جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهم در مورد تاریخ فرقه اهل حق، اصل خاستگاه ادیانی آن است. احتمال‌های مطرح‌شده از سوی پژوهشگران در این‌باره عبارت‌اند از: ادیان ایران باستان، مسیحیت، هندوئیسم و اسلام (شیعی و اسماعیلی). ازلی‌بودن این آیین نیز دیدگاهی است که از سوی برخی صاحب‌نظران اهل حق طرح شده است. نگاشته حاضر در مقام پاسخ به این پرسش است که دیدگاه‌های مختلف تا چه حد می‌تواند به واقع رهنمون باشد؟ این نوشتار با استفاده از روش توصیفی - کتابخانه‌ای و بهره‌بردن از مطالعات میدانی گسترده، ضمن نقد و بررسی احتمال‌های مختلف، نقطه‌نظر جدیدی طرح می‌کند که پیش‌فرض پژوهش حاضر است؛ بر این مبنا که هسته تاریخی شکل‌دهنده اهل حق، عده‌ای از بزرگان و عارفان از مسالک و اندیشه‌های مختلف بوده‌اند که در منطقه «پِردیور» به برپایی مناسکی خاص مبادرت می‌ورزیده‌اند. نکته مهم آنکه وجود زمینه‌های فکری و فرهنگی مختلف در اهل حق، نمی‌تواند دلیلی بر خاستگاه تام آن در یک تفکر خاص باشد؛ چراکه تبادلات فرهنگی، اثرگذاری‌ها و اثرپذیری‌ها در تمام مکاتب فکری وجود دارد. زمینه‌های فکری و اعتقادی و همچنین اسطوره‌سازی‌هایی که ریشه در ایران باستان دارد، سبب شده‌اند بسیاری از شخصیت‌های این مسلک در مستندات تاریخی قابل رهگیری نباشند، مگر با مطابق‌سازی وقایع و شخصیت‌ها با اسطوره‌های اهل حق

عیسای مسیح و رسولان در موعظه‌های خود برای یهودیان می‌کوشیدند به مطالبی از عهد قدیم استناد کنند؛ همچنین به یهودیان نشان دهند عیسای مسیح مصداق پیشگویی‌های عهد قدیم است. با رجوع به اناجیل و دیگر متون عهد جدید، ارجاع‌های زیادی به عهد قدیم مشاهده می‌شود؛ اما بررسی مآخذ این ارجاع‌ها چند مشکل به وجود می‌آورد؛ زیرا برخی از ارجاع‌ها اصولاً در عهد قدیم وجود ندارد و برخی از آنها نیز گرچه وجود دارد، متفاوت نقل شده‌اند و بین ارجاع و منبع همسانی دیده نمی‌شود. این مسئله تبدیل به یکی از چالش‌های اساسی بین مفسران مسیحی و منتقدان بایبل شده است. منتقدان بایبل این تفاوت را نشانه تحریف عهدین می‌دانند و مدافعان می‌کوشند برای این ناهمسانی پاسخی بیابند و بتوانند پاسخ‌گوی مشکل صحت‌نداشتن ارجاع‌های عهد جدید به عهد قدیم باشند؛ اما منتقدان کتاب مقدس این پاسخ‌ها را نمی‌پذیرند. این نوشتار می‌کوشد به بررسی موشکافانه این ارجاع‌ها بپردازد و پاسخ‌های الهی‌دانان مسیحی در این‌باره را نیز بررسی کند. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا می‌توان تمامی ارجاع‌های موجود در عهد جدید به عهد قدیم را در عهد قدیم امروزی یافت؟ شیوه پژوهش این تحقیق، کتابخانه‌ای - توصیفی است

جنگ و صلح یکی از مفاهیم بنیادین در زندگی اجتماعی انسان است که مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است و تعاریف متعددی از آن بیان شده است؛ اما تعریفی که دین از مفهوم جنگ و صلح ارائه می‌دهد، بسیار باارزش است و می‌تواند الگویی برای عملکرد پیروان آن دین قرار گیرد. موضوع این مقاله، تحلیلی بر منطق آیات جنگ و صلح در قرآن و تورات است و نویسندگان کوشیده‌اند این موضوع را با به‌کار‌گیری روش نظری و کتابخانه‌ای بررسی کنند. هدف اصلی این پژوهش، تبیین منطق آیات جنگ و صلح در قرآن و تورات در نظر گرفته شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد تعالیم ده فرمان در تورات اهمیت بنیادین دارد و با آیات قرآن متناظر است؛ برای مثال در فرمان پنجم تأکید شده است: قتل مکن؛ همچنین در آیات قرآن کریم اولویت با جنگ‌نکردن و برقراری صلح است. با بررسی بیشتر درمی‌یابیم در بخش‌های دیگر تورات، منطق جنگ و صلح با آنچه در ده فرمان مشاهده می‌کنیم، متفاوت است و نشان از فاصله‌گرفتن آن با منطق قرآن است. درمجموع می‌توان گفت آیات جنگ در تورات، خشن، مطلق و غیراخلاقی بیان شده است و صلح اغلب بنا بر مصالح قوم یهود لحاظ می‌شود. در قرآن نیز آیات جنگ بیان شده است که بیشتر به منظور ایجاد آمادگی دفاعی و بیان قدرت بازدارندگی در برابر دشمن مطرح می‌شود تا دشمن به فکر تهاجم نیفتد و درنهایت اولویت با برقراری صلح است.

کتاب تاریخ طبیعی دین اثر دیوید هیوم، فیلسوف اسکاتلندی، به بررسی ریشه‌ها و تکامل باورهای دینی در انسان می‌پردازد. هیوم در این اثر، با اتکا به روش تجربی و نگاهی انسان‌شناختی، به دنبال یافتن پاسخی برای این سوال است که دین چگونه در جوامع بشری پدیدار شده و تکامل یافته است. رساله ­ی تاریخ طبیعی دین که نخستین بار در سال 1757 منتشر کرد شاید به اندازه­ ی نوشته ­های دیگر «دیوید هیوم» شهرت نداشته باشد و همچنانکه «هیوم» در زندگینامه ­ی خویش می­گوید در زمان خود او نیز آوازه ای نداشته است. ولی می­توان ادعا کرد که این رساله همراه با اثر دیگر او در همین زمینه به نام «گفت وگو هایی درباره دین طبیعی» سر آغاز مبحثی در علوم اجتماعی است که اینک به نام فلسفه دین شناخته می­شود. هیوم در این کتاب در جهت تبیین نیاز انسان به دین برداشت فلسفی از دین را از برداشت تاریخی آن جدا می کند. بدین معنی که هر نوع استدلال عقلی برای اثبات دین فطری و طبیعی، از فرآیندهای ذهنی و واقعی که دین از آن برمی آید، متفاوت است. در نظر او، دیانت بر شالودۀ طبیعت و فطرت انسانی استوار است و نه بر عقل و ایمان. کتاب در پانزده بخش کوتاه تدوین شده که برخی از مباحث آن عبارت اند از این که شرک، نخستین دین آدمیان بوده است، بحثی در بنیادها و انواع شرک، پیدایش یکتاپرستی از شرک و تأیید آن، مقایسۀ ادیان با یکدیگر بر مبنای آزارگری و بی آزاری، یا تعصب و تساهل، خرد و بی خردی، یا میزان شک و یقین در آن ها، تصورات شک آمیز در ادیان عامی، و اثر بد دینی های عامیانه بر اخلاق. هیوم این بحث را در رسالۀ دیگرش، گفت وگوهایی دربارۀ دین طبیعی (نوشته شده در ۱۷۴۹ـ۱۷۵۱) پی گرفت. در این رساله، سه تن به گفت وگو می نشینند؛ یک شریعت مدار مومن، یک طبیعت گرای شکاک، و یک خردباور معتقد به دین فطری. هیوم آشکارا به شخص دوم علاقه نشان می دهد امّا در عین حال، نظر او را افراطی ارزیابی می کند. وی تجربۀ دینی را غریزه ای اساسی می داند که از طبیعت و فطرت ناشی شده و با سرچشمه های حیات انسانی مطابقت دارد؛ سرچشمه هایی که از شور زندگی فراهم آمده است. هیوم در "تاریخ طبیعی دین" با این مشاهده شروع می کند که تنوع زیادی در سلیقه افراد وجود دارد (قضاوت های زیبایی شناختی که مردم متفاوت است). با این حال، هیوم استدلال می کند که یک مکانیسم مشترک در طبیعت انسان وجود دارد که موجب چنین قضاوت هایی می شود و حتی توجیهی نیز برای آنها فراهم می کند. او این حس زیبایی شناسی را کاملا شبیه به مفهوم اخلاق می داند که در کتاب 3 مقاله خود از رساله طبیعت بشر (1739-1739) و در پرس و جو مربوط به اصول اخلاق (1751) بیان می کند. علاوه بر این، او استدلال می کند که این مسئله هنوز هم امکان بهینه سازی سلیقه زیبایی شناختی فرد را فراهم می کند. هیوم در "تاریخ طبیعی دین" این فرضیه را مطرح می کند که تنوع و اختلاف نظر زیاد در مورد موضوعات مختلف دارای دو منبع اساسی است – احساسات، که تا حدودی از نظر طبیعی متفاوت بوده و امکانات اساسی، که قابل پرورش هستند. هر فرد ترکیبی از این دو منبع است و هیوم در تلاش است تا خصوصیات تحسین برانگیز یک منتقد را ترسیم کند، تا بتواند حس طبیعی زیبایی شناسی خود را در یک چارچوب معتبر استدلالی تقویت کند. ویژگیهای متنوعی برای یک منتقد خوب وجود دارد، که در نهایت هر یک از آنها به امکان داشتن قضاوتی قابل اعتماد و عادلانه کمک می کنند.