جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

… یکی از اصلی ترین اندیشه های سنت گرایان، “وحدت متعالی ادیان” است؛ آنان معتقدند همه ادیان منشأ الهی داشته و از سوی خدای متعال نازل شده و هرکدام از آنها بابی است به سوی درگاه الهی که تاکنون نیز مفتوح بوده است. ازاینرو برای همه ادیان مشروعیت قائل اند و آنان را جلوه های حقیقت واحد می دانند. پیروان سنت گرایی توجه خاصی به ادیان غیرابراهیمی دارند. آنان به تمام ادیان از درون نگریسته اند؛ چه سنت تائو، چه کنفوسیوس، چه ادیان هندو و یا ادیان سرخپوستی. شارحان سنت گرای مکتب جاویدان خرد تنها به زبان یک دین خاص سخن نمی گویند؛ بلکه افزون بر استفاده از میراث غنی ماوراءالطبیعه اسلامی، مذهب هندو و دیگر ادیان، فراوان از میراث غنی ماوراءالطبیه ادیان غربی نیز بهره می گیرند…

هانری کربن در سال ۱۹۴۴ مقاله ای با عنوان «بن مایه های زرتشت در فلسفه سهروردی، شیخ اشراق» در انجمن فلسفه ایران به صورت سخنرانی ایراد کرد. وی در این سخنرانی نوعی روش شناسی پدیدار شناختی – هرمنوتیکی برای مطالعه سهروردی و فلسفه اشراق پیشنهاد می دهد. از آنجا که این تحقیق در چارچوبی ترجمه شناختی صورت می گیرد، بر آنیم تا نحوه انتقال این روش شناسی را در ترجمه احمد فردید، فیلسوف شفاهی ایران، از دو فصل اول متن مکتوب این سخنرانی مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم. در این پژوهش تطبیقی پس از مروری بر تعاریف و مفاهیم اساسی از جمله پدیدارشناسی، هرمنوتیک و ارتباط آن ها با ترجمه شناسی به عناصر بنیادین روش شناسی خاص کربن می پردازیم و ابتدا با تحلیل ترجمه شناختی و بررسی تحلیلی ترجمه فرانسه کربن از سهروردی، رویکرد پدیدارشناختی وی و همچنین چگونگی انعکاس آن را در برگردان فارسی احمد فردید مورد بررسی قرار می دهیم.

رولان بارت از سال 1954 تا سال 1956 مقالات ماهنامه ی کوتاهی در Les Lettres Noivelles به چاپ رساند. این مقالات ابعاد متفاوت زندگی روزمره و فرهنگ مردمی را مورد توجه قرار داده بود. آنچه این مقالات را از دیگر مقالات درباره ی فرهنگ جدا و منفک می ساخت، سوای دید نافذ و نکته بین و کنایی بارت، روشی بود که او در نگارش این مقالات از آن سود جسته بود، روشی که او را قادر می ساخت تا پودر ماشین لباس شویی و صورت گرتا گاربو و محاکمه ی دهقانِ متهم به قتل و نحوه ی برخورد جامعه ی ادلی با شعرِ شاعری خردسال و برج ایفل و کُشتی کج و اسباب بازی ها را توصیف کند. عنصری که مقالات بارت را که به مواردی اینچنین متفاوت پرداخته بود، یگانگی می بخشید روشی فکری بود که بارت به کار گرفته بود. تحلیل و تیزبینی و بصیرت شگرف بارت را نمی توان در نگارش این مقالات نادیده گرفت امّا شیوه ی پرداختن او به این مسائل چنان نافذ بود که بعد از او نیز روش او را دیگران به کار گرفتند و اکنون کاری که بارت آغاز کننده ی آن بود به احتمال قریب به یقین به یکی از تنومندترین و پربارترین شاخه های مطالعات فرهنگی بدل شده است. بارت در سال 1956 مقاله ای به نام “اسطوره در زمانه حاضر” (Myth Today) نوشت که در آن روش و بینش و شگردهای کار خود را توضیح داد. این مقاله که خود به شدت دشوار و دیریاب است، نیازمند توضیح است تا بتواند در دسترس قرار بگیرد. فهم این مقاله از آن جهت مهم است که مطالعات فرهنگی در ایران که از روش پوزیتیویستی سترونی استفاده می کند، کیلوها جدول و نمودار روی هم انباشته است بدون اینکه نکته ی درخوری بگوید. امید است که شیوه ی بارت و دیگرانی که در این دفتر گرد آمده اند کمکی هرچند ناچیز به پیشبرد این شاخه ی علوم انسانی بنماید، شاخه ای که همگان بسیار از آن سخن می رانند و بسیار مشتاق تحقیق و جستجو در آن هستند، امّا سرمشقی از آن در دست ندارند.

انسان دو دید دارد. یک‌وقت «موجود» را می‌بیند و یک‌وقت «وجودِ موجود» یا «ماهیتِ موجود» را می‌خواهد ببیند. شناسائیِ علمی، doxique است و این اصطلاح را هوسرل استعمال کرده. کیش‌داری وضعی است که ما در علم داریم، زیرا نرفته‌ایم از ذات اشیاء بحث کنیم. یک اموری را اذعان داریم و عرف‌ عام را گرفته‌ایم. حال اگر در این «امور» و «مسلّمات» و «اصول موضوعه» بحث و چون چرا کردیم، این وضعِ کیش‌داری متزلزل می‌شود. این مطلب کیش‌داری تنها مربوط به دین نیست [بلکه] مثلاً یک مارکسیست، یک ملحد و مشرک، این‌ها هم کیش‌دارند و از این کیش‌داری نمی‌شود دست برداشت؛ منتها فلسفه یک بازخریدی می‌کند. «هوسرل» تعبیر دیگری از کیش‌داری دارد. می‌گوید انسان در حالت کیش‌داری وضعش وضعِ طبیعی و فطری است یعنی attitude naturelle دارد و این را attitude naïve هم گفته‌ است. برای این کیش‌داری، «جلی‌ِّ نظر» هم گفته‌اند در مقابل «دقیق‌ِ نظر». مسلّماً به «جلیِّ‌ نظر» یعنی بر وضعِ طبیعیِ غیرِ فلسفی، همه «اصالت وجودی» و «رئالیست» هستیم و ایدئالیسم -اگر صحیح باشد- به دقیقِ‌ نظر -یعنی گذشت از جلیِّ‌ نظر- است. انسان با کیش‌داری و جلیِّ‌ نظر، وجود عالم را می‌گیرد. از یادداشت‌های درس پدیدارشناسی و فلسفه‌های اگزیستانس

ترجمه‌ی حاضر مشتمل بر گفت و گو با شش فیلسوف فرانسوی از جمله "امانوئل لویناس"، "مونیک اشنایدر"، "میشل سر"، "لوس ایریگاری"، "میشل لودوف" و "ژاک دریدا" است. گفتنی است: "لویناس"، درمقام فیلسوف، مضامین "پدیدار شناسی" را معرفی و شکوفا کرد. بیش‌تر فیلسوفی تحلیلی است. او نسبت به نماد و معنای آن بسیار آگاه است. در زیر لایه‌ی هستی شناختی آثار او، یک رشته نشانه شناختی نیز وجود دارد. "ایریگاری"، نماینده‌ی آوایی در فلسفه‌ی روابط انسانی است. فمینیسم خاص او بر خلاف گرایش‌ یکسان سازی که مشخصه‌ی نوعی فمینیسم است، در پی کشف وجوه تفاوت است. "میشل لودوف"، نیاز به تخیل فلسفی را در تمام مراحل کارش تعقیب می‌کند و "ژاک دریدا" از ناقدان نهادهاست و با وجود این بر معیارها و انسجامی که در نهادها وجود دارد پافشاری می‌کند. زمینه‌ی اصلی آثار او، معنا و رابطه‌اش با متن است.

امانوئل لویناس (1906-1995 م) فیلسوف فرانسوی است و تفکر او از دو خاستگاه متفاوت فلسفه گفت و شنودی یهودی و پدیدار شناسی سرچشمه می‌گیرد. کتاب حاضر شامل گفت‌وگوهای لویناس با فیلیپ نمو در سال 1981 است. ده گفت وگوی مزبور مسیرتحول تفکر لویناس را از دوران دانشجویی تا واپسین مقالات و کتاب‌هایش در دهة 1970 به تصویر می‌کشند. لویناس فیلسوف اخلاق است؛ و به گفتة فیلیپ نمو یگانه اخلاق‌گرای تفکر معاصر. به نظر لویناس، فلسفه از همان روزگار طفولیت خویش مبتلا به حساسیتی علاج ناپذیر بوده؛ هراس از غیری که غیر می‌ماند. بدین ترتیب، فلسفه‌ همواره کوشیده دیگری را به نحوی به چیزی دریافتنی و فراچنگ گرفتن موکول کند؛ از وجود و ذات گرفته تا دیگر مقولات متافیزیکی. لیکن، به زعم لویناس، پرسش راستین آدمی چیزی جدای از وجود و فراسوی ذات است و ساختار بنیادی سوژه بودن انسان همان قرار گرفتن در معرض دیگر است.

امکان مواجهه با غیر، هم به معنای اخلاقی و هم به معنای هرمنوتیکی، شالوده‌ی اندیشه‌ی "لویناس" است. لویناس می‌گوید که فلسفه‌ی غرب به این که من با چیزی مواجه می‌شوم که از بنیاد، غیر از من است، عنایت نداشته زیرا همواره جویای آن بوده است که غیر را از آن خود کند و تهدیدی را که غیر، پیش می‌آورد خنثی سازد. در نزد لویناس، تفسیر، شکلی از مواجهه با غیر است و درست همان‌طور که متون، پیام‌های ساده و صریح بیان نمی‌کنند، مواجهات اخلاقی هم مجموعه‌ی ثابتی از قواعد را که بر رفتار اخلاقی حاکم شود، به دست نمی‌دهند. اخلاق از دیدگاه لویناس راهی برای معرفت به درست و نادرست و خیر و شر، پیش پا نمی‌گذارد: اخلاق به زعم وی، محل تماس با چیزی است که به اساسی‌ترین صورت در برابر من عرض‌اندام می‌کند و از این رهگذر، هویت فرد و رابطه‌اش با جهان، در معرض تردید قرار می‌گیرد. پاسخ یا واکنش فرد به این مواجهه، ماهیت اخلاقی وی را مشخص می‌کند. پس نتایج مواجهات هرمنوتیکی و اخلاقی، از پیش به طور دقیق، رغم نخورده‌اند. آن‌ها در خود مواجهه صورت می‌بندند. آن‌چه در نوشته‌های لویناس، بیش از همه به چشم می‌خورد، تاکید بر اخلاق به عنوان نوعی به پرسش گرفتن سوژه است نه راه‌حلی برای مسائل او. کتاب حاضر در پنج فصل، به اندیشه‌های "امانوئل لویناس" از فیلسوفان فرانسوی قرن بیستم اختصاص یافته است. بر این اساس، فصل نخست کتاب به آثار لویناس در زمینه‌ی پدیدارشناسی که در دهه‌های سی و چهل منتشر شده، اختصاص یافته است. در فصول دوم و سوم آثار اصلی لویناس یعنی "تمامیت و نامتناهی" و "ماسوای هستی یا فراسوی ذات" بررسی گردیده است. فصل چهارم درباره‌ی متونی است که لویناس درباره‌ی مضامین دینی و یهودی نوشته است. فصل پنجم نیز که "لویناس و خوانندگانش" نام دارد، نشان می‌دهد که چگونه می‌شود مدل گشودگی یا پذیرندگی متن را درباره‌ی نوشته‌های خود لویناس نیز به کاربست.