جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از کاوش‌های باستان‌شناختی که در شبه‌جزیرۀ عربستان انجام شده، شواهدی فراوان کشف ‌شده‌اند که تصور ما از عربستان پیشااسلامی را دگرگون می‌کنند. تصویر رایج در نامیدن آن به دوران «جاهلیت» تجلی یافته، که در آن دست‌کم دو انگارۀ مهم هست؛ نخست اینکه در عربستان حکومتی مرکزی وجود نداشته و هرج‌ومرج قبیلگی تا ظهور اسلام فراگیر بوده است؛ دیگر اینکه بت‌های متعدد به‌طور فراگیر تا ظهور اسلام پرستش می‌شدند. در مقابل، در متون کتیبه‌شناختی داده‌هایی فراوان یافت می‌شوند که تصویری روشن‌تر از وضعیت سیاسی و گرایش‌های دینی عربستان پیشااسلامی ارائه می‌کنند. در این نوشتار، ابتدا وضعیت سیاسی عربستان در دوران پایانی باستان در پی سلطۀ تدریجی پادشاهی حمیر بر سراسر شبه‌جزیره به‌اجمال مرور می‌شود؛ سپس با بررسی نمونه‌هایی از شواهد فراوان مادی از سه قرن پیش از اسلام پیشینۀ باور به خدای یگانه مرور و نام خدای یگانه در میان اعراب یهودی و مسیحی بررسی می‌شود. در نتیجۀ این بررسی، مشاهده می‌شود که از حدود دو قرن پیش از اسلام نه‌تنها شاهدی بر پرستش خدایان چندگانه در کتیبه‌های یافت‌شده از مناطق مختلف شبه‌جزیره دیده نمی‌شود، بلکه شواهدی فراوان بر یهودیت و مسیحیت یافت شده‌اند که در آنها تنها خدای یگانه، با نام‌ها و تعابیر مختلف یاد شده است.

در این مقاله تعدادی دیگر از جای‌نام‌های شاهنامه از کتاب داود منشی‌زاده دربارۀ جغرافیای شاهنامه به فارسی ترجمه شده است. جاینام‌هایی که در این مقاله دربارۀ آنها بحث شده، عبارت‌اند از: کوه سپند، کلات، چَرَم، لادن/ لاین، مَیَم، بیژن. نویسنده در ضمن بحث اطلاعات کتاب‌های پهلوی و اوستایی و نوشته‌های جغرافیایی و تاریخی فارسی و عربی را با آگاهی‌های مندرج در شاهنامه سنجیده تا جای دقیق یا تقریبی این مکان‌ها را به دست آورد.

در‌هم‌آمیختگیِ سروده‌های شاعران با یکدیگر، شاید عمری به درازای تاریخ ادبیّات داشته باشد. در این میان رباعی که کوچک‌ترین قالب شعری است، به دلایلی چند بیش از قوالب دیگر در معرض سرگردانی واقع شده است. ما در این مقاله، در باب یک رباعی که در میانۀ حکیم عمر خیّام و سدید‌الدّین اعور (شاعر و نویسندۀ سدۀ 7 ق) سرگردان است، کاوِشی کرده‌ایم و با ارائۀ دلایل و شواهد، تعلّق این رباعی به سدیدالدّین اعور را نزدیک به یقین دانسته‌ایم.

مقاله نسبتاً کوتاه آلمانی لویی ماسینیون، خاورشناس فرانسوی، درباره حضرت فاطمه‌(س) و فهم مسلمانان از او در اینجا ترجمه شده است. این پژوهش را نخستین بار علی شریعتی به ایرانیان معرفی کرد؛ ولی برخلاف بسیاری از آثار دیگر ماسینیون، هنوز به فارسی ترجمه نشده است. در پیش‌درآمد توضیح خواهم داد که اهداف و روش و بافتار معرفی ماسینیون از حضرت فاطمه(س) چه بوده است.

در ششمین شماره از سلسله ‌مقالات «نوشتگان»، نخست به فعل «سگالیدن» و صورت‌های مختلف آن و سپس به بازمانده‌های اسم brāh/brāz در نوشته‌های کهن فارسی پرداخته شده‌است؛ در بخش پایانی بخشی از یک مقاله (از شوبن، ۲۰۲۳) به فارسی برگردانده شده‌است که موضوع آن یک تحوّل آوایی در زبان بلخی و گنداری است.