جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آنچه در این رساله تحت عنوان ناسخ و منوسخ در قرآن مورد بحث قرار گرفته شامل مباحث ذیل است: اهمیت بحث نسخ پیشینه تاریخی آن معرفی برخی از آثار ارزشمند و مهمی که درباره نسخ نگارشته شده معنای لغوی و اصطلاحی نسخ و شرایط تحقق آن اقسام نسخ اثبات وقوع نسخ در قرآن بررسی شبهات منکرین نسخ طرح تعداد آیات منسوخه تبیین تفاوتهای بنیادین بین نسخ و تخصیص در بخشهای دیگر اشاره ای گذرا به حکمت نسخ تبیین دیدگاه علامه طباطبائی در مورد نسخ

مجموعه نگری به آیات، راهی برای فهم مقاصدسوره هااست. پیش گرفتن این راه منوط به آن است که پاره های گوناگون قرآن کریم در ارتباط با هم برآوردشوند و در نظم دادن آنها توقیف و وحی را نقش آفرین قلمداد کنیم. همخوانی بخشهای قرآن، نخست در سطح آیات یک سوره قابل بررسی است و سپس در سطح سوره ها. «تناسب قرآن» از جنبه تاریخی، به باور داشتن توقیفی بودن ترتیب آیه ها و سوره ها متکی است.گردآوری قرآن در دوران زندگانی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله واقعیتی است که تاریخ و حدیث به آن گواهی می دهد؛اما با عنایت به اختلاف مصاحف نخستین در ترتیب سورو نیز انتساب جمع فعلی به عثمان، به هیچ روی نمی توان در تنظیم سوره ها به توقیف شرعی معتقدگشت. براین اساس و با ژرف اندیشی در محتوای پیام هر یک از سوره ها باید گفت: هر سوره متشکل از محوریا محورهای کلی خاصی است که آیات، گرداگرد آنهاجمع آمده و گویای معانی ای هماهنگ و منسجم اند.بعضی از دانشمندان که از این دریچه به سوره هانگریسته اند به معانی گرانباری دست یافته اند. نمونه های بسیاری از این دست، در المیزان فی تفسیر القرآن، فی ضلال القرآن و الاساس فی المیزان آمده است. سوره هادر افاده معانی خود به سوره های قبلی و بعدی وابستگی ندارند. تمامی سوره ها دربرآوردن هدف عمومی قرآن باهم مشترکند و همگونی دارند. چنین همگونیهایی، قطعابه سوره های متوالی نمی توانند اختصاص داشته باشند.به هر تقدیر، برخی محققان معتقدند که مطالب قرآنی بکلی از هم گسیخته و ناهماهنگ اند و هیچ ارتباطی میان آنها ملحوظ نیست. این توهم از آنجاست که به بعضی خصوصیات قرآن، همچون نزول تدریجی آیات و روش مزجی در بیانات قرآنی و نیز دسته ای عوامل بیرونی، مانند زمینه ها و اسباب النزول، توجه کافی نشده است.

در این پایان نامه نخست درباره فاصله در قرآن کریم و صفات الهی به اختصار بحث شده است . سپس اسماء الهی جایگزین شده در فرجام آیات مورد بررسی آماری قرار گرفته و جدولهای گوناگونی از آنها ارائه شده است. به دنبال آن، اسماء الهی از لحاظ اسلوب وطرز بیان مورد بررسی کامل قرار گرفته و مختصات بارزساختار بیانی اسماء الهی تبیین گردیده است. سپس بحث درباره تقدم و تأخر در صفات زوج انجام پذیرفته و سیمایی از صفات زوج خداوند نشان داده شده است .همچنین در بیان اسماء الهی، اصل تناسب مخاطب باموضوع مورد بحث قرار گرفته است. همچنین مهمترین موضوعاتی که در پایان آیات مشتمل بر اسماء الهی آمده بیان شده است. سپس، کیفیت ارتباط اسماء الهی بامضامین آیات مورد بحث قرار گرفته و به دنبال آن ازادب انبیاء علیهم السلام در بیان اسماء الهی سخن رفته است.

تبیین مفهوم و معنای معراج، بررسی و اثبات امکان وقوع آن، عقلاً و نقلاً، و بررسی شیوه و کیفیت معراج پیامبر اکرم، موضوع مورد بحث محقّق در این پایان نامه است. معراج، سیر و سفر پیامبرصلی الله علیه وآله به ملکوت، از جمله رخدادهای شگرف و شگفت زای دوران قبل از هجرت پیامبر اسلام است. این سفر در اوج تکذیب ها، خیره سری ها و زشت خویی های مشرکان تحقّق یافت. در اوج این نامردی ها و گسترش رنج ها و زجرها، خداوند، آخرین پیامبر خود را به ملکوت می بَرَد تا با ارائه شگرفی های هستی و شگفتی های ملکوت، جان او را از حقایق الهی بیا کَنَد و قدرت لایزال و شکست ناپذیر الهی را به وی بنمایاند و جایگاه والایش را در ملکوت، بدو نشان دهد، تا او با توانی بیشتر و ثباتی افزون تر در گسترش آیینش بکوشد و مشرکان و ناباوران را حجّتی قویم و برهانی استوار باشد. این بررسی، در شش فصل و یک خاتمه سامان یافته است. در نخستین فصل به تبیین معنای واژه «معراج» بر اساس منابع لغوی پرداخته و پس از آن، معنای اصطلاحی معراج را در قرآن و روایات آورده است. در پایان بحث نیز تعاریف بزرگان را از معراج عرضه کرده و با تعریفی که خود برگزیده، این فصل را پایان داده است. وی در فصل دوم به اثبات معراج پرداخته است که با تفسیر و تبیین آیات سوره اسراء و نجم، آغاز شده و با عرضه و تحلیل روایات این موضوع و سپس، ارائه دلیل عقل، آن را ادامه داده و در پایان نیز آرا و گفتار متفکّران، دانشوران و متکلّمان و محدّثان اسلامی را آورده است که اعتقاد به معراج را ضروری تلقّی کرده و انکار و روی برتافتن از آن را کفر دانسته اند. نگارنده، در فصل سوم با استناد به یک روایت صحیح و تأیید دیگر روایات، تعدّد معراج را به اثبات رسانده و در پایان، با الهام گرفتن از سخنان علّامه طباطبایی، دو مرتبه روی دادن معراج را تبیین و تأیید نموده است. وی در چهارمین فصل، بحث زمان و مکان را - که از پُر گفتگوترین و جنجالی ترین بحثهای معراج است - مطرح نموده و تضارب آرا و شگفتی در این باره در منابع و متون و تحقیقات محقّقان را نیز ضمیمه کرده است. نگارنده، همچنین با تکیه بر دلایل متعدّدی به لحاظ زمان، به تحقّق معراج در سال سوم یا چهارم بعثت، معتقد شده و به لحاظ مکان، مسجدالحرام را برای معراج برگزیده است. در ادامه بحث نیز وسیله سفر ملکوتی حضرت و ویژگی های آن را بر اساس روایات، تبیین نموده است و پس از آن با طرح چهار نظریه در زمینه چگونگی سفر و انتخاب نظریه جسمی - روحی، به اثبات آن پرداخته و با نقد و بررسی دیگر آرا، بی پایگی آن دیدگاه ها را روشن ساخته است. نگارنده، در فصل پنجم با الهام گرفتن از روایات و با تکیه بر آیات «لِنُریَه مِن آیاتِنا» و «لَقَد رَأی مِن آیات رَبِّه الکُبری»، از هدف این سفر ملکوتی سخن گفته و برای تبیین بیشتر ابعاد هدف، پاره ای از مشاهدات پیامبرصلی الله علیه وآله را در معراج، گزارش کرده و با گفتاری از بزرگان در این باره، فصل را پایان داده است. در آخرین فصل با استناد به روایات معصومان علیهم السلام از ولایت علی علیه السلام، وجوب نمازهای روزانه، مادّه اوّلیه وجود زهرای اطهرعلیها السلام، رفع تکلیف های دشوار امّت های پیشین از امّت رسول خدا، به عنوان دستاوردهای مهم این سفر ملکوتی یاد شده است و با نقد و بررسی دیدگاه های مختلف در این زمینه، این فصل، پایان یافته است. در خاتمه نیز گزارش گونه ای از سفر پیامبرصلی الله علیه وآله ذکر شده است. لحن و بیان در این بخش و چگونگی تنظیم و عرضه آن با فصل های پیشین، متفاوت است. نگارنده در این بخش، کوشش نموده آنچه را پیامبرصلی الله علیه وآله پس از سفر معراج به عنوان دیده ها و شنیده های خود نقل کرده - که همه تنبّه آفرین و درس آموز است - ، در قالب گزارش و دقیقاً مستند به روایات بیاورد.

تحلیلی درباره علل نزول ایات متشابه است. این تحلیل با این سؤال آغاز شده است: چرا خداوند آیات متشابه نازل کرده است؟ نویسنده در پاسخ ابتدا مفهوم محکم و متشابه را توضیح داده و آنگاه قلمروی محکم و متشابه در غیر حوزه قرآن، و انواع و تعداد متشابهات قرآن را بیان کرده است. نویسنده با پرسشی مبنی بر این که ایا متشابهات با اوصاف و اهداف قرآن قابل جمع هستند یا خیر؟‎12 نظریه را در این زمینه بررسی و علت نزول آیات متشابه را بازگو نموده است