جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مقاله حاضر ابتدا به اجمال، به ویژگی های مکتب ادبی رئالیسم انتقادی پرداخته شده است؛ از جمله اینکه رئالیسم انتقادی، پدیده ای مختص ادبیات عصر طلایی روسیه است و نویسندگان ایرانی مانند محمدعلی جمالزاده، بزرگ علوی، جلال آل احمد، میرزا فتحعلی آخوند زاده تحت تاثیر این مکتب ادبی، آثار جاودانی به مقتضای زمان خود خلق کردند. سپس به بررسی نمودهای مکتب رئالیسم انتقادی در آثار آخوند زاده و به طور اخص در آخرین نمایش نامه وی، کمدی وکلای مرافعه، پرداخته شده است. نویسنده در این کمدی، انتقاد تند و تیز خود را متوجه دستگاه قضایی دورانش (عصر قاجار) و سازکارهای رسیدگی به شکایات و مرافعات کرده و با بهره گیری از ویژگی های رئالیسم انتقادی روسیه و نیز استفاده از دستاوردهای نویسندگان بزرگ آن کشور، دیدگاه هایش را درباره مسائل مختلف اجتماعی دوران خویش بیان کرده است.

یکی از بحث های مهم در عرفان، انسان کامل و ویژگی های اوست. سنایی به عنوان اولین شاعر عرفانی، اولین کسی نیز هست که این مساله را وارد شعر فارسی کرده و آن را مورد بحث و فحص قرار داده است لذا بررسی نظر او در این باب بسیار حائز اهمیت است. سنایی به انسان کامل از دو زاویه نگریسته است: از دیدگاه فلسفی یا به تعبیری ابن عربی وار و از دیدگاه اخلاقی. اما دیدگاه اخلاقی در نظریه سنایی بیشتر مورد تاکید قرار گرفته است. سنایی در دیوان خود ابتدا ویژگی هایی را برای انسان کامل برمی شمارد سپس به این دلیل که آنها دست یافتنی نیستند به رعایت حداقل اخلاق بسنده می کند و انسان کامل را کسی می داند که سه ویژگی داشته باشد: 1- پرهیز از رذائل 2- آراستگی به فضائل 3-عمل گرایی

«سه قطره خون» در زمره شناخته شده ترین آثار صادق هدایت قرار دارد و داستانی است که هم توجه عام بسیاری از خوانندگان علاقه مند به ادبیات را به خود معطوف کرده و هم توجه خاص عده زیادی از پژوهشگران و منتقدان ادبی را. راوی و شخصیت اصلی داستان که در آسایشگاهی روانی بستری شده است، توصیفی از سایر بیماران و نیز شرحی از رویدادی آسیب زا در زندگی گذشته خود به دست می دهد که از هر حیث روایتی نامنتظم و نامنسجم به نظر می رسد. در مقاله حاضر استدلال می شود که فقدان انتظام منطقی در روایت، حکایت از تعارض بین دو ساحت آگاه و ناخودآگاه در روان گسیخته و نامنتظم شخصیت اصلی دارد، تعارضی که نظریه روانکاوی مناسب ترین ابزار (مفاهیم و روش شناسی) را برای بررسی آن در اختیار منتقد ادبی می گذارد. نویسنده مقاله با به کارگیری مجموعه ای از مهم ترین مفاهیم روانکاوانه (از جمله «مقاومت»، «جابه جایی»، «نمادپردازی»، «رانه»، «کنش پریشی»، «هم هویتی»، «ضایعه ی روانی»، «وسواس» و غیره)، جزئیات متن را با اتخاذ روش شناسی روانکاوی (تحلیل «محتوای آشکار» برای به دست دادن «محتوای نهفته») به منظور پرتوافشانی بر انگیزه ها و هراس های ناخودآگاه شخصیت اصلی بررسی می کند و داستان ناگفته ای را معلوم می سازد که به دلیل فشار بازدارنده های ناخودآگاه در گفتار راوی مکتوم مانده است. این مقاله ضمن اجتناب از کاویدن روان صادق هدایت، بر تمایز گذاری بین هویت نویسنده داستان و هویت شخصیت اصلی تاکید می گذارد و استدلال می کند که رویکرد معطوف به نویسنده در نقدهای روانکاوانه، پیشبرد مطالعات ادبی را در کشور ما با موانع متعدد و نیز سوتفاهم ها و واکنش های زیانبخش مواجه کرده است. در بخش پایانی مقاله، نویسنده همچنین پیشنهادهایی در خصوص سمت وسوی مطالعات روانکاوانه ی بیشتر درباره این داستان تاثیرگذار مطرح می کند، پیشنهادهایی که سویه متن محورانه این مقاله را به سویه ای خواننده محور تغییر می دهند تا زمینه ای برای بررسی واکنش خوانندگان و تبیین علت اقبال به این داستان در فرهنگ مردسالارانه ایرانی از منظری روانکاوانه فراهم آورده شود.

«حلقه در گوش کردن» آیینی کهن است که در میان اقوام و گروه های مختلف اجتماعی، و برای مقاصد گوناگون معمول بوده است. بررسی ها نشان می دهد که از گذشته های دور، هم در گوش انسان ها و هم در گوش حیوانات حلقه می کرده اند و هرچند گونه هایی از آن را به قصد زینت و آرایش به کار می برده اند، غالبا برای گروه های فرودست جامعه، نشانه غلامی و بردگی بوده است. نگارندگان در این مقاله، با تامل در پیشینه این آیین در طول تاریخ و استخراج شواهد و نمونه های متعدد آن از متون ادبی و تاریخی، کاربردها و معانی مختلف و تنوع جنس و شکل این حلقه ها را در عرصه تاریخ و ادب فارسی نشان داده اند.

در بیشتر آثار صوفیه، هنگامی که از نفس و چگونگی رفتار با آن سخن گفته شده است، دو اصطلاح «مجاهده» و «ریاضت»، گاه معطوف به هم و گاه به تنهایی، به کار رفته است. مدعای ما این است که در متون کهن، مجاهده و ریاضت تعریف و جایگاه مستقل از هم داشته اند. مولفان صوفی در کتاب های تعلیمی خود درباره تصوف، این دو را جدا از یکدیگر شرح و توضیح داده اند، اما بیشتر صوفیان به هنگام سخن گفتن، ریاضت و مجاهده را در یک معنا و گاه با عطف به یکدیگر، به کار می برده اند.

«عرایس البیان فی حقایق القرآن» از مهم ترین مصنفات روزبهان بقلی از عارفان پر آوازه قرن ششم است که علی رغم جایگاه حائز اهمیتی که در تاریخ تفاسیر عرفانی و شناخت عرفان عاشقانه دارد در پرده گمنامی مانده و در پژوهشهای گذشته و اخیر جز اشاره ای فهرست وار، از آن نشانی دیده نمی شود.تجربه صوفیانه روزبهان، مهمترین پیش فرض وی در برخورد با متن قرآنی و مبنای تاویلات عرفانی او از آیات الهی است. تبیین مفاهیم و معانی آیات قرآن که در نتیجه چنین تجربه ای برای روزبهان حاصل شده، جز به واسطه شگردهای خاص بیانی که سرشار از نقش و تصویر و عاطفه است امکان پذیر نبوده که این امر موجب آمیختگی تاملات روزبهان با تصاویر خیالی و زبان مجازی شده است. از این نثر روزبهان در تفسیر عرایس البیان، همچون نثرهای شاعرانه، سرشار از صور خیال است. بررسی کاربرد و استخدام صور خیال و تبیین مبنا و علت کاربرد آنها در تفسیر عرایس موضوعی است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

از مهم ترین ویژگی های شعر مهدی اخوان ثالث (1307-1369) روایی بودن آنهاست؛ اما آنچه به شعرهای روایی او برجستگی ویژه ای می بخشد و آن را از آثار شاعران معاصرش متمایز می سازد، شیوه ها و شگردهای او در روایت است. وی در شعر از عنصر روایت به گونه ای خاص استفاده کرده است که با وجود نقش برجسته بسیاری از شگرد (تکنیک) ها، ساختار روایی شعر هرگز لطمه ای به جوهر شعر نمی زند. به عبارت دیگر، در آثار او بیش از آنکه شعر در خدمت روایت داستانی قرار گرفته باشد، عناصر داستانی و روایی به خدمت شعر درآمده اند. این مقاله به بررسی و تحلیل شگردهای روایت شامل: شخصیت پردازی، گفت وگو، توصیف، فضاسازی، شیوه آغاز روایت ها، شیوه های بیان نمایشی، نقطه اوج و فرود، مرحله گذار در منظومه های روایی اخوان ثالث می پردازد و کارکرد ویژه هر یک را در شعر او نشان می دهد.

زمینه تحقیق ما دو متن با فاصله زمانی حدود هزار سال است؛ تاریخ بیهقی (قرن پنجم هجری قمری) و معصوم پنجم (قرن پانزدهم هجری قمری). گلشیری یکی از داستان نویسان معاصر در ایران است که به میراث ادبی فارسی توجه زیادی دارد و از آن در داستان هایش بهره می برد. هدف ما بررسی ساختهای نحوی در این دو متن است و نیز بررس تاثیر بیهقی بر گلشیری. این کار از دو جنبه می تواند مفید باشد: برای نویسندگانی که می خواهند از میراث ادبی پارسی در داستان هایشان استفاده کنند و برای محققان که می خواهند تحولات زبانی داستانهای پارسی را در طول تاریخ ادبیات پارسی مطالعه کنند.

معانی و کاربردهای مختلف «را» در کتب و مقالات دستوری، محل بحث ها و مناقشات گوناگونی بوده است. گروهی از دستورنویسان آن را حرف نشانه و نقش نما شمرده اند و برخی آن را حرف اضافه دانسته اند. در کتب سنتی دستور نیز معانی چندی برای «را» ذکر کرده اند؛ از جمله اختصاص، استعانت، تعلیل، توضیح، موافقت، مطابقت. در این مقاله، هفت نوع کاربرد مختلف «را» بازشناخته شده است: «را» به عنوان نشانه مفعول صریح و غیرصریح؛ «را» به عنوان نشانه حرف اضافه؛ «را» به عنوان نشانه کسره اضافه؛ «را»ی فک و فصل اضافه؛ «را»ی زاید و تاکید؛ «را» با نهاد؛ «را» با افعال مجهول. در مقاله درباره هر یک از این کاربردها، آرا و دیدگاه های دستورنویسان مختلف مرور شده و با ارجاع به برخی متون زبان و ادب فارسی، شواهد جدید و نکات تازه ای امکان عرضه یافته است.

زبان پدیده ای زنده است و بالطبع لغات نیز که یکی از اصلی ترین عناصر تشکیل دهنده زبان هستند همچون موجوداتی زنده، زمانی متولد شده و زمانی می میرند؛ برخی دگرگون می شوند و برخی ثابت می مانند.در بین زبانهای جهان، زبان عربی بیشترین تداخل زبانی را با زبان فارسی داشته و بی شک یکی از تاثیرگذارترین منابع زبان عربی در فارسی، قرآن مجید بوده اما پیدایی و پایداری این لغات در زبان به یک اندازه نبوده است. در این مقاله با بررسی ترجمه یازده جزء غیرمسلسل از قران مجید و به کمک ترجمه های قدیمی، تعداد یکصد و پنج لغت بررسی شده اند که در نتیجه گیری نهایی به چهار دسته تقسیم می شوند:1- لغاتی که در قدیم، ترجمه شده اند اما امروز ما همان لغت عربی متن قرآن را به کار می بریم؛ مانند «طلاق» به جای «پای گشاده کردن»؛2- لغاتی که در قدیم ترجمه شده اند اما امروز یک لغت فارسی جدید، به جای لغت فارسی قدیم و لغت عربی به کار می رود؛ مانند «پناهگاه» که به جای «اندخسواره» در ترجمه «ملتحدا» به کار می رود؛3- لغاتی که در قدیم ترجمه شده اند اما امروز یک لغت عربی جدید به جای لغت فارسی قدیم و عربی متن فرآن به کار می روند؛ مانند «ضامن» که به جای «پایبندان» در ترجمه «زعیم» به کار می رود.4- لغاتی که فقط در ترجمه های قران به کار رفته اند و در لغت نامه نیامده اند؛ مانند «سست یاونده» به جای «معجزه».