جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده (فارسی): چکیده نظری? مُثل افلاطونی از سوی وی به عنوان راه حلّی برای تبیین و توضیح مساله ثبات و تغیّر و معرفت حقیقی و معرفت غیر حقیقی مطرح شد این نظر متأثر از ا ندیشه های متفکران پیشین و شرایط خاص اجتماعی زمان افلاطون واقع شد. تکی? اصلی افلاطون در بیان نظری? مثل بیش تر از طریق کشف و شهود بوده است و آنچه از لابه لای گفته های افلاطون می توان استنباط کرد چیزی بیش از اثبات ذوات مفارق عقلانی که علت انواع طبیعی محسوس اند نیست، دلیل محکمی برای اثبات وحدت نوعیه بین اشیاء محسوس و ذوات مفارق عقلی وجود ندارد، در صورت پذیرش وحدت نوعیه بین اشیای محسوس و ذوات مفارق عقلانی اشکالات متعددی، از قبیل مضاعف شدن هستی، روشن نبودن چگونگی ارتباط مُثل با یکدیگر و همچنین با اشیای محسوس را به دنبال دارد. در فلسف? اسلامی تاویل های گوناگونی از نظری? مثل به عمل آمده است. ملاصدرا پس از بیان این تاویل ها تمام این نظریات را منسوخ می داند مگر تاویل شیخ اشراق که آن را نزدیکترین تاویل به بیان افلاطون می داند. در مورد نظری? مثل کسانی که از دریچ? براهین عقلانی به این نظریه نگاه می کنند به شدّت با آن مخالفت کرده و آن را ردّ می کنند و اما کسانی همچون ملاصدرا و شیخ اشراق که از دریچ? کشف و شهود به آن نگاه می کنند از این نظریه دفاع می نمایند. در رسال? حاضر پس از بیان نظری? مُثل افلاطونی، نظر سه تن از حکمای اسلامی یعنی شیخ اشراق و صدر المتالهین و علامه طباطبائی درباره مُثل مورد بحث و بررسی واقع شده است. ابتدا به بیان نظام هستی شناسی شیخ اشراق پرداخته، آن گاه سه برهان اقامه شده از طرف وی که عبارتند از: ?- قوای نباتی یعنی قو? غاذیه، نامیه و مولّده اعراض هستند و هر عرضی نیاز به حامل و محل دارد و محل این اعراض، جسم گیاه است که با دگرگونی جسم گیاه، اعراض متغیر می شوند و فاقد شعور و ادراک هستند. همچنین مبادی ایجادکنند? این ترکیب ها و کارهای مختلف و اشکال زیبا باید امری دارای شعور و ادراک باشند.?- نظام جاری بین انواع طبیعی مادی، نظامی دائمی و همیشگی است. نظام دائمی و اکثری نمی تواند اتفاقی و تصادفی باشد بنابر این انواع طبیعی باید قائم به ذات مجردشان در عالم نور باشند.? -قاعد? امکان اشرف مطرح می شود. سپس سه دلیل که عبارتند از:?- از ناحی? حرکت ?- از ناحی? ادراک ?-آثار حاصل از طبایع جسمانی از سوی ملاصدرا بر این نظریه اقامه شده است. همچنین، میان دو دیدگاه ملاصدرا و شیخ اشراق چنین نتیجه گیری می شود که شیخ اشراق مماثلت و مشابهت بین اصنام و اصحاب اصنام را از هر جهت ضروری نمی داند، اما ملاصدرا مماثلت و مشابهت بین اصنام و اصحاب اصنام را از هر جهت لازم می داند . در پایان به بیان نظر علامه طباطبائی و ذکر ایراداتی که او بر سه دلیل شیخ اشراق و ملاصدرا وارد کرده است، پرداخته می شود. نتیجه اینکه علامه در نظام هستی شناسی عقول عرضیه را قبول ندارد. اما آنچه در خور بیان است این است که آنچه از طریق این براهین به دست می آید اثبات چیزی بیش از وجود جواهر مفارق عقلانی نیست، هیچ کدام از این براهین وحدت نوعیه تام و کامل را میان اشیای محسوس و این جواهر عقلانی اثبات نمی کند. و همچنین از این براهین به دست نمی آید که این جواهر مفارق عقلانی همان مُثل هستند یا نه؟

دیدگاه ها و آراء کلامی علامه ی طباطبایی که موضوع این پژوهش قرار گرفته از متن آثار ایشان، استخراج و در هشت فصل، شامل صد و بیست و یکی عنوان - که اهم آنها در ذیل می آید - گردآوری و تبویب گردیده است. فصل اول - آفرینش: خلق و امر، زندگی پیش از دنیا، بداء، عرش، ملائکه. فصل دوم - اسماء و صفات: قاهریت، تدبیر، ربوبیت، قیومیت، اسماء حسنی، عدل الهی. فصل سوم - جبر و اختیار: عناوین اعتباری، تملیک و اقدار الهی، رابطه ی قضا و قدر با افعال اختیاری. فصل چهارم - هدایت، نبوت، امامت و عصمت: نبوت عامه، خاتمیت، ادله ی عصمت، رجعت. فصل پنجم - معجزه: معجزه و قانون علیت، استناد معجزه به اسباب طبیعی غیر عادی، تأثیر نفوس انبیاء در معجزه. فصل ششم - قرآن: عمومیت و ابدیت قرآن، تحدّی و فایده ی آن، اتصاف کلام به قدمت و حدوث. فصل هفتم - شفاعت: معنا و شرایط شفاعت، شفاعت تکوینی و تشریعی، شافعان. فصل هشتم - معاد: وجوب معاد، برزخ، معاد جسمانی، شهادت، تجلی خداوند، حشر حیوانات

در اصطلاح فلسفه، حکم و ضرورتی که موجود ممکن برای وجود یافتنش از ناحیه ی علت تامه اش دریافت می کند «قضا» نام دارد. مطابق مطابق با این حکم و ضرورت، شیء ممکن موجود می شود و دارای یکسری آثار و صفات خاص و زمان و مکان خاصی می گردد، که مرحله ی «قدر» نام دارد. از تفاوت های اساسی بین قضا و قدر آن است که؛ قضا، لا یتغیر و لا یتخلف است و حیطه ی آن هم عالم ماده است و هم عالم مجردات. اما مرحله ی قدر، قابل تغییر و تخلف است و حیطه ی ان تنها عالم ماده است، زیرا تنها عالم ماده است که قابل تغییر و تحول است. علامه طباطبایی و مولوی، در مسأله جبر و اختیار آدمی، نظرات اشاعره و معتزله را رد نموده اند و نظر شیعه (امر بین الامرین) را پذیرفته اند، یعنی اعمال و رفتار بشر آمیخته ی است از جبر و اختیار. قضا و قدر حاکم بر نظام هستی و خروج از سیطره ی آن غیر ممکن است پس تقدیراتی که در لوح یا کتاب محفوظ هستند که از آن تعبیر به «لوح محفوظ» می شود و اما تقدیرات دیگری هستند که قابل تغییر اند و انسان با استفاده از اختیار و اراده ی خود و با انجام بعضی اعمال مانند دعا، صدقه، احسان و .. می تواند این تقدیرات را تغییر دهد و یا مانع از وقوع رویدادهای نامطلوب شود و این تغییر تقدیرات با حکمت بالغه ی خداوند هیچ منافاتی ندارد.

در نگاه دینی، طبیعت بخشی از حقیقت است و بخش دیگر آن فوق طبیعت است. فوق طبیعت که غیب عالم است ، مرتبط با نشأة طبیعت یا شهادت و محیط بر آن است. اکنون این سؤال مطرح می شود که ارتباط این دو عالم ،خصوصاً با توجه به ویژگی های متضاد آنها چگونه تبیین می شود: چگونه عالم خیر محض و مبرا از کثرت مادی، علت نشأه ایی است که کثرت و شر از لوازم ذاتی آن است. حاصل بررسی افکار صدرالمتألهین (قده) و علامه طباطبایی(ره) که بر اساس روش اسنادی و با تکیه بر تحلیل محتوا صورت گرفته این است که، ارتباط طبیعت با فوق طبیعت یک ارتباط تکوینی و حقیقی است. و عالم شهادت نه مربوط به نشأة غیب، بلکه عین ربط به آن است. نشأة شهادت از حیث نواقص که لازمة تنزل وجود از مراتب عالی به دانی است، مجعول بالعرض و نسبت به عالم غیب که خیر محض است، ظلمت می باشد، اما این نشأه از حیث کمالات وجودی ، مجعول بالذات و منتسب به نشأة غیب و از این جهت، ظل، محکی و رقیقة عالم غیب است. بنابر این هر یک از اجزای طبیعت به میزان کمالات وجودی و ارتباط با غیب دارای ارزش و قداست است.

ایمان، علم و عمل هر سه از فضیلتهای پرارزشی هستند که در قرآن و احادیث معصومین مورد عنایت بسیار قرار گرفته و مردم به تحصیل این ارزشها تشویق زیادی شده اند. ایمان،مقوله ای است که علاوه بر کلام اسلامی در کلام مسیحی نیز همواره مطرح بوده است. دو نظریةعمده در کلام مسیحی در زمینه ایمان مطرح است: گزاره ای و غیرگزاره ای. مطابق نظریة اول،ایمان یعنی پذیرش مجموعه ای از گزاره ها که از طرف خداوند به رسولش وحی می شود، امانظریة دوم، ایمان را نوعی حالت روحی که برخاسته از سر سپردگی به خداست می داند. متکلمین معروفی از فرق مسیحی طرفدار هر یک از این دو دیدگاه هستند. در کلام اسلامی نیز سه نظریه،برجسته می نماید: نظریة اشاعره، معتزله و شیعه. اشاعره ایمان را معادل تصدیق می دانند. معتزله،بر عمل به تکلیف و وظیفه اصرار دارند. و متفکران شیعه قائل به یکسانی ایمان و معرفت هستند.اما علامه طباطبائی - رحمةالله - به عنوان یک متفکر شیعی دیدگاهی جامع تر از دیگر اندیشمندان شیعه ارائه نموده است. ایمان از نظرگاه علامه تصدیق قلبی همراه با علم و التزام عملی می باشد.در مبحث ایمان همچنین به مسائل دیگری پیرامون آن پرداخته شده است. علم که در این نوشتار،معنای مطلق آگاهی و دانش از آن منظور شده است، جزو ارزشهای بسیار والا و شاخته شده ای است که حتی از تعریف، بی نیاز می باشد. علم بر اساس ملاک های گوناگون، تقسیمات متنوعی می پذیرد که از مهمترین آنها بحث به میان آمده است؛ راههای حصول علم، فوائد، شرف وفضیلت و... دیگر عناوینی هستند که در فصل علم تحقیق شده اند. عمل، در اصطلاح هر فعلی است که با اراده و قصد از جانداری سر می زند و دارای مبادی علمی و ارادی است. نیت و شاکله ازمهمترین مبادی علمی و ارادی عمل هستند. نکتة قابل توجه در این بحث، رابطة عمل و اختیارانسان است. در این مبحث ثابت شده است که انسان به عنوان موجودی مختار، تمام اعمال ارادی خویش را با انتخاب خود انجام می دهد و به این ترتیب سرنوشت ابدی خویش را نیز به دست خود رقم می رند. با توجه به تعاریفی که از علم، ایمان و عمل در این نوشتار ارائه شده است به خوبی می توان به وجود رابطه ای وثیق میان آنها پ برد و نیز می توان پاسخ بسیاری از چراها رادربارة عملکرد عالمان بی دین و عابدان بی علم و مؤمن نمایان بی علم و عمل بدست آورد.همچنین در این نوشته تشریح شده که چگونه ایمان که در مراحل اولیه، ناشی از آگاهی و بصیرت بوده و پس از آن به صورت تصدیق، گرایش و اعتقاد بروز می نماید، عملی اختیاری بوده و باافزایش آگاهیهای دینی، عمل خالصانه تعمیق و رسوخ می یابد و این تعمیق و رسوخ مجددا انگیزه ای برای کسب بیشتر آگاهیهای دینی و در نتیجه تعمیق بیشتر ایمان می گردد. این فرایندپایان ناپذیر بوده و می تواند تا آخرین مراحل حیات ظاهری ادامه یافته و سبب اوج گیری معنوی انسان شود.