جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:در قرآن کریم تنها با پنج عنوان خاص از کتب مقدس مواجه هستیم؛ صحف، تورات، زبور، انجیل و نهایتا خود قرآن. البته توصیف قرآن از هر یک از این کتب آسمانی ، توصیفات مشابه و به اصطلاح مطابق با روشهای مطالعات تجربه بشری نیست. آنچه که در قرآن مورد تاکید قرار گرفته ، یکسان بودن مبدا و پیام عموم کتب آسمانی است. در بیان اهل بیت بر تعدادی از انبیاء عظام صحف نازل گردیده که در قرآن تنها از صحف ابراهیم یاد شده است. آیات قرآن درباره تورات وضوح بسیاری دارند. توصیفات قرآن در باب تورات، عموما با مباحث تاریخی آمیخته است ولی درباره انجیل ، این بحث ها به تفصیل رنگ کلامی به خود میگیرند. از محتوای زبور اطلاعات مختصری در قرآن وجود دارد. و نهایتا کتابی که معرفت و مکمل کتب آسمانی گذشته است، قرآن است. در این پژوهش علاوه بر اطلاعات قرآنی و روایی پیرامون کتب مقدس ، سعی شده تا برای شفاف تر شدن توصیفات قرآنی، از معرفی پیامبران صاحب کتاب و معرفی این کتابها در فضای اعتقادی و پژوهشی معتقدین به آنها نیز غفلت نشود.

اصل معراج اصطلاحی است که خصوصاً در مورد سیر ملکوتی پیامبر بزرگوار اسلام (ص) به کار می رود، ولی چون این سفر، سفری الهی بوده به دیدار آیات کبرای الهی منتهی می شود به طور عام اطلاق بر تمام اسفار روحانی می گردد. این رساله ابتدا به بررسی عروج حضرت ختمی مرتبت (ص) از دیدگاه تعدادی از تفاسیر مشهور پرداخته، سپس پاره ای احادیث در خصوص این سیر روحانی و جنبه های مختلفی از آن که در کتب حدیث آمده بیان می شود. در قسمت های بعد ابتدا تعدادی از معراج نامه های پارسی را ذکر و سپس نمونه هائی از معراجیه های ادبی پارسی و نیز ابیات پراکنده ای که در این خصوص سروده شده آورده به شرح آن پرداخته ایم. در بخش نهائی رساله که عنوان معراج عام و سلوک الی الله را دارد با الهام از کتب مختلف عرفانی و ادبی به بحث و بررسی سلوک عارفان و ارتباط آن با معراج محمدی (ص) و فیوضاتی که از آن سفر ملکوتی بر جای سلاک باریده می پردازیم. این مباحث با آیاتی از قرآن و احادیثی که مضامین عرفانی دارد و در نهایت تحلیل های شخصی نگارنده همراه می باشد.

شواهد بسیاری وجود دارد که در جوامع سنتی نقش دین بعنوان ضامن اجرای قوانین مدنی بسیار برجسته بوده است. اما به دنبال تحولات فکری و صنعتی غرب در چند قرن اخیر و رواج فوق العاده عقل گرایی درآن دیار، قوانین مدنی ازحمایت دین بی بهره ماندند.جایگزین های دیگر ازجمله توجیهات عقلی دربیان فواید اجرای قانون نتوانست این خلاء را ترمیم نماید. جامعه شناسان دین و فیلسوفان سیاسی متوجه گردیدند درجوامع متمدن و پیچیده امروزی- که به دلایلی بازگشت به دین سنتی ممکن نیست- قانون در صورتی به شکل مطلوب اجرایی می شود که به صورت باور و ایمان قلبی مردم درآمده باشد. طرح دین مدنی یکی ازشیوه های نزدیک شدن به این مطلوب است.بنیان این اندیشه را دریونان و روم باستان دانسته اند. دردولت شهرهای یونان به دلیل آنکه باور داشتند قوانین مدنی از طرف خدایان آمده آنها را مقدس می شمردند و درپی آن حاکمان و مجریان قانون مقدس بودند درروم نیزگاهی امپراتور درحد خدایی ارتقا می یافت وپرستش می شد. با الهام ازاین شیوه و به منظور افزایش انگیزه احترام به قانون، برخی جامعه شناسان و نظریه پردازان سیاسی به طرح مباحثی همچون دین عمومی ، دین انسانیت پرداختند. شیوه دین پژوهی دورکیم ودین مدنی ژان ژاک روسو دراین میان نقش کلیدی داشته است . دردوران معاصر جامعه شناس امریکایی رابرت بلا مدعی شد درامریکا درکنار مسیحیت ولی مجزای ازآن دین دیگری وجود دارد که محور آن مقدس دانستن جامعه و نظام سیاسی و اقتصادی امریکا است و اسناد، اشخاص، اماکن ومراسم مقدس خاص خود را دارد و خدای آن غیر ازخدای مسیحیت است. و بدینگونه بحث دین مدنی رونق مجدد گرفت. بنابراین دین مدنی را اینگونه می توان تعریف کرد: “دین مدنی مجموعه ای از باورها ،مقدسات ،سمبلها، و تشریفات است که به منظور قوام یک زندگی متمدانانه قوانین و مقرارت یک جامعه را تقدس می بخشد.” کسانی که درحوزه دین مدنی زندگی می کنند می توانند دین دیگری داشته باشند اما درصورت تعارض اولویت با مقرارات دین مدنی است. دین مدنی برای آبادانی دنیاست و به سعادت اخروی انسانها کاری ندارد.ایجاد وحدت رویه درجامعه ومشروعیت بخشی به نظام سیاسی و اقتصادی جامعه ازمهمترین نقاط مثبت این دین است . کشور پرستی بجای خدا پرستی ، انحصار طلبی و رواج اخلاق نسبی را ازمعایب عمده این دین شمرده اند.

بررسی اصطلاحات عرفانی آثار منظوم و منثور سعدی و مقایسه با سایر متون عرفانی قسمت عمده واساسی این پایان نامه را تشکیل می دهد. در این راستا ابتدا دو واژه عرفان و تصوف بررسی شد. مروری بر عرفان و تصوف تا قرن هفتم و در قرن هفت انجام گردید تا مقدمه ایی برای ورود در عرفان شیخ اجل شود. بررسی اصطلاحات عرفانی در آثار شیخ و مقایسه با آثار عرفانی پیش از سعدی عرفان شیخ را به اثبات رسانید. تصور ما در مورد افصح المتکلمین این است که یک معلم پند و اندرز و شاعر اجتماعی است حال آنکه تخصص و دقت در اشعار و آثار شیخ عرفان و تصوف ناب اسلامی او را به اثبات می رساند. سعدی شیرازی صوفی عاشق و آزاده ایی می باشد که راه نیل به مطلوب نهایی و معشوق ازلی را از طریق خدمت به خلق ودستگیری از درویشان می داند آثار افصح المتکلمین آکنده از نکات عرفانی و اصطلاحات صوفیانه است که به هر یک از آنها می توان جداگانه پرداخت و کتابها نگاشت تا جنبه عرفانی آثار که گاه قالب داستان زمانی در قالب پند و اندرز و ... ریخته شده است ، روشنتر گردد. در این پایان نامه تنها گوشه ایی از این امر انجام شد تا انشاا.. مقدمه ای برای توجه به آثار شیخ سعدی شیرازی از جنبه عرفانی شود.

میرزا محمدمعصوم معروف به نایب الصدر شیرازی و ملقب به لقب طریقتی معصومعلشاه, مولف کتاب ارزشمند طرائق الحقایق و فرزند یکی از اقطاب سلسله نعمت اللهیه به نام رحمت علیشاه بود. وی که در زمره عرفا و فضلای صاحب نام عصر قاجار و عالم به علوم فقه و حدیث, فلسفه و کلام و منطق و... بود, این حجم از اطلاعات را با سیر آفاق و انفس و گردش در روی کره زمین به کمال رساند. میرزا محمد معصوم در تاریخ 14 ربیع الول 1270 ق چشم به جهان گشود. تحصیلات مقدماتی را در شهر شیراز به پایان رساند و در حالی که 18 سال بیشتر نداشت, برای ادامه تحصیل به عتبات عالیات رفت. پس از چهار سال به خاطر مشکل مالی مجبور به بازگشت می شود. و مدتی در طهران از محضر اساتید آن شهر بهره مند می شود. در سال 1304 ق به پیشنهاد برخی از دوستانش سکونت در طهران را اختیار می کند و یکسال پس از آن عازم سفر مکه می شود. خاطرات این سفر را پس از بازگشت در بندر بمبئی به صورت یک سفرنامه چاپ می کند و نامش را تحفه الحرمین می گذارد. حاجی نایب الصدر در همین سالها ادعای قطبیت در سلسه نعمت اللهیه را هم داشته است که به دنبال آن خانقاهی بنا کرده و در آن دستگیری و ارشاد می کند. در همین خانقاه تالیف طرائق را آغاز می کند. آن را در سال 1318 ق به پایان رسانده و یکسال بعد هم چاپ می کند. پایان طرائق همزمان با شروع فریادهای آزادیخواهی در گوشه و کنار کشور, در راه مبارزه با استبداد بوده است. نایب الصدر هم وارد ماجرا می شود و در صف آزادیخواهان قرار می گیرد و با عضویت در انجمنی به نام جنوب و تصدی ریاست آن برای مدتی, به مبارزه علیه استبداد می پردازد. که سرانجام با به توپ بسته شدن مجلس و شکست مشروطه تمامی آزادیخواهان, دستگیر, اعدام و یا متواری شدند. حاجی نایب الصدر نیز از طهران تبعید می شود و 17 سال باقیمانده عمر خود را در گناباد و گرگان و مشهد می گذراند. در گناباد و گرگان مدتی ریاست اوقاف آن شهرها را به عهده داشته. سرانجام پس از 71 سال زندگی در پنجم اسفندماه 1304 خورشیدی چشم از جهان فرو بسته و در قبرستانی در غرب مشهد به خاک سپرده می شود

رساله حاضر، باعنوان «بررسی واژه توکل در آیات و روایات و مقایسه آن با آراء محمد غزالی» مجموعه ای است، تنظیم یافته در قالب چهار بخش که مطالب گردآوری شده پیرامون این موضوع، پس از بحث لغوی و اصطلاحی به بررسی این واژه در آیات و روایات می پردازد، در آیات قرآن کریم واژه توکل و وکیل به صور و معناهای متنوعی آمده است. و سعی شده است که نشانه هر انسان متوکل در قرآن از قبیل، صبر و تقوا و ایمان و ... بررسی شود. و همینطور روایاتی از اهل بیت علیهم السلام آورده شده است. و در بخش سوم زندگینامه و آراء محمد غزالی در مورد توکل بررسی شده است و در بخش چهارم تفاوت آیات و روایات اهل بیت علیهم السلام با آراء محمد غزالی بررسی شده است. و در پایان آنچه که حاصل آمده است، این است که: توکل یعنی اعتماد و تکیه در همه امور به خداوند متعال همراه با سعی و تلاش آدمی، به طورکلی انسان همه سعی خود را به کار می گیرد اما تکیه بر اسباب و کوشش خود ندارد و نتیجه را به خدا می سپارد.

در این پایان نامه دو موضوع آفرینش و مرگ در اساطیر ملل مختلف مورد بحث قرار گرفته است. در موضوع آفرینش، نخست باورهای اساطیری ملت ها، درباره ی آفرینش انسان و جهان تشریح گردیده و سپس درباره ی وجوه اشتراک و افتراق باورهای اساطیری آفرینش و میزان تأثیرپذیری این باورها از یکدیگر بحث شده است. در موضوع مرگ به سه مبحث پرداخته شده است: 1- دیدگاه گذشتگان درباره ی پدیده ی مرگ و چگونگی رویارویی با آن توضیح داده شده است و سپس به مراسم و باورهای ملت های مختلف پرداخته ایم 2- اعتقاد به جهان پس از مرگ و بیان سیر تحول و شکل گیری این باورها، همراه با ذکر نمونه هایی از اساطیر به تفکیک اقوام و ملت های دارنده ی اسطوره، توضیح داده شده است 3- اساطیر و باورهای مربوط به پایان جهان، بخش دیگری از این رساله را تشکیل می دهد. در این بخش گفته شده که بعضی از ملت ها برای جهان، پایانی قایل هستند که پس از آن زندگی و حیاتی متصور نیست و برخی از ملت ها، پایان جهان را با ظهور یک منجی همراه می دانستند که پس از اصلاحات او، جهان به کمال خود می رسد.

پژوهش حاضر شامل مقدمه و دو بخش است. مقدمه در مورد زندگی و آثار و سیر و سلوک عرفانی امام خمینی(ره) است. بخش اول در مورد مقامات و احوال در تصرف وعرفان بحث می کند که براساس ترتیب مقامات و احوال رایج در آثار عرفا است. بخش دوم در مورد اصطلاحات عرفانی است.

هدف پژوهش آشنا شدن هرچه بیشتر با عرفان در کلام ا..مجید است.روش پژوهش کتابخانه ای.نتیجه کلی اینکه عرفان هرگز از اسلام جدا نبوده و در بطن آن قرار دارد و هیچ شیئی در جهان هستی وجود ندارد مگر آنکه نمود و ظهوری از خداوند است و راه تقرب به خدا، شناخت و پیمودن راه ائمه معصومین علیهم السلام است.

با استعانت ذات اقدس اله نوشتاری با نام « عرفان و زنان عارف» تدوین شده است.هدف از تدوین این نوشتار، شناخت خداوند ،که یکی از مهم ترین وظایف انسان در حیات دنیوی است، می باشد. و اینکه جسم انسان چون: نوع رنگ پوست، نژاد، جنسیّت، در سلوک به سوی خداوند نقشی ندارد و زنان زیادی در عرصه ی عرفان وجود داشته اند که نام آنها در لابه لای برگه های تاریخ مستور مانده است. در بخش اول، به راه های خداشناسی پرداخته شده است زیرا شناخت خداوند در گرو شناخت راه های خداشناسی ، مخصوصاً راه خودشناسی است. چراکه انسان را برای حیات طیبه در دنیا و زندگی صحیح باید به شناخت خدا برسد، واین شناخت مقدمه ی عبودیّت خالصانه ی ذات مقدّس می باشد. و شناخت است که انسان را در برابر عظمت خالق خاشع می سازد، و اثبات این که راه صحیح خداشناسی همان راه انفسی است؛در روایات فراوانی مضمون این حدیث را داریم که:« من عرف نفسه فقد عرف ربه ». آری! خودشناسی مقدمه ی خداشناسی است، و عرفان همین راه می باشد . عرفان یعنی شناخت، و انسان از راه شناختن نفس خود که نفخه ی رحمانی می باشد می تواند به خالق خود که هم جنس او است، برسد. پس سلوک الی الله، یعنی شناخت خود و حرکت به سوی آفریدگار خود. در بخش بعد، بیان شده که جنسیت در سلوک به سوی خداوند تأثیر ندارد و روح است که به سوی خداوند سیر می کند. و حقیقت انسان به روح است نه جسم او.و در بخش آخر نمونه ای از مقامات عرفانی زنان در طول تاریخ بیان شده و به معرفی زنانی عارف از جمله حضرت زهرا ( سلام ا... علیها)، حضرت مریم ( سلام ا... علیها)، و ... پرداخته شده است. در این نوشتار به سوالاتی از قبیل عرفان چیست؟ آیا سلوک الی الله اختصاص به مردان دارد؟ آیا در طول تاریخ زنان عارف هم بوده اند؟ و ... پاسخ داده شده است. و روش تحقیق به روش توصیفی و کتابخانه ای می باشد.