جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

مفهوم «ربا» یکی از مفاهیمی است که در طول تاریخِ جهان اسلام مورد توجه طیف‏های گوناگونی از اندیشمندان از جمله مفسران، فقها و اخیراً اقتصاددانان اسلامی قرار داشته است. این سه گروه، در مطالعات خویش به شدت درگیر مفهوم ساخت یافته «ربا» که محصول دوره تدوین فقه است، شده اند. این در حالی است که جای خالی پژوهشی که بتواند با غلبه بر «فاصله تاریخی از زبان عصر نزول»، به بازسازی مفهوم «ربا» متناسب با عصر نزول دست یازد، کاملا احساس می شود. نویسنده‏ی این پایان نامه تلاش نمود تا با بهره گیری از روشهای ریشه شناسی و معناشناسی ساختگرا و نقشگرا این مهم را به انجام رساند. مطالعات حکایت از آن دارد که در قرآن کریم با دو گونه ربا مواجه هستیم که یکی از آن دو، بر پایه دهشِ از روی میل و خواستِ درونی شکل گرفته است. این در حالی است که گونه دوم، ابتنای بر گرفتنِ با قهر و غلبه دارد. بر این اساس، از اولی، حوزه معنایی «جابجایی ثروت برآمده از انصاف و حق» و از دومی، حوزه معنایی « جابجایی ثروت برآمده از ظلم » شکل می گیرد.

‫اين پژوهش در چهارفصل در پي تبيين وضعيت سياسي، اجتماعي و فرهنگي شيعيان امامي از سال 203 تا 260 هجري قمري و چگونگي ارتباط آنان با امام جواد عليه السلام، امام هادي عليه السلام و امام عسکري عليه السلام است. عصر ابناءالرضا? به دو دوره پيش از متوکل و پس از وي تقسيم مي شود. پيش از متوکل وضعيت سياسي و اجتماعي شيعيان تا حدودي مناسب بود؛ ولي با توجه به سياست سختگيرانه متوکل، از زمان او، شيعيان وضع مناسبي نداشتند و حتي پس از منتصر، شيعيان به راحتي نميتوانستند به ديدار ائمه? بروند. به خاطر همين فشارها، قيامهايي از سوي شيعيان انجام گرفت؛ ولي به دليل سرکوب شديد عباسيان، نبود همه جانبهگري، کمبود نيروهاي انقلابي و ناهماهنگي اعتقادي عناصر انقلابي، نتايجي نداشت. ائمه? نيز با تقيه، خود را از اين قيام ها دور ميکردند. به رغم کمتر شدن روز به روز ارتباط شيعيان با امام خود پس از عصر امام صادق عليه السلام، آموزش فرهنگي و علمي ائمه? قطع نشد و آنان کوشيدند تا شاگرداني را تربيت کنند و شيعيان امامي در کنار ائمه? با ديگر فرق شيعي ارتباطهايي داشتند و به تلاشهاي تبليغي مشغول بودند. آنها همچون مسلمانان ديگر، در پي نهضت ترجمه، با علوم روز جهان آشنا شدند و در رونق و شکوفايي علوم قرآني، فقه، حديث، فرقه شناسي، تاريخ و کلام نقش داشتند. گستره جغرافيايي شيعه، از شرق جهان اسلام در خراسان، تا غرب در مغرب را شامل ميشد و ائمه? در بسياري از مناطق وکلايي داشتند و به دليل گستردگي و پراکندگي شيعيان، شبکه وکالت ايجاد شد. برخي از مهمترين وکلاي ائمه? احمدبن اسحاق قمي، محمد بن سنان، علي بن مهزيار اهوازي و زکريا بن آدم قمي بودند. با وجود نظارت دائمي ائمه?، تعدادي از وکلا به برخي علل مانند دنيا طلبي، راه خود را از ائمه جدا ساختند.