جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

مسأله تکفیر یکی از مسائل ناگوار و خطرناک در قرن چهارم هجری بوده است. مسأله‌ای که پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) در میان امت اسلامی ظهور و بروز کرد و در قرن چهارم هجری نیز، همانند قبل و بعد از آن، رواج و گسترش یافت. برخی از جریان‌های فکری و گروه‌های مذهبی که شناخت درستی از قرآن کریم و روایات اسلامی نداشته با فهم نادرست از متون دینی مخالفان خود از سایر گروه‌ها و مذاهب اسلامی را کافر دانسته و صرفاً خود را مسلمان واقعی پنداشته و مخالفان تفکر و اندیشه خود را تکفیر می‌کردند. در این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای، به بررسی و تحلیل نقش فهم نادرست از آیات و روایات در گسترش جریان‌های تکفیری قرن چهارم هجری پرداخته شده و علل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دخیل در گسترش جریان‌های تکفیری در این دوره مورد واکاوی قرار می‌گیرد و سپس به مهم‌ترین جریان‌ها و گروه‌های تکفیری فعال در قرن چهارم هجری، همانند برخی از پیروان فرق و مذاهب حنبلی، کرّامی، قرمطی، شافعی و اصول و عقاید افراطی و فهم نادرست آنان از آیات قرآن و روایات پرداخته می‌شود و آثار و پیامدهای گسترش جریان‌های تکفیری در این دوره مورد تجریه و تحلیل قرار می‌گیرد. جریان‌های تکفیری در این دوره صدمات جبران‌ناپذیری در ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بر پیکر جامعه اسلامی وارد آوردند و موجب ضعف جهان اسلام در مقابل دشمنان آن گردیدند و با جنگ داخلی و هرج و مرج و کشتار مسلمانان یاس و ناامیدی را در جوامع اسلامی گسترش داده و اوضاع اقتصادی و امنیتی مسلمانان را دچار بحران کرده و ضربه سختی بر فرهنگ و تمدن اسلامی وارد آوردند.

‫نويسنده در اين پاياننامه تأثير آيات و روايات را در كتاب عبهرالعاشقين اثر صوفى قرن ششم، روزبهان بقلى شيرازى بررسى كرده است. ابتدا زندگى روزبهان و تصوف او و آثار منظوم و منثور وى را گزارش كرده است. در ادامه به بررسى كيفى و ارزشى عبهر العاشقين پرداخته و آن را از نظر نوع نثر، موضوع و آرايههاى ادبى بررسى كرده است. به دنبال آن موضوع عشق، انواع و خاستگاههاى آن را تحليل كرده و در آن، با ذكر رابطه ء جمال و حسن با عشق و محبت در قرآن، نظر خاص روزبهان را درباره عشق بيان نموده است. در خاتمه با نگاهى به تأثير قرآن و حديث در ادب فارسى و به ويژه تأثير آن در عبهر العاشقين به اين نتيجه مىرسد كه هر چند روزبهان به دليل صعوبت افكار و بيان بيش از حد استعارهاى، نسبت به عرفاى ديگر ناشناخته باقى مانده است، اما بررسى دقيق تفكرات او حاكى از كثرت شهود و مكاشفات او و اهتمام وى به حسنپرستى و عشق است كه در قرآن و كلام نبوى ريشه دارد.