جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

---

‫خلافت" از ماده خلف و به‌معناي پشت ‌سر آمدن مي‌باشد، و بر جانشيني چيزي يا کسي دلالت مي‌نمايد. اين واژه اگرچه در آيات قرآن کريم به‌کار نرفته، ولي برخي مشتقات آن از جمله خليفه، خلفا و خلف ذکر شده است. مقصود از خلافت انسان در روي زمين آن است که وجود انسان در واقع، وجود خدا را تجلي مي‌بخشد، و با صفات و کمالات خود مي‌تواند صفات و کمالات خدا را به نمايش بگذارد، او همچنين مي‌تواند با فعل خود مظهر فعل خدا باشد. به نظر مي‌رسد ضرورت خلافت انسان از اين‌روست که به حکم عقل خداوند بايد موجودي را به‌عنوان رابط ميان خود و خلق مقرر کند، تا او با ويژگي‌هاي خاص خودش بتواند از خداوند تلقي فيض کرده و به ديگران فيض برساند، و روش‌هاي عبادت و فرمان‌برداري را به آن‌ها ابلاغ نمايد. در اين راستا، مي‌توان گفت خلافت به دوگونه مستقيم و غيرمستقيم قابل تقسيم است. چون انسان خليفه الهي است، بنابر اين، گستره خلافت او را نيز در اختيار خواهد داشت. خليفه الهي ويژگي‌هايي از قبيل برخورداري از بالاترين ظرفيت علمي، برترين انگيزه عبادت، نفس مطمئنه، تلاش فوق‌العاده براي هدايت، و ايمني از وسوسه‌هاي شيطان را دارا مي‌باشد و به همين دليل، حجت خدا در روي زمين خواهد بود. با تکيه بر آيات قرآن کريم، مي‌توان معيار خلافت را معرفت و عبوديت و بندگي دانست. برخورداري از صفات الهي و معافيت از حضور در صحنه قيامت، از برکات مهم برخورداري از مقام خلافت است. البته موانع عقيدتي، اخلاقي و رفتاري نيز در راه رسيدن به خلافت الهي وجود دارد که در اين پژوهش به تفصيل بيان گرديده است. بررسي آيات خلافت در قرآن کريم نشان مي‌دهد که در مجموع، غرض از خلقت انسان، خلافت خداي متعال است، و آدمي در صورت تکامل مي‌تواند آيينه تمام‌نماي خداوند سبحان باشد.

‫تحقيق حاضر، به بررسي منابع تشريع و استنباط حکم شرعي در اموري از احکام فقهي که در آن‌ها نص وجود ندارد، از ديدگاه شيعه و اهل سنت مي‌پردازد. نويسنده مباني حاکم بر اصول فقه شيعه و اهل سنت را با هم مقايسه کرده وضمن ارزيابي استفاده فقهاي سني از قياس و مصالح مرسله (استصلاح) در موارد فقدان نص در استنباط حکم شرعي، تاريخچه‌اي از مباحث اصولي در اين زمينه را ارائه مي‌دهد. وي در فصل اول ابتدا به تعريف نص از لحاظ لغوي و اصطلاحي پرداخته و مصادر و منابع اصولي و فقهي فقهاي شيعه و اهل سنت را در صورت عدم دسترسي به نص معتبر را با هم مقايسه کرده است. آن گاه تاريخچه‌اي از بحث (عدم وجود نص و مصادر تشريع در اين صورت) ارائه کرده و راه‌هاي علاج عدم وجود نص براي انجام عمليات استنباط حکم شرعي را نزد اهل سنت و شيعه مقايسه مي‌کند. نگارنده در ادامه جايگزيني عقل و دليل عقلي، اجماع، استحسان، قياس، عرف، مصالح مرسله (استصلاح)، سدّ ذرايع، رجوع به قول صحابه پيامبر اسلام(، مقاصد شرعيه، استصحاب و قياس را بررسيده و ضمن تعريف و بيان اقسام آن‌ها به ادله اهل سنت در به کارگيري قياس و استصلاح و استحسان در فرض مذکور خدشه وارد مي‌سازد. وي در فصول بعدي با اشاره به ارکان، حجيت، شروط و اقسام قياس، ايراداهاي حجيت قياس با آن مواجه است و ديدگاه‌هاي علماي شيعه و اهل سنت در ميزان اعتبار قياس در استنباط حکم شرعي و ادله علوم اعتبار قياس را بيان مي‌نمايد. نويسنده همچنين روايات تأييد کننده قياس را با بهره‌گيري از منابع روايي شيعه و اهل سنت مطرح کرده و ضمن تحليل آن‌ها از لحاظ سند و دلالت، از مجموع اين احاديث، حجيت شرعي قياس را استنباط نکرده و در نتيجه آن را مردود مي‌داند.