جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين تحقيق با رويکردي فقهي به تبيين مواردي از ضرورت شرعي در فقه شيعه اماميه و ادلّه آن ها مي‌پردازد و مصاديق مختلف ضرورت و اضطرار در عبادات و معاملات را بيان مي‌کند. نوشتار حاضر در چهار فصل سامان يافته است. نويسنده در فصل اوّل به بيان معناي لغوي و اصطلاحي فقهي ضرورت پرداخته و تفاسير مختلف فقهي واژه " اضطرار" را مطرح مي‌کند. آن گاه ضمن بيان اطلاق هاي مختلف ضرورت و اضطرار را در شريعت اسلام، مراعات کردن دين اسلام در زمينه احکام شرعي در صورتي که ضرورتي بر شخص مکلّف عارض شود، منعکس مي‌سازد. وي معاني ضرورت اعمّ درتنگي و ضيق بودن و عذر داشتن بر انجام کاري و همچنين منشأ ضرورت شرعي همچون: گرسنگي، تشنگي، سفر، اکراه، تقيه، ترس، ناتواني، ضعف بدني، فقر، جنون و دفاع شرعي و شخصي را بيان کرده و معتبر بودن مشقّت در مسأله ضرورت و اختلاف مشقّت به اختلاف مرتبه مکلّفين، رتبه عبادات را تبيين کرده و معيار مشقّت از لِحاظ عرفي را بررسي مي‌کند. نگارنده در فصل دوم ادلّه قرآني و روايي مراعات کردن شريعت اسلام را در مورد عارض شدن ضرورت شرعي بر انجام احکام و تکاليف شرعي مطرح مي‌سازد. وي در اين فصل همچنين دليل اجماع و عقل را نيز در رخصت داشتن مکلّف از انجام تکاليف شرعي در صورت وقوع ضرورت شرعي تبيين مي‌کند. او در فصل سوم با اشاره به حدود ضرورت و احکام آن، معيار قبول ضرورت و تشخيص مصداق آن را تا حدّي که منجر به وقوع حرام شرعي نشود، تحليل فقهي کرده و حکم ضرورت در موارد مختلف انجام عبادات را شرح مي‌دهد. مضطر بودن مکلّف در خوردن برخي خوردني هاي حرام، مشقّت بيماري و خوف مرگ، خونريزي بدن و جراحت هاي مانع از عبادت، تأخير انداختن از وقت آن و حدود اکراه شخص مکره، از محدوده هاي ضرورت شرعي محسوب مي‌شود، که نويسنده پس از ذکر آن ها حکم ضرورت را در موارد مختلف بررسي مي‌کند. حکم به اباحه در صورت ضرورت شرعي، حکم به تخيير در انجام يا ترک فعل عبادي مورد نظر در صورت وقوع ضرورت و حکم ضرورت در صورتي که امري ضروري منجر به جواز يا حُرمت فعلي شده باشد، از احکام مهمّ ضرورت به شمار مي‌آيد، که نگارنده به آن ها مي‌پردازد. وي در فصل چهارم و پاياني به تطبيق قاعده ضرورت شرعي بر برخي عبادات و معاملات ضروري پرداخته و اجراي قواعد مربوط به ضرورت را در عبادات و معاملاتي از اين قبيل، شرح مي‌دهد.