جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از بحث های مهم در عرفان، انسان کامل و ویژگی های اوست. سنایی به عنوان اولین شاعر عرفانی، اولین کسی نیز هست که این مساله را وارد شعر فارسی کرده و آن را مورد بحث و فحص قرار داده است لذا بررسی نظر او در این باب بسیار حائز اهمیت است. سنایی به انسان کامل از دو زاویه نگریسته است: از دیدگاه فلسفی یا به تعبیری ابن عربی وار و از دیدگاه اخلاقی. اما دیدگاه اخلاقی در نظریه سنایی بیشتر مورد تاکید قرار گرفته است. سنایی در دیوان خود ابتدا ویژگی هایی را برای انسان کامل برمی شمارد سپس به این دلیل که آنها دست یافتنی نیستند به رعایت حداقل اخلاق بسنده می کند و انسان کامل را کسی می داند که سه ویژگی داشته باشد: 1- پرهیز از رذائل 2- آراستگی به فضائل 3-عمل گرایی

از دیوان بیشتر شاعران عهد غزنوی، دست نوشته کهن و معتبری به دست نداریم. آنچه از آثار آنان به چاپ رسیده، غالبا بر اساس نسخه های متاخر، تصحیح و عرضه شده است. در این چاپ ها به دلایل گوناگون خطاهایی راه یافته است که در لفظ و معنی، از صورت اصلی خود دور شده اند. از جمله این شاعران، فرخی سیستانی است که در اهمیت و تاثیر او در شعر فارسی تردیدی نیست. ما در یک بررسی اجمالی با اتکا به فرهنگ های کهن (لغت فرس، فرهنگ جهانگیری، فرهنگ رشیدی) و جنگ بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی نشان داده ایم که کلماتی مانند «چمچاخ، هوازی، پهنه بازی، چاکانیدن، هندوان، بسغده» در دیوان چاپی فرخی، دستخوش تحریف و تبدیل شده اند.

در دوره ای که سلجوقیان (431-590) بر ایران حکومت می کردند، تعداد قابل توجهی از شعرا و نویسندگان در مناطق تحت نفوذ آنان زندگی می کردند. این مقاله با بررسی پادشاهان سلجوقی و وزیران آنان و نیز رجالی که در عصر ایشان می زیسته اند، سعی دارد نشان دهد هر یک از این افراد تا چه حد از ادبیات فارسی حمایت کرده اند. در مرحله بعد، تمام حامیان ادبیات در این دوره در شش گروه شاهان، وزیران، حاکمان شهرها، کارکنان دیوانی، علویان، امرای لشکری تقسیم بندی شده اند تا مشخص شود هر یک از این طبقات تا چه اندازه حامی ادبیات فارسی بوده اند. مقاله به این نتیجه می رسد که سلجوقیان- به جز چند مورد استثنا- تمایل زیادی به حمایت از ادبیات فارسی نداشته اند. از اتفاقات مثبتی که در این دوره می افتد، شکل گیری طبقه جدیدی از حاکمان محلی است که تا اندازه ای حامی ادبیات بوده اند و نیز قدرت گیری گروه هایی نظیر شیعیان و اسماعیلیان. این مراکز قدرت جدید، همزمان با افزایش قدرت خود، از مسائل فرهنگی هم حمایت می کرده اند. ترک بودن خاندان حاکم، نقش چندانی در بی علاقگی به ادبیات فارسی نداشته و بیشتر کسانی که به شاعران بی مهری می کرده اند، درباریان ایرانی بوده اند.

مقاله حاضر به بررسی پارادوکس و حس آمیزی به عنوان دو شیوه از شیوه های آشنایی زدایی و دو اسلوب از اسلوب های بیان هنری، به ویژه در ساحت زبان عارفانه مولانا در مثنوی پرداخته است. باید به این نکته مهم توجه داشت که خاستگاه این دو صورت از صورخیال که در ادب عرفانی مورد استفاده واقع می شوند، به یکی از اصول اساسی تفکر در کلام اشعری بازمی گردد. یعنی همان انکار علیت و اعتقاد به سلطه مطلق اراده خداوند بر علل طبیعی و قدرت فراگیرش در ایجاد تغییرات در همه چیز جهان هستی. علاوه بر تعریف این دو شیوه بیان، انواع پارادوکس و حس آمیزی با چندین مثال از مثنوی مورد بررسی قرار گرفته اند.همچنین هریک از انواع پارادوکس و حس آمیزی در دو دفتر اول و دوم، با یکدیگر مقایسه شده و بسامد کاربرد هرنوع مشخص شده است.

لیس بإنسان و لا عاقل من         لا یعی التاریخ فی صدرهو من دری أخبار من قبله            أضاف أعمارا إلی عمرهلا یخفی علیک أیها القاری العزیز أن بعض الشعوب ذوات التاریخ الأثیل قد تشرفت بدخول الاسلام و قدمت لأمة الاسلام فحولا من الشعراء و الأدباء و العلماء و علی رأس هذه الأمم شعب ایران النبیل الذی قدم آلافا مؤلفة من خیرة الأعلام، و من هؤلاء عالمنا المؤرخ الکبیر ابن جریر الطبری، حیث حفظ القرآن صغیرا و طاف بلاد الإسلام طلبا للعلم، فزار بغداد و البصرة و الکوفة و الشام و مصر. و کان کتابه تاریخ الرسل و الملوک من أهم کتب التاریخ إلی یومنا هذا حیث أخذ عنه من جاء بعده من المؤرخین، و لا یزال هذا التاریخ أوثق مصدر و مرجع لکافة الباحثین و المحققین و طلبة الجامعات إلی یومنا هذا.

إن الأمثال النبویة الشریفة قسم من الأمثال الاسلامیة التی قد جاءت فی صورة رائعة تنبیء عن عظمة البلاغة النبویة. و هذه الأمثال بما أنها قد اجتمعت أداتها، و استحکمت معانیها، و أبرمت أفکارها، و کملت رصانتها، و تشعبت فوائدها، تدل علی أن الرسول (ص) کان یفتتح الکلام و یختمه بأشداقه، و یتکلم بجوامع الکلم التی لم یسبقه العرب إلیها، فالألفاظ مشاکلة للمعانی فی الحسن و البهاء و القیمة، و کذلک المعانی موافقة للألفاظ فی جمالها، و هی فی انسجام ترکیبها کالعقد النظیم. أما هذه المقالة فقد تناولت الأمثال النبویة الموجزة من جمیع جوانبها، و قد بدأت البحث بذکر الخصائص التی تمتاز بها عما سواها، فأولیت تلک الأمثال العنایة التی تستحق، و تحدثت عن بلاغتها و تفوقها علی أمثال العرب و العجم، ثم نوهت ببعض المصنفات التی اهتمت بجمعها و تدوینها، و انتقلت أخیرا إلی قضیة الاستشهاد بها، و ذکرت نماذج من هذه الأمثال التی تأثر بها الشعراء و صاغوا علی وهج من ضیائها السرمدی قصائدهم الرائعة و قوافیهم المتدفقة بالخیر و الهدایة و الإایمان.

لقد اتفق الکثیر من المؤرخین و ذوی العلم والمعرفة علی کون شخصیة أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام شخصیة فذة لا یکاد یضاهیها أحد. فهو إنسان ذو أبعاد عدیدة جلت عن أن یبلغ کنهها المتمعنون. و قد ذهب البعض إلی أن الإمام علیا کان قد سبق عصره بکثیر. فحارت کثیر من الأفهام تجاه هذه العظمة و ذهبت مذاهب شتی. فمنهم من لم یطق سموه فنصب له و لأتباعه العداء. و منهم من ألهه و جعل یدعو لعبودیته. و قصر آخرون عن درک عظمته فقصروا فی حقه و لم یتوانوا عن التوانی فی نصرته. و لم یکن سوی فئة صغیرة من أتباعه و أهل بیته ممن قدروه حق قدره فلم یفرطوا فی حقه و لم یفرطوا. کل ذلک جعل منه رجلا متوحدا فذا مغتربا بین أبناء جلدته و عشیرته. و قد بث الإمام علیه السلام لواعج وحدته هذه فی طیات خطبه و رسائله و کلماته و مواقفه المختلفة. ترمی هذه الدراسة إلی معرفة أبعاد التوحد الذی عاشه أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام، من خلال استعراض موضوعی لکلامه فی نهج البلاغة مبتدئة البحث بتمهید لمبحث التوحد فی المفهوم والمصداق و تقدیم نماذج شعریة من الشعور بالتوحد.

إن من یدرس رثاء الإمام الحسین (ع) فی الشعر، یجد فیه مضامین تنبیءعن وقائع عظیمة وخطوب فادحة محرقة تبین مدی تأثر الشعراء بحادثة الطف وما جری للإمام الحسین (ع). فجاءت هذه المضامین فیها مملوءة بالصور تحکی عن هذه الوقائع وما عاناه الإمام (ع) وأصحابه. فقمنا فی هذه المقالة بدراسة الرثاء الحسینی خلال أشعار الإمام السجاد (ع) علی أساس المنهج الوصفی- التحلیلی فنجد فیها مضامین أهمها ذم الناس وإثارة روح الندامة بینهم لتحریضهم علی القیام، کما تجلی فیها بعض خصائص العصر کجور الحکام الأمویین ومظلومیة آل بیت الرسول (ص) وأیضا میل الناس إلی الدنیا وحبها وتحذیرهم من الغفلة التی أصیبوا بها.

للغة العربیة صلة وطیدة بفرع الشریعة أو ما یسمی فی الجامعات الإیرانیة ب «الفقه ومبانی الحقوق الإسلامیة» لکون أکثر مصادر الشریعة مکتوبة باللغة العربیة؛ فهناک مسائل فی تأویل النص الفقهی ترتبط بفهم اللغة العربیة واستیعابها حق الإستیعاب ولعل من أهمها: ضرورة الإهتمام ببناء الجملة فی النصوص الفقهیة وما ینشئ عنه کالترابط بین عنصری الإسناد (کالترابط بین المبتدأ والخبر، وبین الفعل والفاعل) والترابط بین العناصر غیرالإسنادیة (کترابط مقیدات الفعل وترابط التابع بمتبوعه وترابط عناصر المرکب الاسمی) أو الضمائر ودورها فی تفسیر النصوص الفقهیة وتحلیلها، و الحذف و أنواعه فی الجملة، وحجم الجملة والعوامل المؤثرة فی حجمها، وأثر هذا الحجم فی صیاغة النصوص الفقهیة. والجواب لمثل هذه الأسئلة یؤدی إلی ضرورة تعلیم اللغة العربیة لطلاب فرع الشریعة، خاصة فیما یتعلق ببناء الجملة والنظام اللغوی للغة العربیة فی تأویل النص الفقهی، ویبدو أنها أشد ضرورة للطلاب الناطقین بغیر اللغة العربیة، لأن مصادر الشریعة فی الدول الإسلامیة، عربیة کانت أو غیرعربیة، مادتها الرئیسیة هی النصوص الفقهیة الموجودة فی التراث الفقهی الإسلامی.

لقد تباری العلماء و المفکرون فی الکشف عن أوجه الإعجاز القرآنی، فمنهم من توجه إلی لغته و أسلوبه و طریقة صیاغته، و منهم من توجه إلی ما تلألأ فیه من لمحات المعارف و إشارات العلوم المختلفة التی تم التوصل إلیها ألخ. یلتفت هذا البحث إلی وجه من وجوه الإعجاز القرآنی و هو الإعجاز الصوتی، فلقد نزل القرآن الکریم نزولا صوتیا، و لم ینزل مدونا فی سطور أو مکتوبا فی کتاب، کما تم تبلیغه أیضا تبلیغا صوتیا من لدن جبریل. یعتبر الإعجاز اللغوی أو الصوتی من أجمل مظاهر الإعجاز فی القرآن الکریم. تشتمل الأجزاء الأخیرة من القرآن علی أصول العقیدة الإسلامیة مثل الإیمان بدعوة الرسول (ص) و الیوم الآخر. تمثل الأصوات اللغویة فی الأبنیة القرآنیة معادلا موضوعیا للمعانی المطروحة فیها، یراعی تفاوت الحالات الإنسانیة، و یناسب مستویات المتلقین. هناک اهمیة بالغة للخصائص الصوتیة و اللفظیة لسور تلک الأجزاء لتأدیة المعانی التی تکمن فی تناسب الأصوات و دلالاتها. فقد ترعرع هذا البحث المستفیض من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی فی خصائص الصوت القرآنی فی سورتی النجم و القمر و یبین خصائص الأصوات القرآنیة و دلالاتها فی هاتین السورتین. و النتائج تدل علی تناسب تام بین عدد تواتر الأصوات فی هاتین السورتین مع دلالاتها، و إیصال المعنی علی نحو بدیع و عجیب. و هذا هو ما یسمی بالإعجاز الصوتی فی القرآن الکریم.