جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫قتل عثمان موجب تشتت بسياي در جامعه و انديشه مسلمانان گرديده، و در پي آن، ظهور گروه قاعدين و زمينه‌سازي دو جنگ جمل و صفين را به‌همراه داشت. قاعدين با ترک بيعت و جهاد با شبهه‌افکني مردم را از شرکت در جنگ منصرف مي‌کردند. طلحه و زبير نيز که تاب اجراي عدالت از سوي امام علي(ع) را نداشتند، به مکه فرار کرده و با عايشه که شعار خون‌خواهي عثمان را سر مي‌داد هم‌پيمان شدند، و جنگ جمل را به راه انداختند. اين مسأله به‌خاطر آن بود که در زمان خلفاي پيشين، با ايجاد تبعيض ميان انصار و مهاجرين از يک‌سو، و عرب و عجم از سوي ديگر، تبعيض نژادي احيا شده بود، و علي(ع) مي‌کوشيد تا عدالت را برقرار سازد. معاويه نيز با رد درخواست بيعت امام علي(ع) ، گروه قاسطين را بنيان نهاد و جنگ صفين را برپا کرد. رسميت حکومت معاويه، پيدايش خوارج و تفرقه در ميان سپاه امام، از پيامدهاي اين جنگ بود. پس از آن، خوارج به اهانت، شايعه‌سازي عليه امام، برهم‌زدن سخنراني‌هاي امام و اظهار کينه نسبت به آن حضرت مي‌پرداختند. فقر فرهنگي، رفاه‌طلبي، فساد اجتماعي، فساد اخلاقي و جهل نسبت به اعتقادات، از ديگر آسيب‌هاي اجتماعي بود که امام با آن‌ها رو‌برو بود. يکي ديگر از مشکلات اعتقادي، بدعت‌هاي خلفاي پيشين، مثل جلوگيري از نشر احاديث و سنت پيامبر اسلام(ص) بود، که موجب دوري مردم از اسلام راستين شده بود. ترويج عقايد خاصي مثل کفر امام، جايز بودن امامت بر غيرقريش، عدم کفايت شهادتين براي مسلماني، قيام در برابر امام جائر، از مشکلات ديگري بود که در پيدايش خوارج ريشه داشت. در مقابل، اعتقاد به الوهيت امام و بي‌توجهي به واجبات و محرمات، عقايد گروه ديگري را شکل مي‌داد که در تاريخ با عنوان "غلات" معروف شدند.

‫مسأله حقوق متقابل مردم و حکومت، از مسايلي است که پاسخ درست به آن، براي بهبود زندگي اجتماعي بشر حائز اهميت است. پژوهش حاضر اين مسأله را در قالب حقوق، وظايف و مسئوليت‌هاي حکومت و مردم در قبال يکديگر، با استناد و تکيه بر آيات قرآن کريم و نهج‌البلاغه مورد بررسي قرار داده است. بر اساس آموزه‌هاي اين دو منبع ارزش‌مند ديني دانسته مي‌شود که ايجاد حکومت از لوازم اداره درست يک جامعه انساني است، و به‌همين دليل، احکام اسلام نيز منحصر در عبادات و امور فردي نيست. احکام و قوانين اسلام به‌گونه‌اي تنظيم شده است که اجرا و تحقق آن‌ها تنها در سايه وجود يک حکومت اسلامي ميسر است. مسايلي مانند جهاد، دفاع، امنيت، قضاوت، امر به معروف و نهي از منکر، امور بيت‌المال، خمس و زکات، از اموري هستند که انجام بهينه آن مستلزم وجود حکومت اسلامي است. حکومت مورد نظر اسلام، داراي دو جنبه مهم الهي و مردمي است که اولي ضامن مشروعيت حکومت، و دومي مبين مقبوليت آن است؛ بديهي است که يک حکومت بدون هر يک از اين دو شاخص، حکومتي ناقص خواهد بود. حکومت در آيات قرآن و نهج‌البلاغه به‌معناي مديريت، هدايت، محبت، مشارکت و خدمت به مردم، آمده است، و خود به‌تنهايي هدف نمي‌باشد، بلکه امانت الهي، و وسيله‌اي براي احقاق حقوق است. از مهم‌ترين وجوه حکومت در اسلام، رابطه دوسويه زمامدار و مردم است؛ هم مردم و هم حاکم نسبت به يکديگر داراي تکليف و حقوقي مي‌باشند. عدم رعايت حقوق متقابل حکومت و مردم، پيامدهايي دارد که از جمله مي‌توان به ظلم و بي‌عدالتي، تباهي دين، انحراف از سنن اسلامي، انجام امور بر پايه تمايلات نفساني، تعطيلي احکام شرعي، و گسترش منکرات اشاره کرد. بر اساس توصيه‌هاي قرآن و نهج‌البلاغه، سعادت، رفاه و امنيت مردم و جوامع، تنها در سايه رعايت حقوق متقابل حکومت و مردم امکان‌پذير است.