جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لقد تباری العلماء و المفکرون فی الکشف عن أوجه الإعجاز القرآنی، فمنهم من توجه إلی لغته و أسلوبه و طریقة صیاغته، و منهم من توجه إلی ما تلألأ فیه من لمحات المعارف و إشارات العلوم المختلفة التی تم التوصل إلیها ألخ. یلتفت هذا البحث إلی وجه من وجوه الإعجاز القرآنی و هو الإعجاز الصوتی، فلقد نزل القرآن الکریم نزولا صوتیا، و لم ینزل مدونا فی سطور أو مکتوبا فی کتاب، کما تم تبلیغه أیضا تبلیغا صوتیا من لدن جبریل. یعتبر الإعجاز اللغوی أو الصوتی من أجمل مظاهر الإعجاز فی القرآن الکریم. تشتمل الأجزاء الأخیرة من القرآن علی أصول العقیدة الإسلامیة مثل الإیمان بدعوة الرسول (ص) و الیوم الآخر. تمثل الأصوات اللغویة فی الأبنیة القرآنیة معادلا موضوعیا للمعانی المطروحة فیها، یراعی تفاوت الحالات الإنسانیة، و یناسب مستویات المتلقین. هناک اهمیة بالغة للخصائص الصوتیة و اللفظیة لسور تلک الأجزاء لتأدیة المعانی التی تکمن فی تناسب الأصوات و دلالاتها. فقد ترعرع هذا البحث المستفیض من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی فی خصائص الصوت القرآنی فی سورتی النجم و القمر و یبین خصائص الأصوات القرآنیة و دلالاتها فی هاتین السورتین. و النتائج تدل علی تناسب تام بین عدد تواتر الأصوات فی هاتین السورتین مع دلالاتها، و إیصال المعنی علی نحو بدیع و عجیب. و هذا هو ما یسمی بالإعجاز الصوتی فی القرآن الکریم.

یرمی هذا المقال إلی الکشف عن دور الأدب الرسالی- شعرا وخطابة- فی التعبیر عن المواقف والأحداث التی جرت فی موقعتی الجمل وصفین واللتان دارتا بین الخط الرسالی المتمثل بالإمام علی بن أبی طالب (ع) خلیفة رسول الله (ص) من جهة والتیارات الفکریة للناکثین أولئک الذین نکثوا البیعة والقاسطین و المارقین ومن خلال هذه الدراسة التی تعتمد علی المنهج التحلیلی النقلی نبین المواقف التی عبر عنها الأدباء إزاء ما وقع فی خضم حرب الجمل و صفین، حتی یتضح لنا بوضوح تام الدور الذی أداه الادباء الرسالیون فی تحریض المؤمنین علی الجهاد فی رکب الإمام علی (ع) فهولاء الکوکبة من الشعراء والخطباء فضلا عن جهادهم بالسنتهم فهم کانوا المجاهدین بسیوفهم یذبون عن الخلافة الشرعیه المتمثلة بالإمام علی (ع). فمن خلال هذا المقال نحصل علی فوائد لغویه جمة وصور لمعان جمیلة و فوائد کثیرة تاریخیة تقع فی صمیم التاریخ الاسلامی.

عندما شملت الأرض رحمة السماء، و سادت رسالة خاتم الأنبیاء (ص) و رفرف بیرق الإسلام علی أرجاء المعمورة بشریعته السمحاء، من الصین الی الأندلس و القارة السوداء، انتشرت اللغة العربیة علی اعتبارها لغة القرآن و الدین فی کافة البلاد الإسلامیة و استعمل المسلمون العربیة فی جل ما دونوه من مصنفات و مؤلفات و اکتشافات و اختراعات. أما الشعب الایرانی فسرعان ما استوعب معنی الدین الجدید حیث اعتنق الایرانیون الاسلام الذی تفاعل مع تراثهم الحضاری و اندمجوا فیه و استطاعوا أن یکونوا أکبر و أعظم غصون شجرة علومه الیانعة، و منهم:أبو عبد الله محمد بن موسی الخورازمی، من أهل خورازم ببلاد فارس.کان عالما بالریاضیات فلکیا جغرافیا. له فضل فی تعریف العرب و الأوروبیین بنظام الأعداد الهندی، وضع کتابا فی الحساب یعتبر الأول من نوعه و کان أول کتاب دخل اوروبا و بقی زمنا طویلا مرجع العلماء و التجار و الحاسبین.عرف علم الحساب عدة قرون باسم الغورتمی نسبة إلی الخورازمی. یعتبر مؤسس علم الجبر علما مستقلا عن الحساب، و قد قام بحل معادلات الدرجة الثانیة بطرق هندسیة و أوجد جذریها إذا کانا موجبین. و نشر أول جداول عربیة عن المثلثات للجیوب و الظلال. ترجمت إلی الأتینیة فی القرن 12 المیلادی. و یعتقد أنه اشترک فی قیاس محیط الأرض أیام المأمون کما أدخل تحسینات علی جغرافیة بطلمیوس، و نشر کتاب «صورة الأرض».

استخدم أئمة أهل البیت (علیهم السلام) ثلاثة أسالیب فی التعامل مع الحکام وهی: التقیة والمواجهة المسلحة والغیبة. فقد إستخدموا التقیة حرصا علی الوحدة بین المسلمین والحفاظ علی شیعتهم. وهذا لایعنی أنهم لزموا الصمت وترکوا الإهتمام بأمور المسلمین وإنما کان لهم حضور فاعل فی الحیاة الإجتماعیة. ومن أمثلة هذا الحضور الفاعل: إتصال الأئمة بقواعدهم الجماهیریة من خلال تأسیس شبکة واسعة من الوکلاء، ومنذ زمن الإمام التاسع إلی الإمام الحادی عشر کانت هذه الشبکة من الوکلاء فعالة جدا فی نشاطاتها، ویعد هذا العمل مثالا لجهود الأئمة فی التواصل مع الناس. المواجهة المسلحة ضد الحکام السیاسیین هی الأسلوب الذی اعتمده الإمام الحسین(علیه السلام) دون غیره من الأئمة، وهکذا اختص الإمام الثانی عشر (علیه السلام) بالغیبة فهی بأمر من الله تبارک وتعالی وسوف تستمر إلی أن یأمر الباری عزوجل بظهوره لیملأ الأرض قسطا وعدلا کما ملئت ظلما وجورا. إعتمدت فی هذا البحث علی کتب تاریخ الإسلام وعلی الخصوص سیرة أهل البیت علیهم السلام ومنهجی فی المقال هو منهج وصفی- تحلیلی.

برای بررسی شخصیت ادبی سعدی و برای به دست آوردن بینشی کامل از تصویری کلی از ادبیات عرب در آثار او نمی توان فقط به دستاوردهای فارسی او بسنده کرد، بلکه با مطالعه دستاوردهای عربی در کنار آثار فارسی او این هدف محقق می شود.اهداف سعدی در زبان عرب گوناگون است، مانند موعظه، توحید، عشق، امید، و مرثیه. در عنوان اخیر، سعدی شعری منحصر به فرد در میان همه اشعار عربی خود سروده است که سزاوار بررسی و مطالعه است. این قصیده با عنوان «قصیده رائیه» یا «مرثیه بغداد» شناخته شده است و در شرح سوگواری خلیفه عباسی «مستعصم باله» و ویرانی بغداد به دست مغول و از دست دادن خلافت عباسی سروده شده است.این شعر فوق العاده سعدی که پس از تخریب بغداد، به دست مغول، سروده شده است، از جنبه شعری و یا عاطفی و یا با هر معیاری که به آن پرداخته شود، یکی از بهترین اشعار عربی او به شمار می آید، و از سوی دیگر، یکی از طولانی ترین اشعار او در میان اشعار فارسی و عربی خود است، اما متاسفانه آن طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته و به آن پرداخته نشده است.قرآن کریم تاثیر شگرفی در آثار سعدی دارد، و به عنوان منبع اصلی سعدی موفق شد با استفاده از فرهنگ غنی قرآن مقاصد، تجربیات، ایده ها و اهداف مختلف خود را بیان کند. بنابراین، سعدی واژگان قرآن کریم را درک کرده و معانی آن را آموخته و توانسته متن و سبک آثار خود را با آن جلوه دهد، و این آثار را در قالب بیان، نقل قول مستقیم و آشکار بیان کرده، و گاهی با اشاره ای ظریف و دقیق در بهترین تصویر و سبک ترسیم کرده است.سعدی شیرازی دانش عربی خود را از تحصیل در مدارس کشورهای عربی و مراکز آموزش این کشورها به دست آورده، و حتی الامکان به این میراث فرهنگی غنی چنگ زده است. فرهنگ اصیل عربی در این قصیده به وضوح قابل درک است.

رسالة الغفران هی الرسالة التی ألفها أبو العلاء المعری رائد التراث العربی- الإسلامی فی القرن الرابع و الخامس ردا علی الرسالة کتبها الیه علی بن منصور الحلبی، وقد وضع لها مقدمة طویلة جدا استلهم فیها من قصة المعراج والقرآن الکریم فأنشأ بوحی منهما رحلة خیالیة، رحلة إلی الجنة والنار، وهو یحشد نصها بالآیات والأشعار والأخبار والمناقشات اللغویة والنحویة لیستمد منها فی الوصف أو الحوار أو تبیین الشخصیة أو سرد الواقع، ویبرز کل هذه العناصر فی إطار وحدات مکانیة ینتقل من واحدة منها الی أخری مسلطا الضوء علی أوصافها و ملامحها؛ ومن هنا ندرس فی هذا المقال صورة المکان الذی یرسمه الکاتب بریشته فی کل مرحلة من هذه الرحلة، ونری کم استمد من القرآن والتراث فی تشکیلة بنیة المکان وکم اعتمد علی قدرة خیاله فی وصف فضاءاته و تجسید وحداته، وما هو أسلوبه فی ترسیم المساحات المکانیة المتخیلة.

در ادبیات معاصر عربی فراخوانی شخصیت های قرآنی به مفهوم کاربرد شخصیت ها، حوادث یا برهه های تاریخی در آثار ادبی از آخرین مراحل ارتباط ادیب معاصر با میراث خویش به شمار می آید. قرآن کریم یکی از منابعی است که از شخصیت ها و داستان های آن در ادبیات به وفور استفاده شده و موجب غنای ادبیات شده است و از آن جا که میراث دینی در اذهان عمومی جایگاه خاصی دارد، بعد از شکست 1967 اعراب، شاعران و ادیبان به میراث دینی روی آورده و با الهام از آن اراده ها را تحریک کرده و کارکرد معاصری به آن داده اند.توفیق الحکیم ادیب بزرگ مصری همچون دیگر ادیبان از مضامین قرآنی استفاده و با تکیه بر میراث دینی از داستان های قرآنی و به ویژه در نمایش نامه سلیمان الحکیم و اهل الکهف استفاده کرده است که هدف ما در این مقاله بررسی میزان تطابق و تفاوت نمایش نامه اهل الکهف توفیق الحکیم با داستان اهل الکهف قرآن است. نتیجه تحقیق حاضر حاکی از آن است که حکیم در نمایش نامه اهل الکهف خود اصل داستان را از قرآن گرفته است هرچند که با تغییرات متعدد در بخش های گوناگون آن در حقیقت استفاده ای معاصر و نوین از این داستان قرآنی کرده است.

إن الناظر ببصیرته فی الإنسان الذی یبتدئ خلقه بتلک النطفة الضعیفة لایملک إلا أن یسجد خاشعا فی محراب هذه الحیاة لله الخالق العظیم الذی أحسن کل شیء خلقه. لقد حث القرآن الکریم الباحثین عن الحقیقة بصدق و وجدان علی النظر والتدبر فی کیفیة خلق الإنسان و أعضاء جسده و أطوار خلقه المتتالیة و معرفة ما فیه من إبداع.الید هی أحد أعضاء الجسد الإنسانی المذکور فی القرآن الکریم و قد جاءت الإشارة إلی الید فی القرآن الکریم بالإفراد و التثنیة و الجمع و مع عدد من الضمائر المختلفة 120 مرة فی 110 آیات من أصل 47 سورة قرآنیة. الید لفظ مشترک فی القرآن الکریم و یعرف معناها حسب سیاق ذکرها من الآیة. قد وردت لمعان عدیدة: للنعمة والتفضل والقوة والقدرة واالملک والسلطان والطاعة والانقیاد والذل والاستسلام والحفظ والوقایة والغیاث والجماعة والغنی ومنع الظلم والقهر والکفالة والسبقة والجماعة.و قد اشترکت هذه اللفظة بأشکالها و أوجهها العدیدة فی تکوین کثیر من الترکیبات الکنائیة القرآنیة من مثل الآیة الکریمة «فویل للذین یکتبون الکتاب بأیدیهم ثم یقولون هذا من عند الله لیشتروا به ثمنا قلیلا فویل لهم مماکتبت أیدیهم و ویل لهم مما یکسبون» (البقرة/79). سأحاول فی هذا البحث المتواضع الإشارة لها و للمشاهد المرتبطة بها التی وردت فی کتاب الله الخالد والأدب العربی.

یعد التناص من أبرز التقینات الفنیة التی إهتم بها دارسو الأدب الحدیث. مفهوم التناص یدل علی ظاهرة تفاعل النصوص فیما بینها، فالنص تتداخل فیه عدة نصوص أخری یقوم من خلالها ویتعامل معها. و قد تنبه نقاد العرب القدماء إلی مفهوم التناص و لکنهم طرحوا هذا المفهوم بتسمیات أخری کالسرقة الأدبیة و الإقتباس و التضمین. قد کان القرآن الکریم بما فیها من المعانی السامیة والمضامین الراقیة والظواهر البلاغیة الجمیلة مطمع الکتاب والشعراء من عصر التنزیل حتی عصرنا الحالی. علی أحمد باکثیر بوصفه کاتب ملتزم، بذل قصاری جهوده طوال حیاته القیمة لإرساء الفکر الإسلامی الجلیل فی المجتمع و فی هذا المجال استخدم موضوعات عدیدة، منها الموضوع الأسطوری الإغریقی مأساة أودیب الذی صبغه بصبغة إسلامیة مستلهما من القرآن الکریم ومعانیه السامیة الرفیعة. یحاول هذا المقال من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی تبیین وجوه إستخدام باکثیر للتناص القرآنی بنوعیها اللفظی (الظاهر) و المعنوی (الخفاء)، لإلقاء الفکر الإسلامی علی المسرحیة و تقریبها إلی الثقافة الدینیة الإسلامیة والعربیة. و یشاهد بأن الکاتب استطاع أن یعطی المسرحیة الصبغة الإسلامیة، و فی نفس الوقت حاول أن یجعل الأدب الإسلامی بصورة عامة وأدبه بصورة خاصة، أدبا عالمیا بواسطة اختیار موضوع مأساة أودیب الذی بات موضوعا معروفا فی عالم الأدب.

تاملات ادیبان و شاعران درباره موضوعات ماورایی، چه بسا شعر آن ها را به سوی عرفان و زهد می کشاند. این تاملات درباره مرگ به عنوان شریک همیشه همراه زندگی و زاویه نگاه آنان، از مباحثی است که در وجوه متنوع ادبیات جهانی جایگاه قابل توجهی را به خود اختصاص داده است. با وجود آن که این موضوع از تجارب مشترک و بالقوه جوامع انسانی به شمار می رود، اما به سبب نزدیکی و ارتباط تاریخی دو ملت ایران و عرب و وجود بارقه هایی از اندیشه های نزدیک شونده در میان آنان، موجب پرداختن این مقاله به مقایسه میان سنایی شاعر ایرانی و ابوالعتاهیه شاعر عرب در زمینه زهد و مرگ اندیشی شده است. این مقایسه هم به دلیل مشابهت دوران های زندگی این دو شاعر و نیز تاثیرپذیری ژرف آنان از عوامل ماورایی و روحی و انقلابی است که در وجود و شعر آن ها حاصل می آید. علاوه بر آن که تاثیر انقلاب روحی و درونی آن ها را می توان در ساختار شعری و مایه های اصلی اندیشه آن ها و واکنش های کمابیش مشابه جست و جو کرد.