جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به‌دنبال یافتن راهی برای الاهیات‌ورزی مقایسه‌ای اسلامی در چارچوب صحت اعتقادی و عملی است. پس از تبیین ماهیت الاهیات مقایسه‌ای جدید و بررسی رویکردهای گوناگون به آن—شامل چهار رویکرد اعترافی، فرااعترافی، دوسویه‌ی اعترافی، و دوسویه‌ی فرااعترافی—فرااعترافی‌گرایی مستلزم چشم‌پوشی از پایگاه ایمانی و ناپذیرفتنی معرفی می‌شود. در مقابل، اعترافی‌گرایی نگرش غالب به الاهیات مقایسه‌ای جدید و گزینه‌ای معتبر برای الاهی‌دان مقایسه‌ای مسلمان به شمار می‌آید. پژوهش نشان می‌دهد که الاهیات مقایسه‌ای جدید، در قرائت غالبش، رشته‌ای ایمان‌محور است و با دین‌شناسی مقایسه‌ای که بر توصیف و مقایسه‌ی صِرف متمرکز است، مرزبندی روشنی دارد. براساس استقرا و بدون ادعای حصر، در رویکرد اعترافی به‌معنای عام کلمه، که دوسویه‌ی اعترافی را نیز شامل می‌شود، یادگیری بینادینی در شش قالب مختلف انجام می‌شود: تقویت، تصحیح، بازیابی، بازتفسیر، ازآنِ‌خودسازی، و بازدرست‌شماری. در این پژوهش، برای این شش نوع یادگیری، بیش از چهارده نمونه‌ی پژوهشیِ درجه اول، عمدتاً از میان کارهای الاهی‌دان‌های مقایسه‌ای مسیحی، ذکر شده است. در رویکرد اعترافی، الاهی‌دان مقایسه‌ای مسلمان، ضمن التزام کامل به دین مبدأ، علاوه بر آموختن از «نفس مقایسه»، از «طرف مقایسه» نیز بهره می‌گیرد. هیچ‌یک از حوزه‌های اندیشه‌ی اسلامی (اعم از تفسیر، کلام، فقه، حدیث، اخلاق، عرفان، تاریخ و غیره) با هیچ مانع ذاتی برای ورود به گفت‌وگوی الاهیاتی مقایسه‌ای مواجه نیست و هر پژوهشگر مسلمان می‌تواند، ناظر به هویت علمی و متناسب با تخصص و علاقه‌ی خود، عرصه‌ی مقایسه را برگزیند. پژوهش، پس از تبیین مهم‌ترین مبانی اسلامی برای ژرف‌آموزی بینادینی—شامل نگاه قرآن و حدیث و اندیشمندان مسلمان به یادگیری بینادینی، معرفت‌زایی نفس مقایسه، تراکم یا توارد ظنون، و بینامتنیت—و پس از ارائه‌ی بیش از شصت‌وهفت نمونه و پیشنهاد پژوهشیِ درجه اول در شش عرصه‌ی انتخابیِ (1) فهم قرآن، (2) فهم حدیث، (3) یادگیری‌های فقهی-تاریخی (استصحاب احکام شرایع سابقه، حقیقت شرعیه، و روش‌شناسی کنش‌گری دینی)، (4) اقتباس روش تفسیری، (5) بازتفسیر سنت خودی در چارچوب سنت‌های دیگر، و (6) یادگیری بینامذهبی، نتیجه می‌گیرد که الاهیات مقایسه‌ای می‌تواند ابزاری کارآمد برای تدقیق و تعمیق اندیشه‌ی دینی و حتی تقویت ایمان مذهبی باشد و افق‌های تازه‌ای برای بالندگی تفکر اسلامی در مواجهه با تکثر دینی بگشاید.

در مورد اهمیت تزکیه نفس و داشتن اخلاق اسلامی امام راحل (ره) اینچنین بیان نمودند: 'هر قدمی که برای تحصیل علم بر می دارید، قدمی هم برای کوبیدن خواسته های نفسانی، تقویت قوای روحانی، کسب مکارم اخلاق، تحصیل معنویات و تقوا بردارید'. برای حصول این منظور نیاز بود به موضوع اخلاق اسلامی با منطقی خاص پرداخته شود و نه با عناوین پراکنده. لذا کتاب اخلاق اسلامی که بنا بر نظرات آیت الله محمدتقی مصباح یزدی (ره) نوشته شده است، انتخاب گردید. فقیهی که در وصف آن رهبری اینچنین فرمودند: (ایشان) فقیه، فیلسوف، متفکّر، صاحب‌نظر در مسائلِ اساسی اسلام و یکی از وجودهای مبارک و مغتنم و منبع فکر و اندیشه‌ی بی‌غلّ و غش معارف اسلامی در دوره‌ی ما هستند. بنا بر نظرات این مفکر عظیم الشأن اسلام، اخلاق اسلامی، بنا بر متعلق های افعال، به اخلاق الهی، اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی و اخلاق محیط زیست تقسیم شده و در این کتاب از درس پنجم تا آخر کتاب بحث شده است. به اضافه همه این چهار تقسیمات از حیث فضایل و رذایل اینها هم مورد بررسی قرار گرفته است. مطالب این کتاب به دوازده درس تقسیم شده است. چهار درس ابتدایی مشتمل بر مبانی اخلاق اسلامی و مابقی درسها در مورد فضایل و رذایل اخلاقی صحبت کرده است. شرح کوتاه از دروس پنجم تا دهم که فعلاً ترجمه شده و نصف کتاب را تشکیل می دهد به شرح ذیل می باشد: 1)درس پنجم: اخلاق الهی - 1 عناوین بررسی شده: تأثیر خداشناسی در اخلاق، بندگی و عبادت، دعا، ذکر، اِخبات، خشوع، شرمساری، تقوا، اخلاص 2)درس ششم: اخلاق الهی - 2 عناوین بررسی شده: تأثیر ناآگاهی و غفلت از خداوند در رذایل اخلاقی انسان مرتبط با خدا، غفلت، کفر، شرک، نفاق، استکبار، گناه ،درخواست از غیرخدا، ناامیدی از رحمت خدا، ایمنی از مکر الهی، ریا 3)درس هفتم: فضایل اخلاق فردی عناوین بررسی شده: حقیقت جویی، آزاداندیشی، عزت نفس، نظم، اعتدال، زهد، قناعت، مهار غریزه جنسی، محاسبه نفس 4)درس هشتم: رذایل اخلاق فردی عناوین بررسی شده: خودفراموشی، دنیاگرایی، پیروی از هوای نفس، عُجب و کبر، تعصب، پیروی از ظن و گمان، سستی و تنبلی 5)درس نهم: فضایل اخلاق اجتماعی - 1 عناوین بررسی شده: وفای به عهد، امانت داری، عفو و گذشت، خوش رویی، مدارا، مودّت و اخوّت با مؤمنان، نفرت از دشمنان دین، وجدان کاری، خیرخواهی، خانواده گرایی 6)درس دهم: فضایل اخلاق اجتماعی - 2 عناوین بررسی شده: عدالت، امربه معروف و نهی از منکر، راست گویی، شنیدن سخن حق، بخشش مال، نیکی به والدین به‌علاوه این ترجمه از زبان فارسی به زبان اردو انجام شده است که یکی از زبان‌های مهم دنیاست. با یک سرچ ساده می توان دید که 230 میلیون نفر در دنیا از این زبان استفاده می کنند. این امر اهمیت این ترجمه را نمایان می سازد.

اختلاف بین صهیونیست ها و مسلمانان بر سر قدس و فلسطین موجب بروز بسیاری از مشکلات لاینحل در جهان شده است. یهودیان صهیونیست ها مدعی هستند که سرزمین موعد متعلق به آنهاست و همچنین معتقدند که حضرت سلیمان (ع) هیکلی در قدس بنا کرد که محل ظهور منجی آخرالزمانی آنهاست، اما سوال اینجاست که آیا قدس به یهودیان تعلق دارد یا فلسطینیان؟ و آیا سلیمان نبی در قدس هیکلی بنا کرد؟ ما برای پاسخ دادن به این پرسش ها از تبین ها و استدلال های قرآنی استفاده کرده ایم. در این پژوهش ابتدا به بررسی اصالت فلسطینی ها و حضرت سلیمان (ع) و همچنین به شکل گیری یهودیت و پروژه های آخرالزمانی آنها و در نهایت به پیش بینی نابودی یهودیان فاسد خواهیم پرداخت.

مساله تَشْبیهْ وَ تَنْزیه یکی از مسائل مهم کلامی است. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و تمایلات بشری میل به تشبیه است. منشاء اعتقاد به تشبیه یا تنزیه بستگی به تصور انسان از ذات، صفات و افعال خداوند و میزان همانندسازی آن به انسان در جهت فهم وشناخت بهتر و ملموس تر از پروردگار دارد. اگر انسان قائل شود به این که خداوند در ذات و صفات شبیه انسان است قائل به تشبیه شده است و اگراین صفات را از خداوند سلب کند قائل به تنزیه شده است. نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و بارویکرد کلامی-تفسیری به جمع‌آوری داده‌ها به شیوه کتاب‌خانه‌ای و سپس به تحلیل و بررسی نظرات متکلمان و مفسران فریقین به مسئله تشبیه خدا به انسان در افعال اخلاقی پرداخته است. یافته‌های به دست آمده در این پژوهش که از تعالیم قرآن بدست می‌آید این است که خدا در قرآن به عنوان موجودی اخلاقی ترسیم و معرفی شده‌است. افعال اخلاقی خدا در قرآن شامل افعالی مانند اعطای نعمت، رفتار عادلانه، نظام پاداش و جزا و... در دنیا و آخرت و نسبت به همه یا برخی از انسان‌هاست. همچنین اخلاقی‌بودن خدا در قرآن هم از جهت نسبت دادن افعال اخلاقی به او و هم نفی افعال غیراخلاقی از او می‌تواند مورد توجه باشد.

پژوهش حاضر با روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی درصدد پاسخ به مسأله طبیعت انسان در مسیحیت و با ارتکاز بر انسان‌شناسی فیلسوف و متکلم رنسانس کارولنژی، یوهانس اسکاتوس اریوگنا شکل گرفته است. اریوگنا در ساختاری از فلسفه نوافلاطونی و با بهره‌گیری از سنت تفسیری درباره هگزامرون کتاب مقدس به مسأله طبیعت انسان می‌پردازد. وی طبیعت انسان را یک ایده در ذهن الهی می‌داند که ذات آن الوهیت و تجلیات آن، مراتب ماهوی طبیعت مخلوق است. در حالی که ماهیت‌گرایی مسیحیت لاتین همواره با نگاه ارسطویی به مباینت مقولات ماهوی توجه دارد، اریوگنا با جمع ماهیت گرایی و ذات گرایی، عالم ماهوی کنونی را با جذبه طبیعت انسان به جوهر عقلی خود و سپس با فیض به کتم ذات الوهیت معطوف می‌دارد. در کتاب چهارم پریفیسئون، آراء ویژه اریوگنا در باب طبیعت انسان با تآویل او از روایات پیدایش تورات تصریح می‌گردد و او در کتاب پنجم، طبیعت انسان را با دیالکتیک منفی فراعقلی به سمت سرّ تنزیهی و ذات الهی خود سوق می-دهد. نگارنده در این رساله ضمن روشن کردن ابعاد انسان‌شناسی اریوگنا، برخی از رویکردهای تفسیری اریوگناپژوهان را بر آراء وی ازجمله در مقولات خاص هستی‌شناختی طبیعت انسان همچون ماهیت حیوانی و فردیت پردیسی مورد تحقیق و نقد قرار داده است. همچنین با تدقیق در آموزه‌های پریفیسئون، معرفت‌شناسی متناظر با هستی‌شناسی در اریوگنا مورد بررسی قرار گرفته که در آثار اریوگناپژوهان بدین سیاق و روال به آن پرداخته نشده است.

از مفاهیم بنیادین در اخلاق اسلامی، «مروت» است که نقش مهمی در تربیت فرد و ساختار جامعه ایفا می‌کند. با وجود حضور پررنگ آن در متون روایی، بررسی نظام‌مند و تحلیلی شاخصه‌ها و مصادیق مروت در روایات کمتر صورت گرفته است. این پژوهش در پی پاسخ به این مسئله است که مروت در روایات اسلامی چگونه تعریف شده و چه شاخصه‌ها و مصادیقی برای آن برشمرده شده است. هدف آن، تبیین ابعاد معنایی، اخلاقی و اجتماعی مروت و بررسی آثار و کارکردهای آن در رفتار فردی و جمعی مسلمانان است. روش پژوهش، توصیفی‌تحلیلی است و با استفاده از منابع معتبر حدیثی و تفسیری، به تحلیل مروت پرداخته شده است. مروت در روایات، با عقل، دین‌داری، عدالت، حیا، پیروی از سیره اهل بیت: گره خورده و در قالب رفتارهایی چون عفو، سخاوت و یاری رساندن، راستگویی، وفای به عهد، و صبر نمود می‌یابد. مروت، در حوزه تعلیم و تربیت اسلامی، به عنوان ابزاری مؤثر برای ارتقای اخلاق اجتماعی و کاهش ناهنجاری‌های فرهنگی نقش سازنده‌ای ایفا می‌کند. همچنین تقویت الگوهای رفتاری اهل بیت:در موضوع مروت می‌تواند به بازسازی اخلاق عمومی جامعه اسلامی کمک شایانی نماید .

پژوهش حاضر با عنوان «شاخصه‌های عقل‌گرایی و نص‌گرایی در شیعه» به واکاوی یکی از مباحث بنیادین معرفت‌شناختی در اندیشه اسلامی، یعنی نسبت عقل و نص، و پیامدهای آن در نظام فکری شیعه می‌پردازد. این موضوع، از دیرباز ذهن اندیشمندان مسلمان را درگیر کرده و سبب شکل‌گیری نحله‌ها و جریان‌های فکری متنوعی در عرصه‌های کلام، اصول فقه، تفسیر و دیگر علوم اسلامی شده است. مسأله اصلی این پژوهش، شناسایی مؤلفه‌ها و شاخصه‌هایی است که عقل‌گرایی و نص‌گرایی را در سنت فکری شیعه از یکدیگر متمایز می‌سازد و تعیین جایگاه عقل در منظومه معرفت دینی شیعه است. در این راستا، تلاش شده است تا ضمن بررسی مفهومی دو جریان یادشده، با تحلیل محتوای متون اصلی کلامی و حدیثی، شاخصه‌های عقل‌گرایی و نص‌گرایی در سنت شیعی استخراج و تحلیل گردد. پژوهش نشان می‌دهد که این دو جریان برخلاف تصور تقابلی رایج، نه دو نحله گسسته و متقابل، بلکه دو گرایش درون‌مذهبی هستند که در تعامل مستمر با یکدیگر، بستر پویایی و تحول فکری شیعه را فراهم ساخته‌اند. رویکرد این تحقیق تلفیقی از روش توصیفی ـ تحلیلی و تحلیل محتوای کیفی است و در گردآوری داده‌ها نیز از منابع کتابخانه‌ای بهره گرفته شده است. پژوهش در چهار فصل سامان یافته است: فصل نخست به مفاهیم بنیادین، مسأله پژوهش، اهداف، روش و پیشینه اختصاص دارد؛ فصل دوم به بررسی جایگاه عقل در قرآن و روایات و نسبت آن با نقل در نگاه امامیه می‌پردازد؛ فصل سوم شاخصه‌های عقل‌گرایی را در سنت فکری شیعه با تمرکز بر عناصری چون عقل به‌مثابه منبع، ابزار و قرینه، تحلیل می‌کند؛ و فصل چهارم، با تحلیل تطبیقیِ جریان‌های عقل‌گرایی و نص‌گرایی، به بررسی مصادیق تاریخی این دو رویکرد در میان متفکران برجسته امامیه می‌پردازد. دستاورد اصلی این پژوهش، ارائه الگویی برای تحلیل و سنجش دیدگاه‌های متفکران شیعه در نسبت‌سنجی عقل و نقل است. این الگو نشان می‌دهد که عقل در سنت امامیه، از جایگاهی فراتر از ابزار فهم برخوردار است و در موارد متعددی به‌مثابه منبع مستقل معرفت دینی تلقی شده است. این فهم، به‌ویژه در دوران غیبت معصوم، نقش بسزایی در توسعه اصول فقه و نظام اجتهاد ایفا کرده و تعامل فعال با متون دینی را ممکن ساخته است. افزون بر این، تحلیل مقایسه‌ای دیدگاه‌ها در تاریخ فکری شیعه نشان می‌دهد که گرایش به عقل‌گرایی حداکثری یا حداقلی، بسته به دوره تاریخی، شرایط اجتماعی و روش‌شناسی هر متفکر، تفاوت‌هایی بنیادین داشته است.

این پژوهش با هدف بررسی روانشناسی دعا یا نیایش و دلالت‌های تربیتی آن از منظر صحیفه سجادیه انجام شده است. روش تحقیق در این پژوهش کیفی و با استفاده از روش تحلیل مضمون می‌باشد. حوزه پژوهش متن صحیفه سجادیه می‌باشد. روش انجام پژوهش بدین صورت بود که با مطالعه‌ی متن صحیفه سجادیه مضامین مرتبط با موضوع پژوهش استخراج گردید و شبکه مضامین ترسیم گردید. براساس سنجش روایی، مضامین بدست آمده مضامین برای اساتید دانشگاه‌ها ارسال شد و بعد از دریافت نظرات آن‌ها، اصلاحات انجام گردید. روش اجرا بدین صورت بود که ابتدا 12 کلمه مرتبط برای جستجو انتخاب و فراوانی آن‌ها محاسبه گردید. 70 مضمون مرتبط با موضوع پژوهش استخراج گردید و در هشت مضمون فراگیر مقوله‌بندی شد. این هشت مضمون عبارتند از: خداشناسی،مسئولیت شناسی، دلبستگی و احساس نزدیکی، کسب فضایل اخلاقی و مسیر صحیح زندگی، بصیرت یابی، مدیریت بحران‌های اخلاقی، بهداشت روانی و معنوی و تاب آوری.

خودباوری امروزه در روانشناسی و علوم تربیتی به کار می‌رود و منظور از آن یک حالت مثبت روحی و روانی است که در نتیجه احساس ارزشمندی در نفس انسان پدید می‌آید و او را آماده می‌سازد تا از طریق بهره‌گیری از لیاقت‌ها و توانمندی‌هایی که دارد به انجام وظایفی که بر عهده اوست قیام نماید و در این راه، از مشکلات و موانعی که پیش می‌آید هراسی به دل راه ندهد. از این حالت روحی در اسلامی با تعابیری چون مناعت طبع، اعتماد به نفس، عزت نفس و. .. یاد می‌‌شود. در واقع خودباوری، باور به استعدادها، توانایی‌ها و نیروهای نهفته فطری درونی است که با اتکاء به آن می‌توان با اهداف مورد نظر در زندگی رسید و به آن جامع عمل پوشانید و مرحله عالی خودباوری، شکوفایی همه استعدادهای بالقوه فرد است که در قرآن کریم و منابع روانشناسی (آلبرت بندورا )بر اهمیت خودباوری و اعتماد به نفس و آثار فردی و اجتماعی آن به عنوان اصلی‌ترین مؤلفه‌های نظریه شناختی اجتماعی تاکید شده است. قرآن کریم بر این نکته تأکید دارد که خداوند توانایی‌ها واستعدادهای بالقوه را در انسان قرار داده و موفقیت فرد در گرو باور داشتن به این توانایی‌ها و تلاش برای شکوفا کردن آن‌هاست این باور خودکارآمدی فرد را افزایش داده و به او کمک می‌کند تا اهداف مناسب‌تری را برای خود تعیین کند.تقویت خودباوری فردی و اجتماعی بر اساس آموزه‌های قرآنی و نظریه بندورا می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت و موفقیت فردی و اجتماعی باشد. از طرف دیگر، نظریه خودکارآمدی آلبرت بندورا نیز بر نقش محوری خودباوری در موفقیت فردی و اجتماعی تأکید دارد. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی جمع آوری شده است. از مباحثی که بیان شده می‌توان نتیجه گرفت که انسان از شناخت خود و خودشناسی میتواند به خدا شناسی برسد همانطور که درآیه «مَن عَرَفَ نَفسَه، فَقَد عَرَفَ ربَّه»آمده است. آیات قرآن و مطالعات روانشناسی و دیدگاه آلبرت بندورا همواره انسان را به خودباوری، اعتماد به نفس و عزت نفس فرا خوانده‌اند و همه انسان‌ها می‌توانند با مطالعه دقیق و با تدبر در آیات قرآن کریم خود را از خودباختگی و کم بینی نجات دهند و با عبرت گرفتن از کسانی که با غرور و سرکشی بی جا شکست خورده اند، عبرت بگیرند و به کرامت برسند.