جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫اقبال لاهوري و شهيد مطهري از نوادر تاريخ انديشه اسلامي معاصر هستند که مسايل سياسي اجتماعي زمان خود را به‌شايستگي تبيين نموده و معضلات جامعه خويش را مورد کاوش قرار داده‌اند. آن‌ها اگرچه در اصول جريان اصلاح ديني داراي اشتراک نظر بودند، اما اقتضائات زماني، اقبال لاهوري را براي تبيين جامعه آرماني اسلام به‌سوي "فلسفه خودي" سوق داد، و شهيد مطهري به تبيين ايدئولوژي اسلامي روي آورد. او همچنين به کمک برقراري پيوند ميان زيربناي اعتقادي اسلام و نظام سياسي اجتماعي آن، مباني انقلاب اسلامي را پي‌ريزي کرده و نظريه‌پرداز حکومت اسلامي به‌شمار مي‌رود. اصل تکليف و اقتضائات جامعه اسلامي، اقبال را نيز به صحنه سياست کشاند که نتيجه آن ارايه "نظريه پاکستان" و "تحفظ حقوق مسلمين" بود. از نظر اين دو انديشمند، اسلام تنها مکتب فکري است که مي‌تواند با راهنمايي انسان، نيازهاي متنوع او را برآورده سازد. از سوي ديگر، به‌دليل نوع تحصيلات و روند مطالعات، ورود اقبال به مسايل اسلامي، از منظر اجتماعي بود، و ورود مطهري از نگاه فلسفي و کلامي بوده است. يکي ديگر از تفاوت‌هاي اقبال و شهيد مطهري مربوط به اختلاف شرايط زماني و مکاني است؛ اقبال در شبه‌قاره با پديده استعمار روبرو بود و در دوره خودباختگي مسلمانان مي‌زيست، و بهترين راه‌حل جامعه خود را توجه به هويت خودي مي‌دانست. اما شهيد مطهري در عصر خوديافتگي مسلمانان با پديده استبداد روبرو بود، که جامعه خواستار اداره خود بر اساس احکام اسلامي بود، ولي مارکسيسم، التقاط و تحجر از موانع آن بود. اما هر دو انديشمند در اعتقاد به نظام اسلامي، محوريت توحيد، و مسئوليت‌پذيري، اختيار و آزادي انسان، مشترک بودند. شهيد مطهري در آثار خود، بسياري از نظرات اقبال را تأييد کرده است اما در دو محور اصلي، کار او را ناقص مي‌داند؛ اول اين‌که اقبال لاهوري با فرهنگ و مباني اسلامي آشنايي عميق ندارد؛ و دوم آن‌که با وجود تسلط اقبال بر فلسفه غرب، با فلسفه اسلامي چندان آشنا نبوده است.

‫اين پژوهش در چهار فصل در پي پاسخگويي به اين پرسش است که انديشه مذهبي صفاريان و تعامل آنان با شيعيان چگونه بوده است؟ صفاريان، خاندان حکومتي هستند که از کشور افغانستان فعلي برخاسته و از سال 247 تا 394 قمري، به وسيله يعقوب ليث آغاز شد و بر بخش وسيعي از سرزمينهاي اسلامي حکمراني کردند. پيش از روي کار آمدن صفاريان به صحنه قدرت در سرزمين افغانستان، در ايران فعلي تشيع وجود داشته است. در آستانه ظهور صفاريان نيز، شاهد حضور فعال و چشمگير تشيع در قلمرو صفاريان هستيم و ائمه? با شيعيان در ارتباط بودند و در مناطق مختلف ايران و افغانستان وکلايي داشتهاند. در رابطه با مذهب صفاريان، ديدگاه مستشرقان، پژوهشگران ايراني و نويسندگان عرب بررسي شده است. با ارائه قرائن و شواهد و نقد برخي از ديدگاهها، نويسنده به اين نتيجه رسيده است که صفاريان از مذهب اسماعيلي پيروي ميکردند. عدم اطاعت از مذهب اهل سنت و تصريح خواجه نظام الملک به پيروي آنان از مذهب اسماعليه، از شواهد بر اين مطلب است. يعقوب ليث، اولين حاکم صفاري، با شيعيان سيستان روابط خوبي داشته است. همچنين با دشمنان شيعه، دشمني داشته است. خوارج در سيستان به دست يعقوب ليث قلع و قمع شدند و خليفه عباسي، از سوي او تهديد شد. جانشين وي نيز با شيعيان رابطه خوبي داشت و با خوارج و خلفا جنگيد. در مورد او گزارش وجود دارد که از دوست داران اهل بيت? بوده است. نويسنده سه احتمال را درباره حمله يعقوب به طبرستان مطرح کرده و به اين نتيجه رسيده است که علت اين حمله، شيعه بودن مردم طبرستان نبوده و تعامل صفاريان با شيعيان طبرستان نيز مسالمت آميز بوده است همچنين هيچ گزارشي از خصومت آنان با شيعيان خراسان ارائه نشده است و با آنان نيز رفتاري مسالمت آميز داشتهاند. در مورد تعامل صفاريان با شيعيان جبال و خوزستان، اطلاعي در دست نيست؛ ولي از قرائن معلوم است که صفاريان با آنها نيز رابطه خوب و مسالمت آميزي داشتهاند. نتيجه اينکه تعامل صفاريان با شيعه، مسالمت آميز بوده است.