جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دونادون یکی از تعالیم و عقاید آیین یارسان (اهل حق ) است که معمولا ناظر به مساله معاد و زندگی پس از مرگ و تعبیر دیگری از مفهوم تناسخ فهمیده می شود. البته خاندان های یارسان این همانی دونادون و تناسخ را نادرست می دانند. اما عموما ناظر بودن این مفهوم به مساله معاد و زندگی پس از مرگ را درست می دانند. اما در متون یارسان ( که در این آیین به عنوان دفتر کلام مشهور هستند) شواهدی که برای دونادون ذکر می شود به گونه ای است که خواننده را با این پرسش مواجه می کند که آیا واقعا این اصطلاح ناظر به مساله مرگ و معاد است. زیرا بسیاری از شواهدی که در این متون برای دونادون ذکر می شود بیشتر مصداقی برای حلول ( که یک بحث خداشناسی است) هستند. با این وصف متون یارسان این فرضیه را برای خواننده مطرح می کنند که دونادون بیشتر یک مفهوم خداشناسی یا ناظر به مراتب سالک است. اما به خطا دونادون به معنای گردش روح از بدنی به بدنی دیگر فهمیده شده است.در واقع هدف این تحقیق بررسی نسبت مفهوم دونادون با آموزه‌ی حلول در آیین یارسان است و مساله اصلی این پژوهش این است که دونادون مفهومی فرجام شناسی است یا خدا شناسی ؟ البته در کنار بررسی این پرسش و فرضیه،سعی خواهد شد که جزئیات دیدگاه خاندان های یارسان در مورد دونادون نیز بررسی شود. هر چند وجه اخیر در برخی از مطالعات مورد بررسی قرار گرفته است اما همچنان نیازمند بررسی بیشتر است و تحقیق و تأمل بیشتر در این مورد می تواند دست آوردهای تازه‌ ای داشته باشد

ملاصدرا بر اساس اصالت وجود، خبر از معدومات را با محوریت تفسیر جدیدی از وجود ذهنی و مطابقت از دو راه اختلاف حملین و قضایای غیربتی نظریه‌پردازی می‌کند. در نگاه ملاصدرا مفاهیمی مانند شریک‌الباری به حمل اولی شریک‌الباری و موضوع برای احکامی نظیر ممتنع‌الوجود می‌گردد و به حمل شایع صناعی محکوم به امکان گشته و موضوع برای خبر می‌گردد. همچنین قضایای غیربتی حملیاتی هستند که موضوعشان قابل تمثل ذهنی نیست و علاوه بر ممتنعات، احکام واجب را نیز شامل می‌شود. برای خبر از چنین موضوعاتی ذهن برای معنای موجود از آنها عناوین کلی می‌سازد و بر وجود یا عدم آنها در خارج حکم می‌کند. در این قضایا صدق قضیه در گرو مطابقت با امری در وراء آن نیست بلکه نفسِ موضوع به گونه‌ای است که چون خالی از هر نوع هویت و ذاتی است عقل به معدومیّت آن حکم می‌کند. یعنی خارج همانگونه است که قضیه حکم می‌کند نه اینکه لزوما چیزی در خارج باشد تا قضیه با آن مطابق باشد. هدف از این پژوهش که با روش کتابخانه‌ای-تحلیلی و استنباطی انجام شده، بررسی امکان هم کلامی بین ملاصدرا که بر اساس اصالت وجود، وجود و عدم را محمول اشیاء می‌داند با سلمون که بر اساس منطق آزاد مثبت، چنین باوری دارد، می‌باشد. ناتان سلمون بر خلاف فیلسوفان تحلیلی پیشین معتقد است که با استفاده از قواعد منطق آزاد مثبت، ظرفیت‌های زبانی و عبور از منطق کلاسیک، به نحو صادق می‌توان از اشیاء معدوم خبر داد؛ زیرا عدم مانند وجود، محمول اشیاء و افراد است و صرفاً سور منطقی نیست. محمول متافیزیکی عدم بخشی از واقعیت زبانی است که اشیاء فراوانی از آن بهره‌مندند. نتیجه آنکه سلمون همچون ملاصدرا قائل به محمول بودن وجود و عدم، اشتراک معنوی آنها و جایگاه متافیزیکی این دو محمول است؛ اما تمایز وجود و ماهیت را در خارج دنبال می‌کند و وجود را صرف یک محمول متافیزیکی دانسته و همچون متکلمان معتزلی دایره اشیاء را اعم از وجود دانسته است؛ با این تفاوت که متکلمان با دغدغه‌های هستی‌شناسانه و سلمون از منظر منطق و زبان‌شناسانه به خبر از معدومات پرداخته است. بنابراین این دو فیلسوف نه در مبانی اصلی بلکه در فروعات جزئی امکان هم کلامی خواهند داشت.

«عدم سازگاری شرع مقدّس با خشونت»، به‌عنوان گزاره‌ای که بسیاری از علما و محققان را به تکاپوی کشف قواعد اصطیادی به‌منظور تعدیل احکام کیفری اسلام نظیر رجم، سوزاندن، قطع ید و... در تلاقی با نظام‌های بین‌المللی واداشت، درنهایت به صدور قواعدی نظیر قاعده حرمت تنفیر از دین، حرمت موهون نمودن دین و... منجر گردید. قواعدی که اگرچه درنهایت جلوی اقامه برخی مجازات‌ها را گرفت؛ اما ازآنجا ‌که بر نوعی مصلحت‌سنجی استوار بودند از حیث اِسنادی، نافی خشونت‌آمیز بودن احکام اسلامی از اساس نشدند. چالشی که از نگاه نگارنده، به‌ غفلت از فلسفه احکام و تأثیرپذیری آن‌ها از مقتضیات زمانی و مکانی و اهتمام ویژه‌ شارع مقدس بر حرمت اسراف بر نفس مکرَم برگشته؛ و درنهایت منجر به تأسیس قاعده نفی خشونت در اسلام به‌عنوان راه‌حل نهایی این جستار و محور اصلی مسئله رساله حاضر، ارائه ‌شده است. این پایان‌نامه با روش توصیفی-تحلیلی در پنج فصل تدوین شده است. ضمن بررسی کلیات تحقیق در فصل نخست، در فصل دوم تلاش شد در راستای بررسی مبانی نظری قاعده نفی خشونت، ابتدا به بررسی واژگان مرادف و مقابل خشونت در متون شرعی پرداخته و سپس مبانی نفی خشونت در ادلّه و اصول متخذ از آن‌ها بررسی گردد. در فصل سوم پرسشی بنیادین در حوزه کیفری مبنای بحث قرار گرفت و آن بررسی طریقیت و موضوعیت شکل اجرای مجازات‌ها در اسلام بود. در این راستا دیدگاه اسلام در مورد فلسفه مجازات‌ها و تضارب اندیشه‌های علما به همراه مستنداتشان مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت در فصل چهارم موارد تطبیق قاعده نفی خشونت در احکام شرعی تحلیل شد که در پایان به ارائه یافته پژوهش و نیز پیشنهاداتی شد که در فصل پنجم بیان شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد قاعده «نفی خشونت در اسلام» را باید متناظر با روح شریعت و به‌عنوان یک قاعده نظارتی و حکومتی در نظر گرفت. این قاعده بر پایه رحمانیت اسلام و کرامت انسانی استوار است و هدف آن تنظیم و تعدیل احکام اجتماعی و اجرای قوانین اسلامی است. بدین معنی که هرگونه حکم یا عملی که دون شأن آدمی و در تعارض با حقوق و کرامت ذاتی او و خِرَد و عقلانیت جمعی یا مخالف با عقل قطعی باشد در اسلام نفی شده است.

پس از فاجعه هولوکاست الهیات یهودی با یکی از عمیق ترین بحران های معنایی و اعتقادی خود مواجه شد نابودی شش میلیون یهودی در جریان این رویداد پرسش های بنیادینی را درباره حضور عدالت و قدرت خداوند در جهان برانگیخت و بسیاری از مفاهیم سنتی در الهیات یهودی مانند پیمان انتخاب قوم بنی اسراییل و عدالت الهی را به چالش کشید.الهیات پساهولوکاست تلاشی است برای پاسخ به این چالشها از طریق بازخوانی متون مقدس نقد سنتهای کلامی پیشین و بازتعریف رابطه خدا و انسان در پرتو تجربه ی رنج عظیم در این رویکرد متفکرانی چون ریچارد روبنشتاین الی ویزل وآوی ساگی دیدگاه های متنوعی ارائه داده اند از انکار دخالت مستقیم خدا در امور هان تا تاکید بر هم دردی الهی و مسولیت اخلاقی انسان بررسی رویکردهای مختلف الهیات پساهولوکاست نشان می دهد که یهودیت معاصر در حال بازساری بمیان های خود بر مبنای تجربه تاریخی و گفت وگویی نو با مفاهیم سنتی است.

حکمرانی انبیاء الهی به معنای روش و کیفیت فرمانروایی انبیاء از موضوعاتی است که منجر به ایجاد دو دیدگاه دین گرایی در امور سیاسی - اجتماعی و دین گریزی گردیده است. در رویکرد نخست که با نگاهی حداکثری به دین به وجود آمده، ادیان الهی بویژه دین اسلام برای هدایت همه جانبه انسان نازل شده و دارای آموزه‌های مختلفی است که برخی از آنها تنها با کمک حکومت قابل اجرا می‌باشد لذا انبیاء وظیفه داشتند با ایجاد حکمرانی الهی، زمینه را برای هدایت مردم آماده و احکام الهی را اجرا نمایند. در رویکرد دین گریزی که توسط اندیشمندان سکولار ترویج می‌شود با نگاهی حداقلی به دین ، دخالت در سیاست و ایجاد حکمرانی برای ادیان و انبیاء الهی نفی گردیده و برنامه‌ی آنها صرفا در حوزه‌ی امور عبادی و اخلاقی منحصر و محدود می‌گردد. حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری با پذیرش دیدگاه نخست معتقدند جامعه اسلامی به خاطر ماهیت دین اسلام و تبعیت از انبیاء وظیفه دارد برای اجرای قوانین اسلام و شکل گیری حیات طیبه‌ای که مورد انتظار خداوند است به ایجاد حکمرانی الهی اقدام نمایند. در حیات طیبه دغدغه حکمرانان اجرای احکام الهی و پایبندی به ارزش‌های دینی بوده و ضمن توجه به اصالت آخرت و بعد معنوی انسان‌ها به نیازها و پیشرفت‌های مادی نیز توجه خواهد شد. انقلاب اسلامی ایران نیز با تکیه بر اهداف و آموزه‌های دینی و به دنبال نهضت انبیاء درصدد رسیدن به حیات طیبه‌ای که در آن آرامش، معنویت، پیشرفت، اخلاق و ... در سایه توحید الهی شکل خواهد گرفت، می‌باشد. هدف از این تحقیق که با روش توصیفی، تحلیلی و با شیوه کتابخانه‌ای صورت پذیرفته، اینست که حکمرانی انبیا الهی و بازتاب آن را در اندیشه‌ امامین انقلاب اسلامی تبیین نماید.

از چالش‌های اصلی در مطالعات غربی درباره زرتشتی‌گری، تفاوت‌های روش‌شناختی است که منجر به برداشت‌های متفاوتی از مفاهیم الهیاتی دین زرتشتی( خداشناسی)، به‌ویژه در اوستای مقدم، شده است. این تفاوت‌ها باعث شده است که هر محقق از زاویه خاص خود به بررسی این متون پرداخته و بر جنبه‌های متفاوتی از خداشناسی زرتشتی تأکید کند. در نگاه کلی شاید سه مدل کلیدی خداشناسی زرتشتی از تحلیل زرتشت شناسان در حوزه خداشناسی قابل تصور باشد. -.1 مدل یکتاپرستانه (Monotheism): تحلیل مفاهیم توحیدی و تمرکز بر اهوره‌مزدا. -.2 مدل دوگانه‌گرایانه (Dualism): بررسی تقابل اهوره‌مزده و اهرمن در جهان‌بینی دوگانه‌گرایانه. -.3 مدل ترکیبی (Composite Theology): تحلیل ترکیب عناصر توحیدی و ثنوی در دین زرتشتی، که هر کدام از آنان تابع روش ها و رویکردهای متفاوت در حوزه خداشناسی زرتشتی میباشد. به‌عنوان مثال، ماریان موله، یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران در زمینه دین زرتشتی، به نقش اسطوره‌ای و نمادین مفاهیم خداشناسی زرتشتی پرداخته است. او معتقد است که بسیاری از مفاهیم موجود در اوستا، به‌ویژه در اوستای مقدم، ریشه در اسطوره‌ها و نمادهای باستانی دارند که برای بیان حقایق کیهانی و الهی به کار رفته‌اند. موله تأکید زیادی بر تحلیل این نمادها و اسطوره‌ها به‌عنوان ابزارهایی برای بیان رابطه میان خدا (اهوره‌مزده) و جهان (آفریده‌ها) دارد. از نظر موله، این مفاهیم نه‌تنها بازتاب‌دهنده باورهای مذهبی مردم دوران باستان هستند، بلکه برای فهم عمیق‌تر ارتباط میان خیر و شر در دین زرتشتی ضروری‌اند. هنریک نیبرگ، پایه‌گذار مکتب اسکاندیناوی در تفسیر الهیات زرتشتی، بر اساس فرضیات تاریخی و روش‌شناختی که پیش‌تر توسط پژوهشگرانی مانند میه و بنونیست مطرح شده بود، به تحلیل عمیق دین زرتشتی پرداخت. نیبرگ با رویکردی فلسفی تلاش می‌کند تا الهیات زرتشتی را در قالب جهان‌شناسی و نظام متافیزیکی گسترده‌تری قرار دهد. او به‌طور خاص به بررسی روابط میان اهوره‌مزده و اهرمن و تضاد میان خیر و شر می‌پردازد و این ساختار دوقطبی را به‌عنوان یکی از ویژگی‌های کلیدی دین زرتشتی معرفی می‌کند. نیبرگ معتقد است که این تقابل فلسفی میان نیروهای خیر و شر، ساختار جهان‌شناسی زرتشتی را شکل داده و بخش اصلی باورهای این دین را تشکیل می‌دهد. ایلیا گرشویچ، با نگاه تاریخی دست به تحلیل میزند و سعی کرده خداشناسی زرتشتی را در چارچوب تاریخ تکامل و تحول این دین در طول قرون مختلف بررسی کند. گرشویچ با تأکید بر تطور تاریخی مفاهیم دینی و الهیاتی، نشان می‌دهد که چگونه مفاهیم اصلی دین زرتشتی مانند اهوره‌مزده و اهرمن در طی زمان و تحت تأثیر تعاملات فرهنگی و تاریخی تغییر یافته‌اند. او همچنین به نقش تحولات سیاسی و اجتماعی در شکل‌گیری و تحول این مفاهیم توجه دارد و آن‌ها را در چارچوب تاریخی گسترده‌تری تحلیل می‌کند.در دیدگاه گرشویچ، زردشت خدای اهوره‌مزده را به عنوان خدای برتر معرفی می‌کند که هم نظم کیهانی و هم اخلاق را نگهبانی می‌کند. زردشت در دیدگاه او، نه تنها پیامبری بود که به اخلاقیات و معنویت توجه داشت، بلکه با معرفی دوگانگی میان خیر و شر، به جهان‌بینی یکتاپرستانه‌ای دست یافت که تا امروز در دین زرتشتی دیده می‌شود. مری بویس، از محققان برجسته در حوزه مطالعات زرتشتی، رویکردی تطبیقی را اتخاذ کرده است و با استفاده از منابع و شواهد تاریخی (همراه با بکار گیری باستان‌شناسی، متون دینی ، تاریخی دیگر ادیان باستانی) مفاهیم اوستایی تحلیل می نماید. او معتقد است که بررسی تطبیقی این متون با سایر متون باستانی می‌تواند به درک بهتری از جایگاه اهوره‌مزده به‌عنوان خدای یگانه و رهبر نیروهای خیر کمک کند. بویس تلاش کرده است که با بررسی آثار باقی‌مانده از دوران‌های مختلف، به‌ویژه کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های باستانی، به درک عمیق‌تری از چگونگی تحول مفاهیم الهیاتی زرتشتی در طول زمان دست یابد. او همچنین بر تحلیل نقش آیین‌ها و مراسم‌های مذهبی در حفظ و انتقال این مفاهیم الهیاتی تأکید می‌کند. در مجموع، از بررسی و تحلیل اختلافات آنان در روش‌ و رویکرد نسبت به جنبه‌های مختلف مفاهیم الهیاتی به چرایی تفاوت روشی آن در حوزه خداشناسی دست یابیم ، که در پی آن نیز میتوان به فهم جامع تری از جنبه‌های پیچیده موجود در خداشناسی زرتشتی دست یافت.

در دو دین توحیدی یهودیت و اسلام توجه خاصی به شریعت و فقه وجود دارد و این التزام به هلاخا و فقه برای مؤمنان به ادیان آن ها را در بسیاری از موضوعات بسیار به هم شبیه کرده است که همین وجوه تشابه بستری مناسب برای مطالعات تطبیقی بین این دو دین به وجود می آورد. موضوعاتی مانند گی تطیلا و تفیلا در یهودیت و وضو و نماز در اسلام، طهارت و نجاست، غسل، پوشش، تولد، مرگ، بلوغ، ازدواج، اعیاد در دو دین مشمول سفارشاتی هستند. از جمله موضوعات مهم در مورد مسأله خوراکی ها از جمله موضوعات مهم و مشترک در هر دو دین مسأله خوراکیها است که به مواردی مانند پاکی و نجاست خوراک، جواز و عدم جواز خوردن و احکام مربوط به ذبح حیوان برای مجاز و حلال شدن گوشت می پردازد. در این رساله مسأله ام این است که در پی جستجوی احکام خوراکی ها در این دو دین و بحث ذبح در یهودیت و اسلام که به حلال کردن گوشت می پردازد، به مسأله ی مهمتری برسیم؛ به عبارت دیگر با روشن کردن مفاهیم کاشر و حلال در سنت یهودی و اسلامی به تبیین الهیاتی و سویه الهیاتی شریعت و احکام در دو دین برسیم. به این معنا که جانب مهم فلسفه قوانین در دو دین یهودیت و اسلام صبغه الهیاتی ان ها است یعنی باید و نبایدهای شرعی ارتباط و پیوند انحصاری آنها با خدای یهودیت و اسلام مورد لحاظ است. به عبارت دیگر در دین یهودیت و اسلام حساسیت بالایی در باب توجه به خدایان اقوام دیگر یا بتهایی که مشرکان پرستش می کنند وجود دارد.از سوی دیگر توجه انسان به این خدایان منشأ درافتادن به تباهی فساد روحی و اخلاقی شمرده می شود. از آنجا که احکام شریعتی تعیین کننده رویکرد انسان در سلوک روزمره و سبک زندگی او هستند این احکام و از جمله احکام ذبح و کاشر و حلال نیز با این سویه در شریعت یهودی و فقه اسلامی مورد لحاظ قرار گرفته اند. موضوع اصلی این رساله تکیه بر فقه المقاصد و توجه به علل و اسباب احکام فقهی با تبیینی الهیاتی با محوریت ذبح است. برای شروع ابتدا مفاهیم اصلی و کلیدی مربوط به موضوع خوراکی ها در دو دین تعریف و با بررسی احکام مربوط به آن ها به فلسفه احکام و قوانین توجه می شود و در پی ان به تبیین الهیاتی آن ها پرداخته می شود. در مسأله ذبح در نهایت به تبیین الهیاتی این موضوع خواهیم رسید.

بیان مسئله قرآن کریم، به عنوان والاترین منبع الهام‌بخش مسلمانان و کتاب هدایت آسمانی، سرشار از مفاهیمی است که تبیین دقیق، علمی و جامع آن‌ها برای شکل‌گیری نگرش و رفتار صحیح فردی و اجتماعی، ضرورت دارد. یکی از این مفاهیم کلیدی، واژه «منت» است که در آیه 164 سوره آل عمران مورد تأکید قرار گرفته است: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ...» در این آیه، خداوند، بعثت پیامبر اکرم (ص) را نعمتی عظیم و مصداقی از «منت» الهی بر مؤمنان معرفی می‌کند؛ اما نکته مهم و چالش‌برانگیز در فهم این آیه، معنای دقیق واژه «منت» و کاربرد خاص آن در نسبت با خداوند متعال است. در ادبیات عربی و فارسی، واژه «منت» معمولاً با مفاهیمی چون نعمت‌بخشی همراه با بزرگ‌نمایی، سرزنش، تحقیر و حتی طلبکار بودن به کار می‌رود و اغلب دارای بار معنایی منفی است. به گونه‌ای که اگر انسانی پس از اعطای نعمتی، به گیرنده آن منت بگذارد، این عمل نکوهیده تلقی می‌شود. اما زمانی که همین واژه به خداوند نسبت داده می‌شود، روشن است که بار منفی آن منتفی است و صرفاً به معنای عنایت خاص، لطف بی‌کران و نعمتی بی‌بدیل به بندگان است. با این حال، این تفاوت معنایی، پرسش‌های مهمی را در حوزه تفسیر و علوم قرآن مطرح می‌سازد: آیا واژه «منت» در همه کاربردهای قرآنی از همین خلوص معنایی برخوردار است؟ چگونه می‌توان مرز معنای الهی و انسانی «منت» را از یکدیگر تفکیک کرد؟ آیا مفسران مختلف، این واژه را به یک شکل تفسیر کرده‌اند یا میان دیدگاه‌های آنان اختلاف وجود دارد؟ مطالعه تفاسیر کهن و معاصر نشان می‌دهد که مفسران در تبیین معنای «منت» در این آیه، به ظرافت‌های لغوی، سیاق آیه و تفاوت کاربرد انسانی و الهی توجه کرده‌اند. برخی آن را به معنای «نعمت عظیم» و برخی دیگر به معنای «تفضّل خالص و بی‌منت» و برخی نیز به نوعی «بزرگی نعمت و لطف بی‌بدیل» دانسته‌اند که تنها از خداوند صادر می‌شود و هیچ شباهتی به منت‌گذاری‌های انسانی ندارد. این تفاوت تفسیری، نه‌تنها ابعاد لغوی و ادبی دارد، بلکه در ساحت‌های اخلاقی و تربیتی نیز آثار گسترده‌ای بر جای می‌گذارد؛ چراکه فهم درست معنای «منت» در نسبت انسان با خدا و در مناسبات اجتماعی انسان‌ها، می‌تواند الگویی کاربردی برای رفتار مؤمنان باشد. در عین حال، با وجود اهمیت موضوع، به نظر می‌رسد که تاکنون پژوهشی مستقل و جامع که به‌طور اختصاصی به بررسی و تحلیل معنای «منت» در آیه 164 سوره آل عمران، با رویکرد تفسیری، لغوی و تربیتی پرداخته باشد، کمتر انجام شده است و اغلب پژوهش‌ها به صورت پراکنده و در حواشی تفاسیر یا ذیل مباحث اخلاقی مطرح گردیده‌اند. بنابراین، تحقیق حاضر با بهره‌گیری از منابع تفسیری معتبر شیعه و سنی، متون لغوی اصیل و بررسی آثار تربیتی و اخلاقی این واژه، می‌کوشد ضمن واکاوی عمیق معنای «منت» در این آیه، زمینه‌ای نوین برای فهم دقیق‌تر پیام قرآن کریم و غنای مطالعات علوم قرآنی فراهم آورد.

: این پژوهش به بررسی نقش عقل ودین در تکامل انسان از دیدگاه علامه جعفری می‌پردازد عقل یکی از شریف‌ترین قوای انسانی است که توانایی درک کلیات را دارد و انسان را از سایر موجودات متمایز می‌سازد. دین نیز یکی از منابع معرفت‌بخش محسوب می‌شود. علامه جعفری در نظریه حیات معقول، عقل را نه صرفاً به‌عنوان یک قوه جزئی‌نگر و ابزاری، بلکه در پیوند با عقل عملی و در تعامل با دین مورد توجه قرار می‌دهد. از دیدگاه ایشان، دین نه تنها در تعارض با عقل نیست، بلکه به تکامل عقل کمک می‌کند و آن را از خطا مصون می‌دارد. عقل در شناخت دین نقش مهمی دارد و یکی از منابع معتبر معرفت دینی است. از دیدگاه علامه جعفری، تکامل انسان در گرو تعامل و هماهنگی میان عقل و دین است. عقل، پیامبر درونی انسان است که او را به سوی حقیقت هدایت می‌کند، اما به تنهایی قادر به درک تمام ابعاد هستی نیست. دین، که شامل عقاید، اخلاق و احکام الهی است، در حکم پیامبر بیرونی، عقل را تکمیل کرده و آن را به سوی درک عمیق‌تر هدایت می‌کند. در نظریه حیات معقول، تکامل حقیقی انسان در گرو استفاده صحیح از عقل و بهره‌گیری از تعالیم دینی است. این تکامل، تنها به رشد علمی و فناورانه محدود نمی‌شود، بلکه ابعاد اخلاقی، روحی و معنوی را نیز در بر می‌گیرد. علامه جعفری تأکید دارد که عقل و دین در تضاد با یکدیگر نیستند، بلکه دین با ارائه نظام ارزشی و هدفمندی به عقل، مسیر صحیح رشد و تکامل انسان را هموار می‌سازد. در مجموع، از دیدگاه علامه جعفری، عقل و دین دو عنصر مکمل‌اند که در کنار یکدیگر، انسان را به سوی کمال و سعادت واقعی سوق می‌دهند. این پژوهش به روش کتابخانه‌ای، توصیفی و تحلیلی انجام شده است