف برخی داوری‌ها و گمانه‌زنی‌ها در ملحدانه خواندن عقیده به وحدت وجود مشخص گردد. صدرالمتألهین شیرازی با پایه‌گذاری بنیان حکمت متعالیه تبیینی عرفانی از وحدت وجود ارائه می‌دهد. او در گذار از نظریه وحدت تشکیکی که ابتدا به آن معتقد بود ،در نهایت به وحدت شخصی وجود می‌رسد و آن را با تفسیر دقیق خود از رابطه علت و معلول و واحد و کثیر تبیین می‌نماید. اسپینوزا فیلسوف بزرگ دیگری است که در جهان غرب به ارائه فلسفی نظریه وحدت وجود در آثار خود به ویژه اخلاق اهتمام ورزیده است. او با ارائه دیدگاه وحدت جوهر تبیین دیگری از وحدت وجود ارائه می‌دهد. ضمن بررسی و تحلیل دو دیدگاه و مراجعه به مستندات فلسفی ، مشابهت‌ها و تفاوت‌هایی میان دو نظریه ملاحظه شد.مسائلی نظیر اعتقاد به یگانگی جوهر و حقیقت وجود ،توجیه رابطه علت و معلول یا جوهر و حالت به تعبیر اسپینوزا به صورت فراتر از رابطه متعارف ،عدم انکار کثرات و توجیه آن با نظریه تجلّی و معرفی کثرت‌ها به عنوان تجلیات و مظاهر وجود و جوهر یگانه، و نیز باور به خدای متعالی و جدایی ناپذیر از جهان هستی ،از مشابهت‌های نظریه آن دو است. همچنین اعتقاد به خدای نا متشخص از نظر اسپینوزا، نوع متفاوت ارائه نظرات، بیان صریح اسپینوزا مبنی بر یکسان‌انگاری خدا با طبیعت و انتساب مستقیم صفت بُعد به خدا و ارائه تبیینی روشن از وحدت شخصی وجود از سوی ملاصدرا و التزام او به آموزه‌های توحید دینی مبنی بر تمایز خدا و خلق از حیث خلق بودن، از تفاوتهای نظریه وحدت وجود اسپینوزا و صدرالمتألهین به شمار می‌آید.