جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫يکي از موارد اختلاف بين مذاهب اسلامي، موضوع تعدي از نص و مسأله تنقيح مناط است. اهل سنت آن را با عناوين قياس، استحسان، عرف و عادت مورد بررسي قرار داده‌اند، و شيعه در ضمن مباحث حجيت عقل و استصحاب و مفاهيم، اين مسأله را بررسي نموده‌اند. اساس بحث تعدي از نص، حصول مناط حکم است، و تا وقتي که مناط در دست نباشد تعدي معنا ندارد. راه‌هاي نقلي حصول مناط شامل موارد متعددي است که از جمله مي‌توان به منصوص العله اشاره کرد، که شيعه و اهل سنت به غير از اخباري‌ها و ظاهريه، آن را حجت مي‌دانند. ايماء و تنبيه نيز اگر به ظهور لفظي برگردد، فقهاي شيعه در حجيت آن اختلافي ندارند، ولي اگر به دلالت عقلي برگردد، در صورتي حجت خواهد بود که به اطمينان عرفي برسد. همچنين دلالت اقتضاء، اگر به ظهور برگردد، از نظر تمام مسلک‌ها حجت مي‌باشد. مفهوم نيز از باب حجيت ظواهر، نزد شيعه، و از باب قياس، نزد اهل سنت حجت است؛ مورد ديگر، عموم بدليت است که از باب فهم عرفي و حجيت ظهور در تمامي مذاهب حجت مي‌باشد. عموم منزلت نيز همانند عموم بدليت حجيت دارد. اتحاد طريق نيز در صورتي که عرف وحدت دو موضوع را با ملاک يکسان تشخيص دهد، حجت بوده و به ظهور برمي‌گردد. و اما اجماع، که اهل سنت آن را يکي از راه‌هاي شناخت علت در قياس مي‌دانند، حجيت آن نزد شيعيان به کشف قول معصوم برمي‌گردد. براي تعدي از حکم نيز راه‌هاي عقلي متفاوتي وجود دارد که از جمله مي‌توان به اشاره، مناسبت حکم و موضوع، مناسبت، سبر و تقسيم، شبه، دوران، طرد و تنقيح مناط اشاره کرد. در مجموع، تمامي مذاهب بر عمل به تعدي از نص توافق دارند، و فرق بين آن‌ها در تطبيق و اعتماد بر آن، از حيث وسعت و ضيق، و همچنين نام‌گذاري مي‌باشد.