جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله سعی بر این بوده است تا جایگاه خاص تصورات عقلانی به‌طورکلی و نوع خاصی از آن‌ها یعنی تصورات شناختی، در معرفت‌شناسی رواقیون اولیه، برای دستیابی به شناخت ضروری مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظور، ابتدا طریقۀ تشکیل تصورات در جزء فائقه، ازحیثِ طبیعی، روشن می‌گردد. سپس به این موضوع پرداخته می‌شود که تصورات انسان به‌عنوانِ موجودی عاقل، به‌دلیلِ همراه بودن با محتوایی جدایی‌ناپذیر و البته غیرمادی، دارای تفاوتی رفع‌ناشدنی با تصورات موجودات غیرعاقل ازجمله کودکان است و بنابراین سخن برخی از مفسران مبنی بر شباهت این تصورات در مرحلۀ اول پیدایش آن‌ها در نفس صادق نیست. برای این منظور، جایگاه مفاهیم نزد رواقیون و تفاوت رویکرد آن‌ها با دیگر متفکران باستان، ازجمله اپیکوروس، بررسی می‌شود. درنهایت، با تکیه بر رویکرد علّی و نقش فنون و ناکافی دانستن توجه به ویژگی‌های ظاهری، چگونگی تمییز تصورات شناختی از غیرشناختی مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

فوکو در متن «سوژه و قدرت» (1982)، 2 سال پیش از مرگش، گفت که درون‌مایه کلی پژوهش‌هایش نه «قدرت» بلکه «سوژه» است. درسنامه‌های «سوبژکتیویته و حقیقت» (1981-1980) و «هرمنوتیک سوژه» (1982-1981) نیز موید این تاکید بودند بالاخص که او پروبلماتیک کلی این درس‌ها را «سوژه‌مندی و حقیقت» می‌دانست تا نشان دهد سوژه باید در نسبت با حقیقت، مسئله‌مند شود. او سرانجام در پیشگفتار «تاریخ سکسوالیته» (1984) و 8 سال پس از جلد اول آن، صورت‌بندی کلی فرآیند اندیشه‌اش و چرایی معطوف‌شدن به «تبارشناسی» را ارائه داد؛ برمبنای این مقدمه، این مقاله پس از تبیین چگونگی نسبت‌ سوژه با شبکۀ قدرت و حقیقت به این نتیجه رسیده است که روش و رویکرد بررسی سوژه «تبارشناسی و مسئله‌مندی» است و عرصۀ مرجع و حوزۀ تحقیقِ بازشناسی و برساختنِ خود به‌منزله سوژه، تاریخ انسان میل‌گر و متعاقب آن سکسوالیته است. درواقع «تکنیک‌های خودِ» مرتبط با سامانه سکسوالیته، ارتباط دائمی فرد با خودش را سبب می‌شوند و این چیزی نیست جز تولید دائمی سوژه‌مندی؛ پس با مطالعه تاریخ این تکنیک‌ها می‌شود به تاریخ سوژه‌مندی دست یافت اما این تاریخ زمانی منجر به دست‌یابی به تبارشناسی سوژه می‌شود که تقاطع تکنیک‌های خود و استیلا با همدیگر را تحلیل کنیم و تقاطع تکنیک خود و استیلا نیز چیزی نیست جز معنای «حکومت‌مندی» و «حکم‌رانی»، آن هم حکم‌رانی به‌معنای هدایت رفتارها و مدیریت امکان‌ها به‌واسطۀ انواع بازی‌های حقیقت، براین‌اساس نتیجه می‌شود که سکسوالیته نه‌تنها حوزه‌ای مناسب برای مطالعۀ تبارشناسانه تاریخ سوژه‌مندی و تکنیک‌های خود بلکه حوزه‌ای غنی است برای فهم حکم‌رانی و روش‌های پیچیده‌تر کارکرد رویه‌های قدرت.

مقالۀ حاضر، با مطالعه‌ای بینارشته‌ای و تطبیقی، ‌به‌دنبالِ کشف پیوندی میان رویکرد فوکو به مفهوم قدرت و نگاه کافکا در رمان محاکمه است. نقطۀ اتصال فوکو و کافکا را می‌توان در مفهوم زیست-سیاست یافت، جایی که زندگی به موضوع سیاست تبدیل می‌شود. ظهور زیست-سیاست نقطۀ افتراق جهان مدرن از جهان سنتی است. در جهانِ پیشامدرن، قدرت در شمایل جلاد و در لحظۀ مرگ پدیدار می‌شد. اما قدرت مدرن با مدیریتِ سوژۀ زنده و آزاد درگیر است. مطالعۀ موردیِ پژوهش حاضر رمان محاکمه اثر کافکا است. کا. (شخصیت داستان) درگیر همان قدرتِ سراسربینی است که فوکو در آثار خویش ترسیم می‌کند، قدرتی که نه یک فعل مجرمانۀ خاص بلکه تمامیتِ زندگیِ مجرم را تعقیب می‌کند. به همین دلیل است که کا. هیچ‌گاه به ارتکاب جرم مشخصی متهم نمی‌شود. درعوض، او ناگزیر است که کل زندگی‌اش -از کودکی تاکنون- را شرح دهد و به زیرِ نور آورد. به اعتقاد فوکو، هرچه قدرت مدرن بیشتر خود را پنهان می‌کند، زندگیِ توده‌ها را بیشتر به روشنا می‌آورد. در رمان کافکا نیز کا. هیچ‌گاه به دادگاه دسترسی ندارد و تا پایان هم از چشم او دور می‌ماند. دادگاه همچون قدرت منتشرِ فوکویی در همه‌جا پراکنده است و هیچ نقطۀ ثابتی ندارد. در مقاله حاضر نشان داده شده است که این قدرتِ همه‌جا حاضر نه یک نیروی الهیاتی بلکه همان زیست-سیاستی است که فوکو از آن سخن می‌گوید.

تعبیر رؤیاهای یک روح‌بین ازطریقِ رؤیاهای متافیزیک یکی از آثار مهم دورۀ، به‌اصطلاح، «پیشاانتقادی» ایمانوئل کانت است که در سال 1766، یعنی پانزده سال قبل از انتشار نقد عقل محض، منتشر شد. کانت در این جستار دعاوی امانوئل سوئدنبورگ، عالم و عارف سوئدی، را دربارۀ دسترسی به یک جهان فرامحسوس متعالی بررسی و نقد می‌کند. مسئلۀ مقالۀ حاضر این است که آیا کانت در نقد دعاوی سوئدنبورگ تأثیری از هیوم پذیرفته است؟ اگر چنین است، این تأثیر در کدام یک از مفاهیم اساسی رؤیاها به بیان درآمده است؟ در مقالۀ حاضر، برای بررسی اثرپذیری کانت از هیوم و چگونگی این اثرپذیری، رؤیاها را در پرتو کاوشی درخصوصِ فهم بشری هیوم خوانش می‌کنیم، اثری که گمان می‌رود کانت پیش از نگارش رؤیاها مطالعه کرده باشد. ازطریقِ تحلیل این دو اثر، درنهایت، نتیجه می‌گیریم که برخی از مهم‌ترین مواضع کانت در رؤیاها، ازجمله نقد متافیزیک، برداشت تجربی از علیت و نیز فهم متافیزیک به‌منزلۀ «علم حدود عقل انسان»، تحتِ‌تأثیر مستقیم هیوم شکل گرفته‌اند.

اخلاق صوفیانه از مراتب سه‌‏گانۀ سازمان فکر نوافلاطونی ابن‏سینا در اخلاق است. ابن‏‌سینا، همچون دیگر بخش‏‌های کار خود دربارۀ تصوف، اخلاق صوفیانه را در قالب فکری‌ای طرح کرده است که در خودِ اندیشۀ صوفیانه می‌یابیم. به‌عبارتِ‌دیگر، بحث ابن‏‌سینا در اخلاق تصوف را بدون رجوع به فرهنگ فکری خود صوفیه نمی‌‏شود درک کرد. بااین‌حال، حجم مطالب ابن‏‌سینا دربارۀ اخلاق صوفیانه، به‌دلیلِ جایگاه خاص اخلاق علمی در کار او، بسیار ناچیز است. به همین دلیل در این مقاله، برای بیان برخی جنبه‏‌های صوفیانۀ اخلاق او، از دیگر متون ارائه‌شده در این قالب فکری نیز استفاده می‌کنیم و ضمن ارائۀ توضیحاتی بیشتر‏ از خلال چنین متونی، می‌کوشیم عبارات مختصر ابن‏‌سینا را تفصیل دهیم. از طرف دیگر، اخلاق مطرح در متون صوفیانه گستره‌ای وسیع از مفاهیم را در بر می‏‌گیرد که اخلاق صوفیانۀ ابن‌‏سینا نیز به‌طورِ مختصر به کثیری از آنها اشاره دارد. در این مقاله، تلاش بر این است که از این گسترۀ وسیع صرفاً به مفاهیمی بپردازیم که بین اخلاق نوافلاطونی و اخلاق صوفیانه مشترک است. این تحقیق نشان خواهد داد که منبع این گونه مفاهیم تفکر اخلاقی صوفیه است، هرچند ابن‏‌سینا در بررسیِ آنها، تعارضی نیز با سازمان نوافلاطونی اندیشۀ خود در اخلاق ندیده است.